Morgunblaðið - 01.07.1969, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚLÍ 1960
7
Dáður af sumum - hataður af fleirum
MOISE TSJOMBE LÁTINN
Hann var einn œvintýralegasti persónu-
leiki stjórnmála í Afríku þessa áratugs
MOISE Tsjombe fyrrum
forsætisráðherra Kongb
lézt á sunnudag. Hann var
49 ára gamall og bafði ver-
ið haldið í fangelsi í Alsír
sl. tvö ár. í tilkynningu,
sem gefin var út um andlát
hans í Alsír og undirrituð
var af 11 alsírskum lækn-
um, sagði, að banamein
hans hafi verið hjartaslag
og hefði hann látizt í
svefni. Á sunnudag voru
liðin nákvæmlega tvö ár
síðan Tsjombe var rænt á
flugi yfir Miðjarðarhafi,
1 með þeim hætti, að flugvél
hans, sem var á leið til
Palma de Mallorca, var
neydd til þess að lenda í
Alsír. Flugvél þessi, sem
var leiguflugvél, kom
frá Spáni, en þar hafði
Tsjombe búið um skeið I
útlegð frá heimalandi sínu,
Kongó, þar sem hann hafði
verið dæmdur til dauða að
honum fjarverandi.
Moise Tsjombe var fæddur
10. nóvember 1919 í Musum-
bau Faðir hans var auðugur
afrísikur atvinnurekandi og
kaupsýslumaður og starfaði í
nánum tengslum við Belgíu-
menn, en Koijgó var þá ný-
lenda þeirra. Moise Tsjombe
var oft þekktur að því að
hæla sjálfum sér þannig: —
Ég er auðugur maður. Ég er
eini Kongómaðurinn, sem
ekki þarf að taka þátt í stjórn
málum til þess að lifa á því.
Enginn getur keypt mig.
Tsjombe hlaut menntun
sína í æðku á meþodistaskóla
og gekk í framhaldssikóla.
Hann ferðaðist síðan um
Evrópu, en hélt svo heim til
heimahéraðs síns, Katana, í
því skyni að stjórna fjármál-
um fjölskyldu sinnar. Þar
kvæntist hann dóttur áhrifa-
mikils ættarhöfðingja. Um
sama leyti hóf hann afskipti
sín af stjórnmálum, fékk sæti
í ýmsum ættar- og héraðsráð
um og þegar Belgia veitti
Kongó sjálfstæði 1960, varð
Tsjombe forsætisráðherra
Katanga, sem er auðugasta
héraðið í öllu Kongó.
Kongó hlaut sjálfstæði 1.
júlí 1960, en herinn í landinu
gerði uppreisn stuttu síðar.
Tsjombe beið þess í 10 daga,
að Josef Kasavubu forseti og
Patrice Lumumba kæmu röð
og reglu á aftur í landinu, en
lýsti síðan yfir sjálfstæði Kat-
anga. í tvö og hálft ár stóð
hann af sér tilraunir Samein-
uðu þjóðanna og voldugra að-
ila um allan heim til þess að
koma honum frá völdum.
Aðal-stuðningsmenn hans
voru belgísk námufélög og
her, sem hvítir málaliðar frá
Rhodesíu og Suður-Afríku
stjórnuðu.
f september 1961 gerðist
það, að Dag Hamimarskjöld,
framkvæmdastjóri Samein-
uðu þjóðanna beið bana, er
flugvél hans fórst í Norður-
Rhodesiu, nú Zambíu. Hamm
arskjöld var þá á leið til
landamærabæjax til viðræðna
við Tsjombe um vopnahlé, en
bardagar höfðu þá fyrir
dkömmu byrjað í Kongó.
Rannsóknarnefnd frá Sam-
einuðu þjóðunum var eend til
þess að kanna þennan hörmu
lega atburð og komst að
þeirri niðuristöðu, að engar
sannanir væru fyrir þeim orð
rómi, sem komizt hafði á
kreik, að flugvélin hefði ver-
ið sikotin niður, en bætti því
við, að henni hefði alls ekki
tekizt að finna orsökina fyrir
flugslysinu.
Sex mánuðum etftk dauða
Hammarakjölds, tilkynnti
Katangastjórn lát Patrice
Lumumba, sem þá var orð-
inn hetja í augum margra,
ekki hvað sízt afrískra æsku-
manna. Var þvi haldið fram
af mörgum í Kongó, að
Tsjombe bæri ábyrgð á dauða
Lumumba, en hinn fyrmefndi
hélt því fram, að Lumiumba
hefði tekizt að flýja úr varð-
haldi því, sem hann hefði
verið settur í í janúar 1961, og
verið skotinn af íbúum
þorps eins á flóttanum.
ÚTLEGÐ — FORSÆTIS-
RÁÐHERRA — ÚTLEGÐ
Fimm mánuðum eftir að
Tsjombe gafst upp í janúar
1963, fór hann í fyrsta sinn
frá Kongó í útlegð til Evrópu
og dvaldist þá lengst af á
Spáni. En í júní 1964 enerist
stjórnmálagæfan honum
mjög í vil um stundarsakir.
Menn af Simba-ættflokknum
í norðaustur'héruðum Kongós
gerðu uppreisn og Tsjombe
var kallaður heim og gerður
að forsætisráðherra. Var talið
þá, aið hanin væri miannia lík-
legastur til þess að geta stillt
til friðar milli ættflokka
landsins og komið á friði. En
það stóð ekki lengi. Erkifjand
maður hans, Josef Mobutu,
hratt honum von bráðar frá
völdum.
Tsjombe flúði til Spánar
og tókst að hafa á brott með
sér verulega fjárupphæð í er-
lendum gjaldeyri. í marzmán
uði 1966 var hann dæmdur
til dauða að honuim fjarver-
andi af dómstóli í Kongó fyr-
ir landráð og samsæri gegn
stjórn Mobutus.
Á Spáni kom Tsjombe sér
upp hirð málaliðsmanna og
lífvarða. Það var einn þeirra,
sem sveik Tsjombe og
neyddi flugvél hans, er
Tsjombe var á leið með henni
til Palma de Mallorca 30. júni
1967 frá Spáni, til þess að
lenda í Alsír.
Leynd hvílir enn yfir
ástæðunum fyrir svikunum
við Tsjombe. Flugvélarræn-
inginn kann að hafa verið
keyptur til þesis að ræna
Tsjombe af mönnum Mobutus
eða gert sér vonir um það,
að hann myndi hljóta veru-
lega umbun fyrir verknað
sinn. Það hefur þó farið á
annan veg. Hann hefur ekki
hlotið nein laun fyrir, enn,
heldur setið í fangelsi í Als-
ír, allt frá þeim degi, eem
flugvélin með hann og
Tsjombe innanborðs lenti þar
í landi.
Hvort sem Mobutu forseti
Kongós hefur vitað um sam-
særið gegn Tsjombe fyrir
fram eða ekki, þá krafðist
hann þess þegar í 6tað, að
Tsjombe yrði framseldur og
sagði, að ekki yrði haft fyrir
því að eyða neinum tíma í
það að halda frekari réttar-
höld yfir Tsjombe, áður en
hann yrði tekinn af lífi.
„SVIKARI VIÐ AFRÍKU“
Forseti Alsírs, Houari
Boumedienne, er hins vegar
sagður hafa orðið jafn undr-
andi sem aðrir yfir mann-
ráninu á Tsjombe og mun ekki
hafa talið dvöl hins síðar-
nefnda í landi sínu neitt til
þess að gleðjast yfir. Síðan
sá hann fljótt, að hann gæti
ef til vill haft af þessu póli-
tísfcan hag og reyndi þá að
notfæra sér hann. Blöð og
útvarp í Alsír, sem ríkisvald-
ið hefur alla stjórn á, fengu
fyrinmæli um að fordæma
Tsjombe sem „svikara við
Afríku“ og hæstiréttur Alsir
veitti réttarfarslega heimild
til þesis að framselja hann í
hendur Mobutu, enda þótt
stjórnar.gkrá landsins bannaði
framisal vegna brota stjórn-
málalegs eðlis. Þegar Boumed
Framhald á bls. 19
NIC0LAE CEAUSESCU
Hann bauð Nixon heim
FREGNIN um væntanlega
heimsókn Nixons Banöaríkja-
forseta til Rúmeníu hefur
vakið mikla athygli um heim
allan, þar sem þetta erfyrsta
heimsókn bandarisks forseta
austur fyrir Jámtjald síðan
kaldz stríðið hófst. Telja má
víst að einn maður hafi öðr-
um fremur staðið að baki
þessu sögulega heimboði og er
þar átt við Nicolae Ceausescu
forseta Rúmeníu og formann
rúmenska kommúnistaflokks-
ins. Ceausescu tók við for-
mennskunni af Gheorghiu-
Dej árið 1965, þá aðeins 47
ára að aldri. Stefna Dejs í
landsmálum var: „Rúmenía
fyrir Rúmena“ og hefur
Ceausescu fetað dyggilega í
spor hans og leitazt við að
fylgja sjálfstæðri utanríkis-
stefnu, eins og ef til vill
kemur gleggst í ljós með
þessu heimboði til Nixons.
Mörgum imtn mininsisitæð
afstaða Ceaiusesous við imin-
rásána í Tékkóslóvakiu sfl. ár,
er l.aun á morgni inmrásar-
dagsims ávairpaði þúsumdir
mamma er safnazt höfðu sam-
am á götum úti í höfuðborg
Rúmemíu og fordæ.mdi ininirás
imia og kallaði bamia ógnum við
frið í Evrópu og fraamlþiróum
sósíalismams. Þamm dag ávanm
Ceausescu sér hylli þjóðar
sinmar í rikairi mæli em
mokfcru simmi fyrr og er hanm
heimsótti Prag skömmu fyr-
ir inmirásina duldist emgum að
hamm var í háveguim hafður
meðal tékkóslóvakísku þjóð-
airinmiar.
Ceausescu er bóndasomur,
fæddur og uppalimm í Scorni
cesti, sem er afskek/kt fjalia-
þorp í sumnamiverðum Karp-
atafjöllium. Líf bæmdafólksins
í þessum fjaHaþorpum var fá
tæMegt og fábmeytt, mögu-
leikar á memmtum nómiast erug-
ir, emda náði skólaskylda
ekki til barma í þessium þorp-
um um þær muirudir er Ceaus-
escu var að alaet upp. Honum
tókst saimt alð læra að lesa
og skrifa og aðeims elilefu ára
að aldri fór hamm að hieiman
til höfuðborgairinmiar, þar sem
hanm sá fyrir sér sjálfur sem
handlanigari eða lærlingur.
Þetta var erfiitt lif og oft mum
hamm hafa soltið heilu og
hállfu hungri.
Árið 1933 gerðisf hanm með
limur æskulýðssaimtaka
kommúnistaflokksimis og
komst þar skjótlega til met-
orða umz hamm var gerður að
framkvæm<iastjária saimtak-
anma. Sama ár og hanm gerð-
ist flokksbumdimm kornmún-
isti var hanm í fyrsta skipti
handtekiinm og famigelsaður
fyrir stjómimálaafskipti sín.
Á árumum milli 1936—1938
Nicolai Ceausescu
sat hanm tvisvar í fangelsi
skaimmam tíma í senm, en ár-
Jð 1939 vair hamrn dærndur til
þriggja ára famigielsisivistar af
rúmeTLsfcuim herdómstóH fyrir
andstöðu við fasdistaistjám
Amtonescus marskálks. Hamm
sat því í fangelsi, þegar Rúm-
eniar héldu út í styrjöMina
sem bamdaimemm Þjóðverja,
em á stríðsárumutm var hamm
fluttur í íliræmdar fanigabúð-
ir fyrir pólitíska famiga í
Tirgu Jiu. Þar var eiinmig fyr
ir Gbeorgiu-Dej og hófust þar
kynmi þeirra. Leit Ceausescu
ætíð á Dej sem læriföður
siiinm og fyrinmynd. Voru báð-
ir látmár 1-ausir skömmu fyr-
ir stríðslok.
Nú tóku við betri tímar hjá
Ceausescu, sem lagði mjög
hart að sér við vinnu og nám.
Safcir frábærra námsgáfna og
minnis tókst honuma að afla
sér alhliða menntunar á
sfcömimum tíma. Auk þess
Skorti hann að sögn hvorki
sjálfistraust né stjónnmála-
vit. Vegna óvenjusfcarprar
dómgreindar var honuim trú-
að fyrir margvíslegum störf-
um innan komimúnistaflökks-
ins. Hann var gerður að yfir-
manni stjórnmáladeildar hers
ins og var þá hershöfðingi að
nafnbót. Árið 1948 var hann
kjörinn fulltrúi í miðstjórn
flokfcisins og sama ár dkipað-
ur aðstoðar-landbúnaðarráð-
her-ra. Aðstoðar-hermálaráð-
herra varð hamn árið 1950 og
fulltrúi í stjórnmálanefnd
flokksins árið 1955. ÁrJð 1954
tófc hann sæti í framfcvæmda-
ráði miðstjórnar. Hann vann
þar aðallega að dkipulags- og
inmianríkiismálum, en var siamt
sendur sem fulltrúi í ráð-
stefnu komimúnistaríkja í
Mosfcvu árið 1957 og á 21.
flokfcsþingi rússnesfcra komm
únista í Mosfcvu 1959. Árið
1965 var hann kjörinn fonmað
ur flokksins svo sem áður er
sagt og tveimur árum síðar
varð hann jafnframt fomseti
landsins. Var sú sfcipan í sam
ræmi við ákvörðun floklks-
þings rúmenskra kommún-
ista haustið 1967 og samein-
ingu flofcksræðis og rifcis-
valds. Samlkvæmt því heyra
rúmensfcu leynilögreglusveit-
irnar einnig beint undir hann
og flokksstjórnarinnar.
Sagt er að Ceausescu minmi
helzt á vestrænan fram-
kvæmdastjóra í framgöngu
og háttum. Hann er mjög ná-
kvæmur í klæðaburði og vel-
ur hálsbindi sín af kostgæfni.
Hann hefur látið reisa sér og
fjölsfcyldu sinni glæsilegan
sumairbústað við Svartahafið
og er þar einikasundlaug í
garðinum. Eiginfcona Ceaus-
escu er hásfcólamenntaður
efnafræðingur. Son sinn
sendu þau til Cambridge til
framfhaldsmáms og forsetinm er
sagður sýna þesisum syni sín-
um talsvert eftirlæti.
Þrátt fyriir þjóðernisistefnu
Ceaiu-sescuis hefur hiamm
aldrei leyft þegnum landsins
það frel’si, er Téfcfcar leituð-
ust við að fcoma á hjá sér.
Fjölmiðlunartæki í Rúmeníu
gegn-a því einu hlutverfci að
lofa aðgerðir kommúnista-
stjórnarinnar. Þar líðst engin
gagnrýni og engin sfcoðana-
sfcipti, engin óánægjurödd má
heyrast. Stjórinarslkráin ásfcil-
ur að vísu prentfrelsi og
frelsi til fundarhalda og kröfu
gantgmia — öllum nema þeim,
sem andvígir eru sósíalisma.
(Úr svipmynd Lesb. Mbl.)