Morgunblaðið - 28.03.1969, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. MARZ 1909
19
— Atvinnumálanefnd
Framhald af bls. 12
vinnuleysi og tryggja atvinnu til
frambúðari í landinu er nú veru
leg afkastageta til skipasmíða. Á
ihinn bóginn er eftirspurn eftir
nýjum skipum lítil í bili, enda
þótt búast megi við, að hún vaxi
aftur áður en langt um líður. Til
þess að unnt sé að halda áfram
og efla skipasmíðar og hafa við
höndina hentug ný skip, þegar
eftirspurn fer vaxandi á ný, er
þörf sérstakra aðgerða. í>etta
verkefni hefur verið til atihugun-
ar hjá Atvinnumálanefnd ríkis-
ins og um það hafa verið gerðar
tillögur frá öllum héraðanefnd-
um. Þá hefur iðnaðarmálaráðu-
neytið 'haft málið til sérstakrar
athugunar, svo og Fiskveiðasjóð-
ur. Fyrirætlun Atvinnumálanefnd
ar ríkisins er að láta gera sér-
staka áætlun um þessar smíðar
hið allra bráðasta og verja nokkr
um hluta af því fjármagni, sem
hún hefur yfir að ráða titl fram-
kvæmdar hennar. Dugar þar
sennilega ekki minna en 50 millj.
króna. Á hinn bóginn er sá vandi
á höndum, að umráðafé Fiskveiða
sjóðs til þessara þarfa er mjög
takmarkað, svo ekki sé meira
sagt, og mun verða það næstu
árin, meðan verið er að greiða
niður lán fiskiskipa þeirra, sem
keypt hafa verið í útlöndum á
undanförnum árum. Er því enn
óvíst, hversu umfangsmiklum
skipasmíðum er unnt að hrinda
í framkvæmd, en hér er um að
ræða einhverja áhrifaríkustu ráð
stöfun til atvinnuaukningar í
bráð og 'lengd að mati Atvinnu-
málanefndar ríkisins og leggur
nefndin því megináherzlu á
framgang hennar.
Fiskvinnslustöðvar eru nú
starfræktar hvarvetna, þar sem
nægilegt hráefni er fyrir hendi.
Lánveitinga frá atvinnumála-
nefndum hefur því ekki verið
þörf til að koma þeim af stað.
Á hinn bóginn á hér einnig við
hið sama og um bátana, að æski-
legt er að nefndirnar sinni nokkr
um úrlausnarefnum. Þessi vanda
mál eru þrenns konar:
f fyrsta lagi eru vandamál
frystihúsanna í þeim landshlut-
um, þar sem síldveiðar hafa eink
um verið stundaðar á undanförn
um árum og bolfiskvinnslustöðv
ar hafa því ekki verið endurbætt
ar eða beinlínis komizt í niður-
níðslu. Þetta á í mismunandi rík-
um mæli við norðan frá Rauf-
arhöfn suð-austur um til Djúpa-
vogs, og að nokkru leyti um
Siglufjörð. Á þessu svæði er þörf
verulegra lánveitinga til endur-
bóta á þeim frysti'húsum, sem
fyrir eru. Fiikveiðasjóður og At-
vinnumálanefnd níkisins hafa
þegar tekið ákvarðanir um fyrir-
greiðslu til fjögurra frystihúsa,
þ.e. á Raufarhöfn, Seyðisfirði og
tveggja á Siglufirði. Umsóknum
annarra úr þessum byggðarlög-
um mun verða sinnt eins fljótt
og tök eru á, þegar nauðsynlegar
athuganir hafa farið fram.
f öðru lagi er um að ræða
mikla fjárhagsörðugleika hjá
frystilhúsunum á nokkrum stöð-
um, þar sem skipulag hefur ver
ið óheppilegt, og rekstur fisk-
vinnslustöðva hefur gengið illa
árum saman, svo að miklar
skuldir hafa safnast. Hér er ekki
um ný vandamál að ræða, enda
þótt erfiðleikar frystiiðnaðarins
á tveim til þremur síðustu árum
hafi gert úrlausn þeirra enn
brýnni en áður. Endurskipulagn-
ing frystiiðnaðarins á þessum
stöðum, bæði varðandi fjárhag
og rekstur, hefir verið til athug-
unar í Fiskveiðasjóði og bönk-
unum um tveggja ára skeið og
hefur þegar verið greitt úr þess-
um málum víða, að miklu eða
öllu leyti fyrir milligöngu Fisk-
veiðasjóðs og Atvinnujöfnunar-
sjóðs þar sem hún er á þeirra
færi. Sumsstaðar eru þó vanda-
mál enn óleyst og leggja atvinnu
málanefndir sig nú fram um
lausn þeirra. Ljóst er þó, að for-
senda árangurs er, að nauðsyn-
legt samstarf fyrirtækja á þess-
um stöðum takist. Ef óhjá-
kvæmilegar umbætur fást ekki,
þá : ökkva ný fjárframlög eða
lán frá opinberum aðilum
skammí, þvi að nýrra erfiðleika
og nýrrar stöðvunar er þá skjótt
að vænta.
í þriðja lagi er um að ræða
lánveitingar til endurbóta á
frystihúsum og öðrum fisk-
vinnslustöðvum í öðrum lands-
hlutum en þar sem um sinn voru
einkum stundaðar síldveiðar.
Þar er ekki um miklar fjárhæð-
ir að ræða, enda mun Fiskveiða
sjóður að verulegu leyti geta
leyst úr þeirri þörf, og er þó til
atJhugunar hvort og að hve miklu
leyti atvinnumálanefndir þurfi
einnig að hlaupa undir bagga.
Atbugun og afgreiðsla um-
sókna í sjávarútvegi hefur verið
látin ganga fyrir öðrum. Athug-
un annarra umsókna, en þær
eru fyrst og fremst til ýmis kon-
ar iðnaðar, er því skemmra á
veg komin. Þó hafa noklkur þýð-
ingarmikil mál þegar hlotið at-
hugun og fyrirgreiðslu. Má í því
samibandi sérstaiklega nefna fyr-
irætlanir Sambands ísl. sam-
vinnufélaga urn stækkun sútun-
arverksmiðju á Akureyri, sem
Atvinmumáianefndin, ásamt öðr-
um aðilurn, hiefur heitið veru-
legri lánveitingu, eftir því sem
nánar semst um milli umsækj-
anda og l'ánveitenda í heild.
Undirbúningur þeirrar fram-
kvæmdar heldur því áfram af
fullum krafti.
önnur þýðingarmikil mál eru
nú til athugunar hjá Fram-
kvæmdasjóði. í sumum tilvilkum
er þar um að ræða nýjar fram-
kvæmdir eða iðnað nýrrar teg-
undar hérlendis. Auðséð er, að
slíkar lánveitingar krefjast ná-
kvæmrar afchugunar. Afgreiðsla
þeirra kann þess vegna að taka
nokkurn tíma. Honum mun þó
vel varið, _bæði frá sjónarmiði
umsækjanda sjáitfs og væntan-
legra starfsmanna, þar sem illa
undirbúnar og óheppilegar fram-
kvæmdir munidiu eikki stuðla að
varanlegum atvinnubótum held-
ur von bráðar leiða af sér ný
vandamál.
Aðrar umsóknir, flestar frá
minni fyrirtækjum, eru tii at-
hugunar í Atvinnujöfnunarsjóði,
en athuganir eru skammt á veg
komnar vegna þess, að meira
máli hefur verið talið skipta að
sinna sjávarútveginum. Oft er
um að ræða fyrirtæki, sem At-
vinnujöfniunarsjóður hefur þeg-
ar kynni af, og hefur veitt lán,
svo að málsmeðferð mun þess
vegna taka skemmri tíma en
ella. En of oft 'kann að reynast
enfitt að greiða úr vanda þess-
ara fyrirtækja, vegna þess að
hann er ek'ki fyrst og fremst
fólginn í skorti lánsfjár heldur
í Skorti á eigin fé og nægilegri
þekkingu og reynslu í stjórnun
og rekstni. f þessum efnum er
mikilla umbóta þörf hér á landi,
svo sem alviðunkennt er. Lausn
þess vanda er utan verksviðs at-
vinnumálanefnda, en almanna-
valdið og stofnanir þess geta þó
stuðlað að því með ýmsu móti,
að aðilar sjálfir og þeir, sem
næstir standa, geri ráðstafanir
til þess að reyna að bæta úr
þessi^m annmörkum.
Nokkur brögð eru að því, að
sótt hafi verið um hrein rekstr-
arlán, því að alls eru þvílíkar
umsóknir 31 að tölu og að fjár-
hæð 65 millj. kr. Atvinnumála-
nefnd ríkisins hefur ákveðið, að
hún wuni ekki veita slíka fyrir-
greiðslu, sern eðli sínu sam-
kvæmt heyri undir hinar varan
legu lánastofnanir, enda mundi
sllk íhlutun valda varhugaverð-
um glundroða. Nefndin hefur
því þegar afigreitt allmargar þess
ara umsókna og vísað umsækj-
endum til viðskiptabanka sinna
og þeirrar fyrirgreiðslu, sem
Seðlabankinn veitir með þeirra
aðstoð. Aðrar sams konar um-
sóknir munu væntanlega verða
afgreiddar á saima hátt.
4. OPINBERAR
FRAMKVÆMDIR
í starfsreglu-m atvinnumála-
nefndanna er beruim orðum fram
tekið, að lánveitingar til abvinnu
fyrirtækja skuli yfirleitt siitja í
fyrirrúmi fyrir lánum til opin-
berra framkvæmda, en þó mega
þær einnig koma til greina, þeg-
ar þær hafa milkil og sikjót áhrif
fil atvinnuauknimgar og jafn-
framt m kla þýðingu fyrir fram
tíð atvinmulífsins á staðmum.
Miikill fjöldi umsókna um opin-
berar fram'kvæmdir hefur borizt
frá flestum sveitarfélögum í þétt
býli. Áhugi á lánveitingum hefur
einnig komið fram af hálfu að-
ila, er sjá um hreinar ríkisfram-
kvæmdir. Erfitf er að segja með
vissu, hve háar upphæðir er hér
urn að ræða, þar sem úpplýs-
ingar um framkvæmdakostnað
og lánaþörf eru ekki all'taf full-
nægjandi. Þó má telja, að þær
framkvæmdir, sem um er að
ræða á árinu 1969 mundu kosta
nokkuð yfir 300 millj. kr. og
þau lán, sem um er sótt, nema
um eða yfir 200 millj. kr.
Augljóst er, að ekki er unnt
að sinna nema litluim hluta þess
ara umsókna af því fjármagni,
sem Atvinnumálánefnd ríkisins
hefur yfir að ráða og samkvæmt
starfsreglum hennar. Annað mál
er, að sveitarfélögin eiga nú við
að etja sérstakan vanda, sem á
rætur sínar að rekja til þess,
hversu mjög mörg þeirra juku
framkvæmdir sínar á veltiárun-
um frá 1962—1966. Slíkar fram-
kvæmdir jukust þá meira en
annarra aðila á landinu eða um
22% á ári að meðaltali á föstu
verðlagi eða um það bil þrisvar
sinnum örar heldur en þjóðar-
tekjurnar julkust á þessu tíma-
bili og meira en helmingi örar
heldur en ríkið sjálft jók sínar
framikvæmdir á þessum sömu ár
um. Sveitarfélögunum var þetta
unnt vegna hinna aulknu tekna,
sem þau höfðu á þessum árum.
Nú þegar viðhorfin eru önnur,
verður vandinn enn meiri ein-
mitt af þessurn sökum.
Sjálfsagt er, að Atvinnumála-
nefnd ríkisins hlaupi undir
bagga eftir því, sem mátbur
hennar endist og þegar slik að-
sfcoð er líklegust til varanlegs
gagns. Hér verður vel að vanda
afchugun og undirbúning. Enn
sem komið er hefur aðeins verið \
ákveðin ein slík lánveiting og er |
það lán vegna Hitaveitunnar í
Reykjavík. Þessi lánveiting er
að upphæð 20 millj. kr. og ásamt
jafnháu láni frá Atvinnuleysis-
trygigingasjóði mun hún gera
Hitaveitu Reykjaví'kur kleift að
halda uppi framikvæmdum, er
nema 70—80 millj. kr. á þessu
ári. Þær framkvæmdir munu
veita mikla atvinnu meðan þær
standa yfir og leiða til varan-
legra hagsbóta fyrir þá, sem með
þessu móti geta fyrr en ella orð-
ið hitaveitu agnjótandi. Löks
verður af þessu verulegur gjald-
eyrissparnaður fyrir landið í
heild.
Nokkrar aðrar framkvæmdir
eru nú til athugunar hjá At-
vinnumálanefnd ríkisins. Þar er
einkum um að ræða hitaveitu-
og vatnsveituframkvæmdir og
hafnargerðir, en allar slífcar
framkvæmdir hafa bæði mikla
þýðing.u fyrir atvinnu þegar í
stað og fyrir framtíðarheill
byggðarlaganna. Enn er efcki
hægt að segja, hversu háar fjár-
hæðir hér getur verið um að
ræða eða hvaða framkvæmdir
þykja árangursríkastar, en til-
lögur um 'þessi efni hafa nú þeg-
ar borizt frá atvinnumálanefnd-
uim kjördæmanna.
5. HliSBYGGINGAR
Abvinnumálanefnd ríkisins
fjallaði á fyrstu fundum sínum
ium sérstakar ráðstafanir til að
örva byggingastarfsemi. Nefnd-
in átti viðræður um þetta við
fulltrúa Seðlabankans og varð
samikomulag um, að Seðlabank-
inn veitti sérsta'ka fyrirgreiðslu
til Húsnæðismálastjórnar að upp
hæð rúmar 100 mil'lj. kr. til þess
að flýta lán-uim til húsbygginga.
Frekari aðgerðir í þessum efn-
um eru nú til athugunar á veg-
um Atvinnumálanefndar ríkis-
ins. Slílkar aðgerðir hafa mikla
almenna þýðingu fyrir atvinnu-
ástandið í landinu, líkt og að-
gerðir til aufcningar rekstrar-
lána til sjávarútvegs og iðnaðar
og jafnvel enn skjótari en hag-
nýting þeirra 300 mi'llj. kr., sem
nefndin hefur beint til ráðstöf-
unar.
Þá hef ég gert stuttlega grein
fyrir þeim mélum, sem Atvinnu-
málanefnd ríkisins hefur eink-
um fjallað um. Eðfilegt er, að
menn spyrji, hvaða áhrif þessar
ráðstafanir hafi hatft á atvinnu-
ástandið í landinu. Nú er það að
vísu svo, að á því hefur orðið
mikil breyting á síðustu vifcum.
í desemberlok var tala afcvinnu-
leysingja talin kringum 2220. í
janúarlok var þessi tala komin
upp í 5475 rnenn. í febrúarlok
hafði hún lækkað niður í 3607.
í gær var eftir því, sem næst
verður komizt — það er efcki ná-
kvæm tala — álitið, að atvinnu-
leysingjar væru um 2100. Þetta
er enn alltof há tala og ljóst, að
betur má, ef duga skal, því að
sjálfsögðu keppum við öll að
því, að efckert atvinnuleysi eigi
sér stað í landinu.
Það er einnig sjálfsagt að við-
urfcenna, að þessi mikla breyt-
ing, serh þó hefur orðið frá því
í janúarlok, er ekki nema að
sáralitlu leyti að þafcka starf-
semi atvinnumálanefndanna
vegna þess, að hér er það, sem
mestu hefur valdið um, að sjáv-
arútvegurinn hefur getað tekið
til starfa með fullum krafti. Það
eru þess vegna þær almenmu ráð
stafanir, sem gerðar hafa verið
honum til eflingar varðandi
rekstrarlán, að vísu í samráði
við Atvinnumálanefnd ríkisins,
sem hér hafa úrslitum ráðið. Og
það verður greinilegt, hverja
þýðimgu einmitt eð'lilegur refcst-
ur sjávarúbvegsins hefur af þvi,
að í janúarlök sfculu um 5500
rmanns hafa verið atvinnulausir
eða nær 3000 mönnum fleiri.
Þessir menn voru atvinnulausir
til við'bótar þeim mifcla fjölda,
sem þá var í verkfalli. Eins hygg
ég, að það sé greinilegt, að á-
framhaldandi velgengni sjávar-
útvegsins fyrst og frernst, en auð
vitað einnig annarra gneiina,
muni eiga mestan þátt í því að
ráða buig á því atvinnuleysi, sem
enn er eftir. Sanni mun nær, að
meginkjarni þess sé vegna þess,
að byggingarstarfsemi í landinu
er nú miklu minni en áður. —
Þetta er óhj áfcvæmileg afleiðing
þess, að allur almenningur, al-
þjóð getum við sagt, hefur nú
milklu rýrari tefcjur heldur en
áður fyrr var, svo að menn geta
síður ráðist í byggingafram-
kvæmdir heldur en hér var um
alllangt skeið. Höfuðbótin hlýtur
því að verða sú, að afcvinnuveg-
irnir rétti sig við á ný, þannig
að það umframifé Skapist, sem
getur runnið til slífcra fram-
kvæmda. Það er svo annað mál,
að hér er hægt að gera margt
til styrktar og til að hraða þesa-
ari þróun. Og það hefur Atvinnu
málanefnd ríkisins einmitt
reynt að gera í sinni starf-
semi. Hún hefur talið mik-
ilsvert að ýta undir bygging-
arframkvæmdir með því að
beita sér fyrir því 1/áni, sem
Seðiabanlkinn veitti Húsnœðis-
málastjórn rífcisins. Atvinnumála
nafndin héfur einniig t.d. varð-
andi hitaveituiframfcvæmdir hér
í Reykjavík stuðlað að því, að
þær gætu hafizt í stærra mæ'li
heldur en áður var fyrirhugað,
svo að tvenot eitt sé talið. Aðrar
þær framkvæmdir, sem hér
skipta máli, hef ég þegar talið
upp og skal því efcki rekja á ný.
En við höfum verið samméla um
það, að þótt æskilegur væri hinn
allra mesti flýtir, þá verður
einnig að athuga vel, hverja
fraimlkvæmd um sig og gæta þess,
að ekfci væri um aðrar fram-
kvæmdir frekar að ræða, sem
fljótar eða' til meiri framibúðar
gætu bætt úr þeim vanda, sem
hér er við að etja. Það er ljóst,
að nú þegar er verulega gengið
á það fé, sem Abvinnumálanefnd
rífcisins hefur yfir að ráða. Þó er
verulegur hluti þðss eftir. Menn
hafa margar ráðagerðir til íhug-
unar, sem ég skal ekfci rekja hér
að sinni. Ég hef einungis minnst
á það, sen^ fastráðið má heita.
En ætlunin var og um það var
samið, að fénu yrði fyrst og
fremst varið til arðbærs atvinnu
refcstrar, sem kæmi að verulegu
gagni. Og það vona ég, að reynsl
an eigi eftir að sanna, að við
höfuim fy.lgt þeirri meginreglu.
Hitt skiptir sivo langsamlega
mestu máli og hefuir úrslitaiþýð-
ingu, að vinnufriður hal'dist í
landinu, að menn geti ótruflað
starfað að eðlilegum atvinnu-
rekstri og þá mun það sfcjótlega
koma í Ijós, að sá arður, sem
kemur t.d. af sjávarútveginum
dreifist Skjótlega um allt þjóðfé-
lagið og verður öllum stéttum að
gagni.
Halldór E. Sigurðsson sagði að
Framsóknarflofckurinn mundi
veita frumvarpi þessu brautar-
gengi á Alþingi og efcfci tefja
fyrir framgangi þess. Hitt væri
svo öllum ljóst, að þessum mál-
um hefði mátt skipa á annan hátt
og byrj» ráðstafanir mifclu fyrr
en gert hefur verið. Á þann hátt
hefði verið hægt að komast hjá
öllu atvinnuleysi.
Þingmaðurinn gerði siðan
nokkrar fyrirspurnir til forsætis-
ráðherra og spurðist m. a. fyrir
um hvort Atvinnumálanefnd rífc
isins fjallaði nofckuð um at-
vinnumál Skólafóiks í sumar og
hvað væri gert til þess að hraða
rekstrarlánum til iðnaðarins.
Halldór sagði að frumvarp
þetta væri vantraust á þá stefnu
sem ríkisstjórnin hefði markað
sér í upphafi og hefði jafnan
starfað eftir.
Magnús Kjartansson benti á
að ríkisstjórnin legði þetta frum-
varp þannig fyrir að óhuigsamdi
væri að gera á þvi breytingar,
án þess að brjóta það samkomu-
lag sem gert var 17. janúar sl.
Hann sagðist einnig vilja vefcja
athygli á því að það væru efcki
aðgerðir atvinnumálanefndanna
eða ríkisvaldsins, sem væri hægt
að þafcfca að atvinnuleysinigjum
hefði fæklkað að undanförnu,
heldur eingöngu góðri vertíð.
Magnús sagði það þegar verk-
falli lauk í marz á liðnu ári
hefði verið um það samkomu'lag
að verkalýðshreyfingin slafcaði
verulega á kröfum sínum, en á
móti átti að koma ráðstafanir
rikissfjórnarinnar til að tryggja
atvinnu í landinu. Efndir á þessu
samkomulagi hefðu náfcvæmlega
engar orðið. Vegna stefnu ríkis-
stjórnarinnar væri nú svo kom-
ið hérlendis að atvinnutæki
sfcorti og því væri hér atvinnu-
leysi.
Jónas Árnason sagði að stofn-
un atvinnumálanefndan.na væri
spor í rét'ta átt, en afsfcaplega
lítið. Hér væri nánast um smán-
arframlag að ræða til þess risa-
vaxna ve"kefnis sem atvinnuupp-
byggingin væri, og efcfcert væri
til þess hugsað að gróðabraskar-
ar undanfarinna ára skiluðu aft
ur þeim ránsfeng sem þeir hefðu
rænt af aliþýðu manna. Þá
kvaðst hann vilja gera þá fyrir-
spurn til ráðherra, hvort nofcfcuS
væri hæft í því að færa ætti
sútunarverfcsmiðju á Akranesi í
annan landshluta.
Bjarni Benediktsson svaraði
fyrirspurn Jónasar fyrst og sagði
að efcki hefði komið til umræðu
að flytja sútunarver'ksmiðjuna
frá Akranesi, heldur þvert á
móti verið rætt um möguleika á
eflingu hennar.
Um atvinnumál skólafóLks
sagði forsætisráðherra, að at-
vinna þess væri vitanlega tengd
almennu atvinnuástandi í land-
inu. Ríkisstjórnin hefði ötullega
stefnt að því að gera ráðstafanir
til atvinnuaufcningar og ef vel
gengi mundi þetta vandamál
efcki verða eins mikið og menn
óttuðust. Ráðherra sagði að með-
an afkoma íslendinga væri háð
svo mifclum sveiflum í sjávar-
afla væri ætíð erfitt að gera sér
grein fyrir þróun efnaihagsmála
og atvinnumála á íslandi. Ef at-
vinnuástandið hefði efcki batnað
þegar þar að kæmi mundi at-
vinniuimálanefnd'.n tafca þessi mál
ti'l atlhugunar. Varðandi aufcin
rekstrarlán *il iðnaðarins sagði
ráflherra að hann hefði getið þess
að nofckur hægagangur væri á
þessum miálum, en hann kvaðst
leggja áherzlu á. að þeim vrði
hraðað sem mest og beita áhrif-
um sínum til þess að svo gæti
orðið.