Morgunblaðið - 14.03.1969, Page 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. MARZ 1969
— Menntamálaráðh.
Framhald á bls. 12
lenzkum fræðum verið aukið og
bætt, og B.A. náminu verið
breytt verulega, þannig að nú
er það fuligilt háskóianám fyr-
ir framhaldsskólakennara í mörg
um greinum. Á sl. hausti var haf
in kennsla í náttúrufræðum til
B.A.-prófs og þar með lagður
grundvöllur að stofnun vísinda-
deildar við Háskólann. Á undan-
förnum áratug hefur tala kenn-
ara við Háskólann meira en tvö-
faidazt. Á þessu ári mun ljúka
störfum nefnd, sem skipuð var
fyrir rúmum tveimur árum til
þess að gera tillögur um fram-
tíðaruppbygingu Háskólans
næstu tvo áratugina.
Ný löggjöf var sett um Kenn-
araskólann 1963, og var hlut-
verki -hans og skipulagi ger-
breytt frá því sem áður var, þ.e.
hann var þá gerður að stúdenta-
skóla. Sama ár var með löggjöf
komið á fót Tækniskóla íslands.
Fram til þessa hefur hann veitt
tæknifræðingum þriggja ára
menntun, en tvö síðustu árin
hafa verðandi tæknifræðingar
orðið að stunda nám erlendis.
Nú nýlega hefur verið ákveðið,
að gera byggingatæknifræðing-
um kleift að ljúka námi sínu al-
gjörlega hér heima, og munu
fyrstu íslenzku bygginatækni-
fræðingarnir, sem algjörlega
stunda nám sitt á íslandi, braut-
skrást úr Tækniskólanum 1971.
Árið 1966 var sett ný iðnfræðsln,-
löggjöf, þar sem víðtækar breyt-
ingar og endurbætur voru gerð-
ar á iðnfræðslunni. Árið 1966
var sett ný lögggjöf um vélstjóra
nám og sama ár um Stýrimanna-
skólan í Reykjavík, en árið 1964
höfðu verið sett lög um nýjan
stýrimannaskóla í Vestmannaeyj
um. Árið 1962 var sett ný lög-
gjöf um Hjúkrunarskóla og árið
1965 um Húsmæðrakennaraskóla
íslands. Árið 1965 voru sett lög
um Myndlista- og handíðaskóla,
en um þá menntun höfðu áður
ekki verið sérstök lög, og árið
1963 voru sett lög um fjárhags-
stuðning við tónlistarskóla, en
um þá skóla hafði heldur engin
löggjöf verið til áður.
Eins og ég gat um áðan, er
ástæða þess, að ég hef fram til
þessa ekki lagt til við Alþingi,
að ný lög verði sett um skóla-
kerfi og fræðsluskyldu, sú, að
þessi löggjöf er rammalöggjöf og
bægt að gera állar breytingar,
sem nauðsynlegar eru taldar á
námsefni, kennsluaðferðum og
próftilhögun, sem æskilegar
þykja, án lagabreytinga. Megin
þorri skólamanna og nemenda er
þeirrar skoðunar, að þvi ákvæði
laganna um skólakerfi og
fræðsluskyldu, að miðskólapróf
eða landspróf skuli vera aðalleið
in til ingöngu í menntaskóla og
sérskóla, eigi ekki að breyta. Ég
minnist ekki heldur neinnar ít-
arlegrar eða rökstuddrar tillögu
um, hvað koma ætti eða komið
gæti í staðinn fyrir almennt,
samræmt inntökupróf í mennta-
skóla eða sérskóla. Um það aðal-
atriði laganna um skólakerfi og
fræðsluskyldu, að börn og ungl-
ingar séu fræðsluskyld á aldr-
inum 7 til 15 ára, er það að segja,
að skoðanir eru skiptar um það,
hvort fræðsluskylduna eigi að
lengja, t.d. um eitt ár, eða ekki.
Persónulega er ég þeirrar skoð-
unar, að innan tíðar hljóti að
koma að því, að skólaskylda
verði lengd um eitt ár og verði
9 ár. Með hliðsjón af þeim miklu
breytingum, sem gerðar hafa ver
ið, bæði á fræðsluskyldustiginu
og gagnfræða-, sérskóla- og há-
skólastiginu á undanförnum ár-
um og varið hefur verið stór-
auknu fé til, hefur fram til þessa
ekki verið fjárhagsgrundvöllur
fyrir lengingu skólaskyldunnar.
Hvort það er gert og hvenær það
verður gert, er fyrst og fremst
fjárhagsatriði. Það er Alþingis
að ákveða, hvort það vill verja
því fé, sem það veitir til skóla-
mála og fer stórvaxandi ár frá
ári, til þe=s að bæta og auka
kennsluna á fræðsluskyldustig-
inu, eins og það er nú, sem og
gagnfræða-, mennta-, sérskóla-
og háskólastigi, eða hvort það
vill verja fé til þess að lengja
skólaskylduna — eða gera allt í
senn. Skólunum og kennarastétt-
inni er fátt að vanbúnaði að
framkvæma lengingu fræðslu-
skyldunnar frá kennslufræðilegu
sjónarmiði séð. En það gerir auð
vitað nauðsynlegar nýjar skóla-
byggingar og eykur rekstrar-
kostnað skyldunámsskólanna.
Þótt ég hafi talið rétt, að
leggja til við Alþingi, að endur-
skoðun allrar sérskóla löggjafar-
innar gengi fyrir, hefi ég alltaf
gert ráð fyrir því, að einnig
kæmi til endurskoðunar á lög-
gjöfinni um fræðsluskylduna. En
ég hefi talið, að það ætti ekki
og þyrfti ekki að gerast fyrr en
tímabært væri að taka lengingu
fræðsluskyldunnar á dagskrá.
Endurskoðun löggjafarinnar frá
1946 um fræðsluskylduna hefur
verið undirbúin. Nú, þegar lok-
ið er endurskoðun allrar löggjaf-
arinnar um einstaka skóla og
skólastig ,tel ég orðið tímabært
að leggja fram frumvarp að
nýrri lyöggjöf um fræðsluskyld-
una. Ríkisstjórnin hefur sam-
þykkt, að slíkt frumvarp verði
lagt fyrir þetta þing. Eitt merk-
asta nýmæli þess verður, að
heimilað verður að lengja
fræðsluskylduna um eitt ár eða í
níu ár, þegar fé er veitt til þess
á fjárlögum. Þegar það frumvarp
hefur verið samþykkt, verður
það Alþingis að ákveða með fjár-
veitingu, hvenær lenging skóla-
skyldunnar skuli koma til fram-
kvæmda. Almennur lagagrund
völlur eða lagarammi væri þá
fyrir hendi til níu ára fræðslu-
skyldu.
En þótt gildandi rammalöggjöf
um skólakerfi Jg fræðsluskyldu
hafi ekki verið breytt, jafngildir
það að sjáltfsögðu ekki því, að
ekki hafi verið gerðar miklar
breytingar á skólastarfinu á
fræðsluskyldustiginu á undan-
förnum árum. Þegar skólamála-
nefndin, sem ég gat um áðan og
skipuð var 1958, skilaði áliti 1959
og taldi ekki þörf grundvallar-
breytingar á lögunum um skóla-
kerfi og fræðsluskyldu, en gerði
hins vegar ýmsar tillögur um
breytingar á framkvæmd
fræðsluskyldunnar, var lögð höf-
uðáherzla á að endurskoða náms
skrána fyrir allt skólaskyldustig-
ið. Var því verki lokið 1960 og
gefin út ný námsskrá fyrir öll
börn og alla unglinga á skóla-
skyldualdri. Hefur þessi nýja
námsskrá smám saman verið að
koma til framkvæmda á undan-
förnum árum. Ég hygg að óhætt
sé að segja, að það sé skoðun yfir
gnæfandi meiri hluta skóla-
manna nú á tímum, að ekki eigi
að gera gjörbreytingar á skipu-
lagi skóla og skólastarfi á nokk-
urra ára fresti, heldur eigi skóla-
starfið og skólaskipulagið að
taka stöðugum breytingum, jafn-
hliða þeim breytingum, sem
verða í þjóðfélaginu ár frá ári,
á svo að segja öllum sviðum, með
breyttri tækni í atvinnugreinum,
með flutningi fólks úr dreifbýli
í þéttbýli, með breyttri þekk-
ingu og breyttu lífsviðhorfi. Það
er þess vegna í raun og veru orð-
ið alveg ófullnægjandi og úrelt
viðhorf, að nægilegt sé að endur-
skoða skólalöggjöf þjóðar með
vissu millibili, t.d. á 10 til 15 ára
freiti, framkvæma allsherjarend
urskoðun á námsefni og náms-
skrá öðru hvoru. Breytingar á
þekkingu og þjóðfélagi gerast
smám saman og eru alltaf að
eiga sér stað. Þess vegna þarf
skólakerfi, námsefni og náms-
tilhögun í raun og veru að vera
í sífelldri endurskoðun. Gildandi
loggjöf um skólakerfi og fræðslu
skyldu hér gerir slíkt einmitt
mögulegt. Þannig hefur verið
unnið undanfarin ár, og þannig
tel ég að vinna eigi áfram.
í samræmi við þessi sjónar-
mið var árið 1966 komið á fót
sér;takri deild innan mennta-
málaráðuneytisins, sem annast á
stöðugar vísindalegar rannsókn-
ir á skólakerfinu og gera tillög-
ur til úrbóta jafn óðum. Skóla-
rannsóknadeildin hefur m.a. beitt
sér fyrir og hatft umsjón með
ým':um tilraunum um nýjungar
í námsskipan og kennsluháttum
á barna- og gagnfræðastiginu.
Samkvæmt tillögum hennar var
sérstakri nefnd falið að endur-
skoða námsefni og kennsluhætti
í eðlis- og efnafræði í barna- og
gagnfræðaskólum, og hefur
nefndin skilað ítarlegri álitsgerð
um það efni. Hliðstæð endur-
skoðun, að því er varðar líf-
fræði, er nýlega hafin. í árs-
byrjun 1968 var sett reglugerð
um samræmt gagnfræðapróf, þar
sem gert er ráð fyrir, að gagn-
fræðapróf verði samræmt lands-
próf í íslenzku, dönsku, ensku
og stærðfræði. Skipuð var nefnd
til þess að undirbúa og annast
þessa samræmingu, og hefur hún
samið drög að námsskrá fyrir
gagnfræðadeildirnar, sem kennt
er eftir í vetur í reynsluskyni. Á
sl. hausti var einnig gengið frá
drögum að námsskrá fyrir lands
prófsdeildir ,og eru þau reynd
í skólunum í vetur. Námsskrárn-
ar verða síðan endurskoðaðar að
fenginni þessari reynslu. Um allt
framangreint endurskoðunar-
starf hefur Skólarannsóknadeild
menntamálaráðuneytisins haft
hönd í bagga. Ýmsar tilraunir
hafa og verið gerðar á sviði mála
kennslu á fræðsluskyldustiginu.
Og nú í vor eru fyrirhugaðar
ýmsar breytingar á framkvæmd
landsprófsins frá því, sem áður
hefur verið.
Með þessu stutta yfirliti hef
ég viljað gera tilraun til þess að
skýra tengsl þessa frumvarps um
menntaskóla við þá heildarend-
urskoðun íslenzkrar skólalöggjaf
ar og skólastarfsins á fræðslu-
skyldustiginu, sem átt hefur sér
stað undanfarin ár og stendur
enn yfir. Stefnan hefur verið og
er sú, að setja fyrst nýja löggjöf
um alla sérstaka skóla og skóla-
stig, en framkvæma samtímis
breytingar í þeim skólum, þar
sem fræðsluskyldan er fram-
kvæmd, þar eð gildandi lög gera
beinlínis ráð fyrir því, að nauð-
synlegar breytingar innan skóla
og skólastiga fræðsluskyldunnar
séu framkvæmdar, án þess að
lagabreyting þurfi að koma til.
Að þessu loknu eigi síðan að
setja ný lög um sjálfa fræðslu-
skylduna og taka ákvörðun um
lengingu hennar, þegar það reyn
ist fjárhagslega kleift.
Breytingar hafa raunar einnig
verið gerðar í framkvæmd á
menntaskólastiginu, sem eins
konar tilraunastarfsemi til undir
búnings þeirri allsiherjar löggjöf
sem hér liggur nú fyrir. Á
menntaskólastiginu hafa ýmsar
þær nýjungar, sem þetta tfrum-
varp gerir ráð fyrir, að teknar
skuli upp í öllum menntaskólun-
um, þegar verið reyndar nokkur
undanfarin ár. Tel ég það vera
heilbrigða stefnu að gera ekki
tillögur um gagngerar breyting-
ar, fyrr en nokkur tilrauna-
reynsla hefur af þeim fengizt.
Menntamálaráðherra gerði síð
an grein fyrir samningu frum-
varpsins og helztu nýmælum
þe=s, en sagði síðan:
Um kostnaðarauka af þeirri
skipan ,sem frumvarpið gerir ráð
fyrir, er ekki rætt í greinargerð
nefndarinnar. Ýmis nýmæli
frumvarpsins eru og þannig vax-
in, að mjög torvelt er að segja
fyrir um, hvaða breytingar á
kostnaði þau muni hafa í för
með sér. Á það einkum við um
þá breytingu, sem frumvarpið
gerir ráð fyrir á kennsluháttum
skólanna, rýmkun deildaskipting
ar og upptöku valgreina. Hér
munu ýmis framkvæmdaatriði
varða miklu um tilkostnað. Gera
verður ráð fyrir, að settar verði
reglur um lágmarksfjölda nem-
enda til þess að kennslu verði
haldið uppi í valgrein. Einnig
kann fækkun sameiginlegra
skyldugreina jafnvel leiða til
sparnaðar kennslukostnaðar í
vhsum tilvikum. Verkaskipting
milli skóla kemur og til greina
sem leið ti'l þess að geta veitt
kost á fjölbreytilegum náms-
brautum með hagkvæmari nýt-
ingu kennsdukrafta. Ljóst er, að
hin nýja skipan mun krefjast
mikils skipulagsstarfs, en fyrir-
fram er ekki auðsætt, að hún
muni óhjákvæmilega hatfa mikla
kostnaðaraukningu í f.r með sér.
Ég gat þess áðan, að þegar
væru í einstöku menntaskólum
hafnar tilraunir með margbreytt
ari deildaskiptingu en ráð er gert
fyrir í gildandi lögum. Að því
er starfslið skólanna varðar, ger
ir frumvarpið að vísu ráð fyrir,
að lögfest verði ýmis störf, sem
ekki eru tiltekin í gildandi lög-
um. Hins vegar er að verulegu
leyti um að ræða störf, sem þeg-
ar eru unnin af kennurum gegn
sérstakri greiðslu eða afslætti í
kennsluskyldu, þótt misjafnt sé
eftir skólum. Vafalaust mundi
lögfesting frumvarpsins leiða til
einhvers kostnaðarauka á þessu
sviði. Til töluverðs kostnaðar-
auka horfir það, að gert er ráð
fyrir ,að hver menntaskólakenn-
ari eigi a.m.k. á 5 ára fresti kost
á að sækja, sér að kostnaðar-
lausu, námsskeið í aðalkennslu-
grein sinni. Hér yrði væntan-
lega ýmist um að ræða beint
námskeiSshald eða styrki til að
sækja námskeið erlendis. Þá ber
og að geta ákvæðis um orlof
handa kennurum, sem vilja afla
sér fullgildrar menntunar, en
gert er ráð fyrir, að þeir haldi
á meðan launum að einhverju
leyti, ef ekki koma aðrir styrkir
til.
Að því er húsrými og tækja-
búnað varðar, er öllu fremur um
það að ræða ,að frumvarpið miði
að því að tryggja, að fullnægt
verði þeim kröfum, sem þegar
eru gerðar í sambandi við nýjar
byggingar fyrir menntaskóla, en
að fitjað sé hér upp á kostnaðar-
sömum nýmælum,
Ég hef verið og er þeirrar
skoðunar, að stúdentsaldur sé
hér á landi of hár, þ.e. að nem-
endur ættu að geta byrjað
menntaskólanám einu ári fyrr en
þeir nú gera og þá háskólanám
sömuleiðis einu ári fyrr en nú á
sér stað. í gildandi lögum segir,
að lágmarksaldur til inngöngu í
menntaskóla sé 16 ár. Frá þessu
ákvæði hefur hins vegar verið
vikið í reynd, þegar nauðsynlegt
hefur verið talið, en skipulag
barna- og miðskólanámsins er þó
við það miðað, að menn hefji
ekki menntaskólanám fyrr en við
16 ára aldur ,og á því byggist
ákvæði núgildandi menntaskóla-
löggjafar. Eins og ég hef þegar
getið um, er í þessu frumvarpi
lagt til ,að þetta ákvæði um lág-
marksaldur sé numið úr lögum.
Miklar umræður hatfa átt sér
stað um það meðal embættis-
manna á sviði fræðslumála og
skólamanna, hvort æskilegt sé
að lækka stúdentsaldurinn, og ef
það sé talið æskilegt, hvernig að
því skuli fara. Menntamálaráðu-
neytið skípaði á sínum tíma
nefnd til athugunar á þessu máli,
og lauk hún störfum, Engrar
frekari lagabreytingar er þörf til
þess að lækka stúdentsaldurinn.
Rammalöggjöfin um skólakerfi
og fræðiluskyldu er einmitt
þannig, að í framkvæmd er hægt
að gera þá breytingu á fræðslu-
skyldustiginu, sem gæti gert
nemendum kleift að Ijúka lands-
prófi 15 ára í stað 16 ára nú.
Skoðanir meðal skólamanna eru
hins vegar talsvert skiptar um
það, hvort slíka breytingu ætti
að framkvæma, og þó einkum,
hvernig hana ætti að fram-
kvæma. Menntamálaráðuneytið
mun gera ráðstafanir til þess, að
á næsta vetri verði á fræðslu-
skyldustiginu hafin tilraun til
breytingar á skipulagi fræðslu-
skyldunnar, sem geri nemendum
kleift að ljúka landsprófi 15 ára
í stað 16 ára nú. Mun þetta verða
gert í trausti þe=s„ að þetta frum
varp verði að lögum í síðasta
lagi á næsta þingi. Hefði ákvæð-
ið um 16 ára lágmarksaldur til
inngöngu í menntaskóla þá ver-
ið afnumið, og miðskólanemend-
ur þar með getað átt þess kost
að ljúka landsprófi 16 ára. Gætu
þeir þá hafið nám í menntaskóla
15 ára gamlir og lokið stúdents-
prófi 19 ára gamlir. Tilrauniir í
þessum efnum á næsta vetri
mundu geta leitt í ljós, hvaða
framtíðarskipun eða aðferðir í
þessum efnum væru skynsamleg
a’star.
Að lokum vék menntamála-
ráðherra að h'úsnæðismálum
menntaskólanna. Sagði hann
m.a., að um áratuga skeið hefðu
húsnæði&mál menntaskólastigs-
ins mjög verið vanrækt. Á sið-
ustu árum heíðu hins vegar ver-
ið mjög miklar framkvæmdir við
byggingu menntaskóla. Þá hefði
verið byggt nýtt hús á lóð
Menntaskólans við Lækjargötu,
sem einkum er ætlað fyrir ýmiss
konar sérkennslu og jafnframt
hafin bygging menntaskólans við
Hamra'hlíð. Hefði þegar verið
byggt þar hú-snæði sem í væru
16 kennslustofur. Árið 1964 hefði
einnig verið hafizt handa um
stækkun Menntaskólans að Laug
arvatni um helming, með því að
byggja þar ný heimavistarhús,
og yrði þeim framkvæmdum lok
ið á næsta ári.
Ráðherra sagði, að til þess að
þessar framkvæmdir væru mögu
legar hefði fjárveiting til mennta
skóla verið margfölduð á undan-
förnum árum. Árið 1960 voru
fj árveitingar til byggingar
menntaskóla 1,1 millj. kr., um-
reiknað til verðlags í desember
1968. Árið 1965 höfðu þær verið
auknar upp í 12,1 millj. kr. og
á þessu ári nema þær 38,1 millj.
kr.
Ráðherra sagði, að í mennta-
skólunum fjórum væru nú alls
2200 nemendur. Eins og væri
rúmuðu skólarnir 1460 nemend-
ur miðað við einsetningu. Væri
þannig um 56% tvísetningu að
ræða. Sagði ráðherra að á næsta
hausti muni nemendafjöldi
menntaskólanna aukast um ná-
lega 360 nemendur. Það húsnæði,
sem nú væri í byggingu, mundi
taka 240 nemendur miðað við
einsetningu. Mundi því tvísetn-
ingarhlutfall haldast miðað við
þær byggingaframkvæmdir, sem
nú er unnið að, ef litið er á
menntaskólahúsrraeðið í heild.
Sagði ráðherra, að nú væri í sér-
stakri athugun, að hefja í sum-
ar byggingu 4. áfanga Hamra-
hlíðarmenntaskólans, en þeirri
framkvæmd var frestað um eitt
ár til þess að unnt væri að hraða
byggingu Akureyrarskólans.
Auk þess væri til athugunar að
taka á leigu eða kaupa einhvern
af gagnfræðaskólunum í Reykja-
vík til afnota fyrir menntaskóla
kennslu.
Að lokum sagði ráðherra:
Ég vona, að með þessum orð-
um hafi ég gert grein fyrir þeim
meginbreytingum, sem þetta
frumvarp gerir ráð fyrir á
menntaskólalöggjöfinni og starf-
semi menntaskólanna, þeim ráð-
stöfunum, sem ég tel rétt að gera
um leið og þessi nýskipan kæmi
til framkvæmda, möguleika á
lækkun stúdentsaldurs, ástandinu
í húsnæðismálum menntaskól-
anna og framtíðarþörfum á því
sviði og tengslum þessa frum-
varps við þá endurskoðun skóla-
löggjafar og skólastarfs, sem átt
hefur sér stað og stendur yfir-
Það er skoðun mín, að með sam-
þykkt þessa frumvarps væri stig
ið stórmerkt spor í íslenzkri
skólalöggjöf og íslenzku skóla-
starfi. Þess vegna leyfi ég mér
að vænta þess, að það hljóti góð-
ar undirtektir hér á hinu háa
Alþingi.
Veslfirðingumót
ó sunnudag
HIÐ árlega Vestfirðingamót verð
ur haldið á Hótel Bong sunnu-
daginn 16. marz kl. 6.30 síðdegis.
Hefst það með sameiginlegu
borðhaldi. Mörg skammtiatriði
eru á dagskrá. Vestfdrðingafélag-
ið hefur haldið þessi mót í tæp
30 ár við mfiklar vinsældir.
Árshótíð
Svordælinga
SVARFDÆLINGAR í Reykjavík
og nágrenni. Samtök Svarfdæl-
inga í Reykjavík, halda árshátíð
sína í Tjarnarbúð, í kvöld, og
'hefst hún með borðhaldi.
Þess er vænzt segir stjórnin, að
það verði setinn Svarfaðardalur
í Tjarnarbúð í kvöld.