Morgunblaðið - 26.04.1969, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 26. APRÍL 1969
13
Bragi Ásgeirsson:
Myndlistarsyrpa
EIRÍKUR SMITH.
Spá mín er sú að margur, sem
Teggur leið sína í Bogasal Þjóð-
minjasafnsins þeasa dagana,
inuni reka upp sitór augu er þeir
sj'á þá breytignu sem orðin er á
list hins velþekkta málara Eiríks
Smith. Ég tala nú ekki um fyrri
aðdáendur hans, sem munu trú-
lega þnumu lostnir og skiptast í
bvo hópa í skoðunum sínum á
þeirri þróun, sem hér hefur orð-
ið.
Síðaist er Eiríkur sýnidi þar
gagnrýnendum blaða saman um
að þessi málari væri í jafnri og
stöðugri framför, þróaðist hægt
og framaT öðru hefði honum
grein-ilega tekizt sú viðleitni
flestra málara að ná persónu-leg-
um og úrskerandi sitíl.
En nú kemur Eiríkur fram á
sjónareviðið svo gjönbreyttur að
einungis er hægt að merkja
gamla stílinn sem hátferða eftir
legu í sumum mynda hans. Hér
skal ekki dæmt um, hvort um
framför eða afturför sé að ræða
enda öldungins óraunhæft að
skera úr um sMkt á þessu stigi.
En ónei'tanlega ber þetta vott
um hugrakkan, ósérlhlífinn og
framagjarnan listmann, als
óhræddan við að ganga á vit
nýrra gilda, sprengja af sér alla
vanafjötra og kanna með sigur-
reifri ákveð, hvað hið nýja getur
gefið honum. Hér er málari á
ferð með opnar tilfinningar fyr-
ir því, sem nú er að genast í list
og er óhræddur við að fórna vin-
sældum fyrir þá áráttu sína, að
glíma við hlutina — og þörf
fær hann ekki þjónað án þess
að færa stöðugt út verksvið við-
leitni sinnar. Þessi sýning kem-
ur mér fyrir sjónir, sem hér
væri ungur og hæfeiiakmikill
maður að opna sina fyrstu sýn-
ingu, en ljóst má vena að Eirík-
ur hefur orðið að fórna miklu
við slíkt stökk inn á nýtt svið
og kemur því síður en svo full-
mótaður fram á sjónarsviðið —
hin gömlu viðhorf eru enn rík
með honum og skapa togstreitu
gagnvart hinu nýja viðhorfi.
Eiríkur er undir áhrifum stíls,
sem ungur málari bar með sér
að utan fyrir ári síðan og gengið
hefur yfir Evrópu í margri
mynd á síðastliðnum árum og
stöðugt verið að þióast, en verið
all-þröngur og skematískur.
Frekar mætti segja, að þetta sé
í flestum tilvikum samruni
ólíkra stílbragða hjá Eiríki, sem
honum tekst ekki ennþá að
tengja saman í eina sterka heild
nema í nokkrum myndum.
Mig grunar að mörgum fél-
ögum Eiríks finnist hann vera
kominn út á villigötur og hefði
betur mátt halda sinni hægu
þróun gamla stílsins áfram enn
um stund, — en hefði Eiríkur
fundið til þreytu við sinn gamla
stíl, var hann þvingaður til annað
hvort, að hætta að mála, hvíla
sig um stund, eða breyta um
vinnutorögð. Það kostaði vissu-
lega meira hugrekki að velja hið
síðara. Ég held einnig að mörg-
um finnst hann hefði mátt bíða
lengur með að koma fram,
þroska og aga stíl sinn enn frek
ar, — en ég veit vel, að á tímum
mikilla umbrota og breytinga, er
fátt æskilegra fyrir vissa gerð
málara en að sýna sem oftast.
Þeir sjá þá þróun sína í öðru
ljósi og um leið hreinsa þeir ým-
isfegt úr sér, endurnýjast og
halda ferskir heim til nýrra
átaka að sýningu lokinni, líkt
og þeir hafi bætt á sig eidsneyti,
hafa meiri yfirsýn og vita ger
hvar þeir eru staddir.
Persónulegt álit mitt á þess-
um vinnubrögðum Eiríks er, að
hann vinni of hratt, — vinnu-
hraðinn í heild er of mi'kill fyrir
stíl, sem hvort tveggja einkenn-
ist af ró fjarvíddaT og niður-
skipan, er byggist á grundvallar-
formum gegnt órólegum fljúg-
andi fyrirtoærum.
Ég vil nefna nokktar myndir,
er ég helzt staðniæmdist við: Nr.
2 ,,Fjara“, sem er magnaðri og
efniskenndari í lit en aðrar myn
ir á sýningunni, í henni er li®t-
ræn stemning, en þráðbeina
strikið truflar. Nr. 9 „Tvær ver-
ur á strönd“, sem er fíngefð og
samræmi gamals og nýs. 13
,,Gróður“, þar sem tvö stór
blömafonm tvístra annars mjög
litrænni mynd. Nr. 6 „Leit“, 16
„Blár sunmudagur“ og 17, „Sam-
band“, en í þessum myndum þyk
ir mór hann ná mestri heild og
samræmi. í mynd nr. 16 ,Mað-
ur“, er grái helmingurinn áber-
andi auðugri og betri en sá lit-
skreytti — það er mun meira
að gerast þar, þannig að litirnir
verða ofurliði bornir og virka fá-
tæklega. Þetta sýnir á einkar
ljósan hát't, að málverkið er ann
að meira en sterkir liitir — þá
er töluformið (8) mjög truflandi.
Þetta er fyrir marga hluta
sakir athyglisverð sýning, og
hoílur lærdómuT að sjá hana,
skyldi mig ekki undra þótt lista-
maðurinn lærði þar sjál'fur einna
mest, og því verður forvitnilegt
að fylgjast með þróun hans
naastu árin.
VALAND SKÓLI.
Um bænadagana setti Mynd-
lista- og Handíðaskóli ísilands
upp graflistarsýningu í húsakynn
um sínum að Skipholti 1. Var
um að ræða verk nemenda Val-
and skólandis í Gautaborg, sem
er veLþekktux listaskóli og mun
þetta vera liður í auknum sam-
skiptum M.H.-skólans við er-
lenda listaskóla, sem ætti að
geta menntað lfetnema, lista-
menn, áhugafólk og almenning
hér á landi. Sýningin hiaut því
miður minni aðsókn en vera bar
sem vart verður skilið, með þvi
að graflist er lítt kunn hérlend-
is, og ætla mætti að ýmsum léki
hugur á að víkka sjóndeildar-
hring mynidliis'tarlþekkingaT
sinnar.
Markmið sýningarinnar er
mjög atíhvglisvert, en sjálf sýn-
ingin hreif mig ekki, kemuT þar
til að einhæfur áróður leiddi
hugan einatt burt frá því sem
máli skipti í hverri mynd. Ég
mun seint sannfærast um gildi
þess, að nota listina til einhæfs
áróðurs. Sé listamaðurinn ekki
persónuleiki, sem reiðubúinn er
að mótmæla öllu óréttlæti hvað-
an sem það kemur, með list
sinni og nafni að baki, þá gef ég
ekki mikið fyrir hann. Það er
líti'll eðlismunur á því að ganga
í þjónustu listspekúlandta og
kaiupahéðna og vinna svo sem
þeim býður og að gerast hand-
hægt verkfæri í höndum ein-
hæfs áróðurs.
Á sýningunni mátti líta snot-
ur vinnubrögð, sem oft voru að
vísu að mestu að þakka ljós-
myndavélinni ásamt aðferðum,
þar sem höndin kemur lítið við
sögu, — líkt og í upplímingum
ljósmynda. Lítið bar á því mynd
ræna, sjálfstæða og magnaða
hugmyndaflugi, sem er undir-
staðan til mikils og uppskerandi
árangurs í slíkri vinnu. Það er
skiljanlegt að óþrosfkaðir ungir
listnemar í dag hrífist af aðferð-
um, sem losar þá við mikla
vinnu og baráttu, — þar sem
hlutirnir koima fram ósjálfrátt
og fyrirhafnarUtið, —' en það
vill gleymast að þeir, sem langt
hafa náð í þessari aðferð — og
eingöngu þeir, eru framúrskar-
andi myndlfetarmenn, og áður
en svo langt er náð, hafa hinir
ungu listnemar þrítugan hamar
að klífa. Þessi tækni er ekki til
þess að losa menn við áhyggjur
og vinnu, heildur einn ein að-
ferð innan myndlistariinnar, sem
ekki síður en aðrar aðferðir ger-
ir miklar kröfur til iðkanda
sinna.
ísienzku lfetneimarnir virtust
mér jafnir félögum sínum í
tækni, en því miður of andlega
ákyldir þeim í útfænslu mynda
sinna.
„HAPPENING“
Fyrir skömmu var sett á svíð
svonefnd „Happening“-sýning
af einum SÚM-félaga i húsakynn
um þeirrar starfæmi við Vatns-
stíg. Ég sá því miður ekki þenn-
an viðburð, en vil þó vekja at-
Gils Guðmundsson:
FÆREYJAR. 213 bls.
Menningarsjóður, 1968.
VONUM síðar hefur Menningar-
sjóður aukið við ritsafnið Lönd
og lýðir bók um Færeyjar; höf-
undur: Gils Guðmundsson. Von-
um síðar, segi ég, því hvaða þjóð
land stendur okkur nær í rúmi
ög vitund en Færeyjar? Og
hvaða þjóð mundi eiga skilið
framar Færeyingum, að við
ræktum við hana frændsemi og
vináttu? örugglega engin.
En, gott og vel, svona löguð
bók kemur aldrei of seint. Og ef
til vill kemur þesá Færeyjabók
Menningarsjóðs á gizka réttum
tíma, þar eð skipti Færeyinga og
íslendinga hafa í seinni tíð gerzt
allnáin, meðal annars vegna
fluigsins. Þessa stundina ríkir
líka ákjóeanlegt jafnvægi með
grönnunum. Færeyingar eru
búnir að rétta úr kútnum og
kvað í sumum greindum standa
okkur framar, að sagt er, þó við
höfum höfðatöluna fram yfir þá.
Og hvað er þá til fyrirstöðu, að
skipti landanna verði enn nán-
ari á þessum tímum þjóðabanda-
laga af flestu tagi?
Maður að vísu gegnumlýsir
ekki svo glatt hugskot náung-
ans: við vitum ekki, hvernig
Færeyingurinn sér ísland í
raun og veru, hvað hann segir
um það heima hjá sér og hvað
hahn hugsar um það í einrúmi.
Hitt vitum við, að engin þjóð
tekur betur, hjartanlegar, inni-
legar á móti fslendingi, þegaT
hann kemur í heimsókn; og þó
þvingunarlaust.
Skemmst er að minnast, að Is-
Iendingar litu Færeyinga harla
smáum augum, ekki sérstaklega
vegna smæðar þeirra, heldur
framtaiksleysis. Hversu eftir-
minnileg var ekki sú sjón t. d.,
eftir að íslendingar voru orðnir
ríkir vegna stríðsins, að sjá
hundgamlar og vélvana fær-
eyskar skútur £ íslenzkum
höfnum; og sjómennirnir mók-
andi á þilfarinu, klæddir sinni
eilífu færeysku péysu, hvort
sem sól skein eða vindur hvein;
reykjandi; og virtust ekki hafa
minnstu hugmynd um annað en
tíminn stæði yfirhöfúð kyrr;
hver man ekki þá sjón, sá sem
á annað borð man þau ár?
Og ekki voru þeir beysnari i
sjálfstæðismálunum: að sam-
hygli á því hvernig rnenn hér-
lendis bregðast yfirleitt við hlut-
um, sem þeir ekki bera skyn-
bragð á og þeim eru ókurmug
með öllu. Slík vanhyggja, sem
þar kemur fram er til vansæmd-
ar. Sinn er háttur í landi hvoru
og okkur leyfist ekki að kveða
upp sléggjudóma um fyrirbæri
sem við ekki þekkjum.
Þarna voru einungis sýndir
hlutir, sem menn hafa daglega
fyrir augum og gegnum þá
hreyft við vanabundnum við-
horfum manna til þeirra —
menn óttast hið óþekkta, allt
verður að vera í föstum skorð-
um, svp sem það hefur áður ver-
ið, allt annað þykir fáránlegt og
skrítið.
Ég ætla mér ekki að leggja
dóm á fyrirbærið, mig gildir hér
einu hvort það hafi verið vont
eða gott. Ég hefi aldrei séð „happ
ening“, nema á myndum en mér
er fullkunnugt um það, og gæti
skilgreint fyrirbærið. Ég tel með
öllu ósæmilegt að fordæma ný
þykkja með þjóðaratkvæði að
segja skilið við Dani og láta svo
sitja við orðin tóm, lafa í hnapp-
heldunni; var það ekki eftir
öðru hjá Færeyingum? hugsuðu
Gils Guðmundsson
sjálfgláðir þegnar íslenzks lýð-
veldis fyrir tuttugu árum.
Á tímabili hallaðist á okkur
fslendinga. En að síðasta áratug
hálfnuðum urðum við aftur rík-
ir og vantaði menn að fiska; þá
hlupu færeyskir sjómenn í
skarðið fyrir okkur —- ekki
vegna þess að þeir hefðu ekki
heldur viljað róa á eigin skip-
um, heldur fyrir þá sök, að
sjálfir áttu þeir engin skip boð-
leg alminlegum mönnuim.
Nú er þetta breytt, allt sam-
an, og telst tii liðna tímans, sem
betur fer. Færeyingar eru bún-
ir a@ sýna og sanna, að þeir
geta stýrt málefnum sínum að
svo miklu leyti, sem þeir kjósa
sjálfir á hverjum tíma, og vafa-
laust munu þeir í fylling tím-
ans bætast í hóp alfrjálsra ríkja.
Þeir hafa að visu flýtt sér hægt
samkvæmt fornu spakmæli, en
þeir munu sigra „með hyggi-
legú hiki“, svo sem kveðið var
um rómverskan hershöfðingja. I
menningarmálunum máttu þeir
gera svo vel að byggja allt upp
frá grunni, meira að segja rit-
málið. Nú síðast eru þeir að
koma sér upp háskóla, Fróð-
skaparsetri, tæplega fjörutíu
þúsund manna þjóð; geri aðrir
betur.
í framleiðni aðalatvinnuveg-
anna hafa þeir nú, skilst manni,
ná'ð íslendingum á undra-
fyrirbæri fyrr en þau hafa verið
krufin til mergjar og að rökum
fundin léttvæg.
REKAVIÐUR.
Eitt hið merkilegasta sem get-
ur að líta, þegar gengið er um
boðaslóðir, er rekaviður. — allt
þetta fjölbreytta, iðandi og
margslungna form höifðar svo
skemmtilega til hugmyndaflugs
ins, liturinn er einnig margvis-
legur. Þetta eru hlutir sem velskt
hafa um útlhöf og hafa fengið
yfir sig margslungna fyllingu
þegar þá loks bar að landi. Það
má telja mjög frumlegt að ætla
sér að hugsa fyrir hinn ólíka
fjölda með því að mála einihverj-
ar persónuiegar nugdettur á við-
inn og jafnfraimt í fyllsta sam-
: æmi við kaupmennsku og múg-
hugsun nútímans, þegar fólk
forðast það erfiði að hugsa sjálf-
stætt. En úlgangur listkynning-
ar í æðri sAÓla kem'Ur hér ekki
fram, og lægi nær að stofnað
yrði fétag til verndar rekaviði
Bragi Ásgeirsson.
skömmum tima, tileinkað sér
alla okkar fiskveiðitækni og
endurbætt hana á sumum svið-
um. Þeir smíða líka skip.
Margur er þó aðstöðumunur-
inn, þeim í óhag: Færeyjar eru
næsta lítið land (enda næstþétt-
býlast Norðurlanda), en sam-
göngur ekki hægari en hér,
nema síður sé, þrátt fyrir smæð
landsins. Færeyingar eiga ekki
dýrmæt efni í jörð sinni fremur
en við, en orku eiga þeir enga
heldur, sem við eigum nóga.
Fiskimiðin kringum eyjarnar
eru rýr miðað við hin íslenzku,
minnsta kosti nú orðið; Færey-
ingar veiða ekki nema fimmtán
prósent heildarafla ,síns á heima
miðum. Íslendingar eiga fjársjóð
í grösugum sveitum, sem gefa af
sér smérfjöll og ketfjöll, en
Færeyingar framleiða ekki
meira en svo af þeim lífsnauð-
synlegu búvörutegundum, að
þeir verða að flytja þær inn í
talsverðum mæli, meðal annars
héðan.
fslendingar eiga menningar-
arfleifð í fornum handritum.
Ekkert slíkt eiga Færeyingar og
fá gömul menningarver'ðmæti,
utan dansana, sem eru að sönnu
merkilegir, en jafnast engan
veginn á við íslenzkar fornbók-
menntir.
Færeyingar urðu því að
byggja nútímamenning sína upp
úr litlu sem engu, hvað þeim
hefur tekizt. Þeim er því óhætt
að bera höfuðið hátt. Og það
gera þeir líka.
En hvað skal þá segja um
raunveruleg skipti Færeyinga
og íslendinga? Þau fara vax-
andi, eru talsverð í sumum
greinum, en harla takmörkuð á
öðruim sviðum. Samgöngur geta
tæpast betri verið miðáð við fá-
menni þjóðanna. Verzlunarvið-
skipti munu vera samkvæmt
því, sem efni standa til. Atvinnu
vegir þjóðanna eru svo sviplíkir
að þeir hlutir, sem við getum
skipzt á, munu ávallt verða
heldur fáir.
Á persónuleg kynni skortir
ekki. En þegar loks kemur að
menningartengslunum, verður
lakari flöturinn uppi. Þó ritmál-
in séu svo lík, að hvorir geti
lesið annarra blöð og bækur
fyrirhafnarlítið, hefur litt ver-
ið reynt að efla sameiginlegan
bla'ða- og bókamarkað.
Einu sinni reyndu nokkrir
stúdentar að koma til leiðar, að
færeyskar bækur yrðu á boð-
stólum í svo sem einni búð í
Framhald á bls. 25
Erlendur Jónsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
EYJAR ÉG VEIT