Morgunblaðið - 26.04.1969, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26, APRÍL 1960
FRESKUR FRÁ FLORENCE Á FERÐ
- EFTIR VALTÝ
PÉTURSSON,
USTMÁLARA
ÞESSI fyrirsögn hlýtur að láta
ótrúlega í eyrum þeirra, sem
vita hvað freska er. Samt er
hér um sannleikann að ræða.
Eitt af kraftaverkum tækniald
arinnar tuttugustu. Til að út-
skýra þessar línur verð ég að
segja í örfiáum orðum, hvað
freskomálverk er í raun og
veru.
Það er algengur misskilning-
ur hjá almenningi að öll vegg-
málverk séu freskur, svo er
ekki. Það er oft málað beint á
veggi með venjulegum olíulit-
um. Freska er ekki máluð
beint á vegg, heldur í sérstak-
an grunn, sem síðan þornax og
verður þá partur af sjálfum
veggnum. Fleiri en ein aðferð
við freskomálverk hafa verið
notaðar frá upphafi þessarar
listgreinar, og er þar um tækni
legt atriði að ræða, sem ég
hirði ekki um að koma á fram-
færi í þessu skrifi. Freskan hef
ur þann eiginleika, að yfirleitt
eru notaðir jarðlitir, sem sam-
einast mjög vel grunninum og
breyta dálítið um litatón við
að þorna, en halda síðan mjög
ferskum og sérstæðum blæ, en
þeir eru í eðli sínu frábrugðnir
hinum venjulegu olíulitum.
Þetta var atriði, sem hinir
gömlu meistarar urðu jafnan
að hafa hugfast. Annað, sem
skipti miklu máli, var, að í rök
um grunni var engu hægt að
breyta, alit varð að vera hár-
nlákvæmt og því enn meiri
vandi á ferð en þegar venjulegt
olíumálverk var í smíðum.
Frumdrög voru gerð að fresk-
um á þann hátt, að fyrst var
gerður grunnur úr gipsi, síðan
teiknað á hann með venjulegu
viðarkoli og þá var endurteikn
að og gerðar breytingar með
rauðum jarðlit, sem þornaði
inn í gipsið. Þessi frumdrög
eru kölluð SINOPIA og nafnið
dregið af litnum (Sbr. Sinnop-
er rautt). Loks var svo lagður
rakur grunnur yfir smáparta
af myndfletinum og listaverk-
ið málað endanlega. Þessi smá
partar voru miðaðir við hvað
listamaðurinn afkastaði miklu
á hverjum vinnudegi og kallast
á ítölsku GIORNATE (dags-
verk). Því er það auðvelt að
ejá hve mörg dagsverk liggja
í endanlegu listaverki af þess-
ari gerð, því ef vel er að gáð,
sjást alltaf skilin milli dags-
verkana. Með þessu móti höfðu
lietamennirnir frumdrögin allt
af til að styðj ast við, meðan
verkið var í smíðum. Allt fram
á 16. öld tíðkaðist það mjög lít
ið að listamenn gerðu teikning
ar á pappír eða pergament, og
er því mjög lítið tii af teikning-
um og frumdrögum frá þessum
tíma. En nú á síðustu árum hef
ur verið fullkomnuð tækniað-
ferð til að taka freskur af veggj
um, og þannig hefur einnig
verið gert mögulegt að endur-
heimta sjálf frumdrögin, sem
varpað hafa nýju ljósi á list frá
fyrri öldum og gefið ómetan-
léga upplýsingar um þá lista-
menn, sem í hluit eiga. Það eru
ftalir sem unnið hafa þessi af-
Frummynd og freska eftir Andrea del Castagno. Hér sjáum
við hvernig listamaðurinn hefur breytt að miklum mun verki
sínu, er hann vann það endanlega. Það er einnig áberandi, hve
frummydin er ferskari og iipurri í sjálfri teikningunni.
rek, og voru þeir byrjaðir á
að bjarga freskum fná eyðilegg
ingu á þennan hátt, áður en
stórflóðin 1966 gerðu hinn stór
kostlega usla í listaverkaborg-
inni Florenee.
Áður fyrr voru gerðar marg-
ar atrennur til að bjarga fresk-
um, en þá var það oftast ein-
asta ráðið að taka heila veggi
og flytja. En hér var um hættu
lega aðferð að ræða og var
meira eyðilagt en bjarga, og
það er ekki fyrr en nú á sein-
Ustu árurn, sem þessi nýja að-
ferð hefur getað komið að
verulegu gagni. Ég ætla mér
ekki að fara út í þá sálma að
skýra þessa aðferð, enda botna
ég lítið í henni sjálfur, en öll-
um vísindamönnum á þessu
sviði ber saman um, að ótrú-
lega vel hafi hér tekizt og að
nú sé hægt að taka heilar fresk
ur af veggjum og færa þær yf-
ir á varanlegra efni, og það
hefur verið gert, meira að
segja í stórum stíl.
Þessi myndgerð, freskan, er
fslendingum dálítið framandi,
þar sem hér á landi eru að
mínu viti aðeins tvær freskur
til: Önnur í Landsfoanka ís-
lands, eftir Kjarval, hin í Hall-
grímskirkju í Saurfoæ, eftir
finnskan listamann.
Eftir flóðin miklu í Florence
var víðtæk hjálparstarfisemi
skipulögð um víða veröld til að
bjarga þeim listaverkum, sem
harðast höfðu orðið fyrir barð-
inu á náttúruöfluinum, og voru
Bandaríkjamenn, Hollending-
ar og Bretar þar fremstir í
flokki. Nú hafa ítalir sýnt þess
um þjóðum þakklæti sitt með
því að senda þeim einstæða
sýningu af freskomyndum,
sem teknar hafa verið af veggj
um gamalla húsa þar í landi,
bæði sjáifar freskurnar og sin-
opiurnar, sem í ljós komu, er
freskurnar voru fjarlægðar.
Þessi sýning verður ekki end-
urtekin, og er því merkil'egur
atburður í lktalífi veraldar. Að
sjálfsögðu er hún einnig hin
fyrsta sinnar tegundar og ef
til vill sú einasta. Hér er því
einstakt tækifæri fyrir þá,
sem geta veitt sér þann unað
að sjá listaverk, sem mörg voru
falin í skúmaskotum kirkna
upp undir rjáfri og ósýnileg að
mestu leyti fyrir þá, er heim-
sóttu viðkomandi byggingar.
Önnur voru jafnvel undir máln
ingarlagi og algerlega ósýnileg,
og 'hafa ekki komið fyrir mann
leg augu um langan aldur, og
frummyndirnar voru ekki áður
þekktar. Sumir hafa af vrsu
maldað í móinn og haldið því
fram, að þessi verk hafi glalað
gildi sánu við það að vera færð
úr sínu upprunalega umhverfi,
þar sem þau hafa verið anar
þáttur í sjálfum arkitektúrn-
um. Þeir hafa að vísu nokkuð
til síns máls, en það verðar öllu
að bjarga þessum listaverkum
frá tortímingu og gera þau að-
gengileg fyrir mannfólkið.
Engin sýning á síðari ártrm
hefur dregið að sér eins margt
fólk og þessi. Þegar sýnkigin
var í New York á síðastliðnu
hausti, stóð fólk í löngum bið-
röðum til að komast inn og
Metropo'litan siafnið varð að
hafa opið fram undir miðnæ'.ti
til að anna aðsókninni. Sömu
sögu er að segja frá Amsler-
dam, og nú er daglega fullt
hús í Heyward Gallery í Lon-
don, en þar var sýningin opn-
uð fyrir nokkrum dögum, og
stendur fram eftir sumri. Það
mun heldur ekki ofmælt að
þessi sýning á erindi til allra
listamanna og hvers einasta
nemenda í myndlist.
Ég var það heppinn að sjá
þessa sýningu bæði í New York
og London. Það er mikill mun-
ur á, hve betúr fer um sýning-
una í London en í New York.
Hér er það auðvitað hið glæsi-
lega sýningarpliáss í Heyward
Gallery, sem ræður miklu. En
það er einn þáttur í þeirri
menningarmiðstöð, sem Lund-
únarbúar eru að koma sér upp
á syðri bakka Thames. Það er
áfast við hljómleikahöllina
miklu, Festival Hall, og þar er
einnig í smíðum nýtt Þjóðleik-
hús, allt á sama stað. Slíkt
fyrirkomulag virðisit nú mjög í
tízku og hefur gefið góða raun.
í þessu sambandi má benda á
Lincoln Center í New York og
Kennedy Center, sem þeir eru
að byggja í Washington D.C.
Um sjálf listaverkin á þess-
ari sýningu verður ekki deilt.
Hér eru á ferð verk eftir
marga mestu meistara mál-
aralistarinnar frá því um
1200 fram á 16. öld, svo
sem Giotto, Andrea del Cast-
agno, Fra Angelico, svo að ég
nefni aðeins örfá nöfn. Einnig
eru þarna verk eftir svo til
til óþekktra meistara, og jafnvel
eru sumir höfundarnir óþekkit-
með öllu. Það er því ekki að
furða, að því er lýst yfir, að
slík sýning muni ekki verða
endurtekin, svo miklr gersem-
ar eru hér 'á ferð. Ekki dettur
mér til hugar að fara út í það
að gera svo mikið, sem einu af
þesisum verkum skil í stuttri
blaðagrein, en eitt vil ég gjarn-
an að komi fram. Hve undr-
andi margir hafa orðið á þeim
frummyndum ,sem þarna koma
fyrir augu almennings í fyrsta
sinn, og hve frjálslega og nú-
tímalega þessir gömkx meistar-
ar raunverulega unnu, þegar
þeir þurftu ekki að þrúgaist af
formúlum sinnar eigin samtíð-
ar, og hve mikinn húmanisma
má lesa úr þessum frummynd-
um.
Gríðarlega vönduð sýningar
skrá hefur verið gefin út með
þessari sýning-u, þar sem upp-
lýsingum um tækni og ævisög-
ur listamannanna eru gerð góð
skil. En allt þetta fyrirtæki,
sem er ofsaiega dýrt, hefur not
ið fj árfoa gsstu ð n i n gs hins
heimsþekkt'a fyxirtækis Oli-
vetti, og hefur ekki verið mögu
legt án þess..
Að lokum langar mig til að
hnýta hér við svolítilli sögu af
sjálfum Michelange'lo, þegar
hann var fenginn til að gera
skreytingarnar frægu í Cistine
kapelluna í Fáfagarði. Þá hafði
loftið verið undirbúið af iðnað
armönnum og var til þes's ætl-
azt, að hann málaði verk sín á
þurran grunn með venjulegum
olíulitum. Meistarinn varð æf-
ur, lét fjarlægja þennan þurra
grunn og heimtaði að fá að
gera skreytingu sína í fresko-
tæki á blautan grunn. Sagt er
að hann hafi þá lýst því yfir,
að olíumálverk væri ágætt dútl
fyrir kvenfólk og hæfði fyrir
hæggengit heilabú. Þetta gefur
góða hugmynd um, hvert álit
þessi öri meisbari hafði á fresko
myndgerð.
Yaltýr Pétursson.