Morgunblaðið - 01.07.1969, Blaðsíða 15

MOíR-GUNiBLAÐIÐ, >RIÐJUDAGUR 1. JÚLÍ 196®
15
ANATOLE SHIJB, fréttaritari bandaríska
blaðsins Washington Post í Moskvu, var ný-
lega vísað úr landi í Sovétríkjunum eftir
tveggja ára dvöl. Ástæðan var sú að hann
hafði ritað óvenju skarplegar greinar um
þjóðlíf í Sovétríkjunum og atburði að tjalda-
baki, sem erfitt er að afla upplýsinga um.
Eftir heimkomuna samdi hann greinaflokka
um ástandið í Rússlandi og talar þar af meiri
hreinskilni en honum var unnt meðan hann
dvaldist í Moskvu og varpar nýju ljósi á menn
og málefni. Á næstunni birtast nokkrar grein-
ar hans hér í blaðinu.
Rússar færa klukkuno aftur
EFTIR ANATOLE SHUB
í tvö ár hef ég fylgzt með þvi
hvennig valdihafarinir í Rússlandi
hiafa misku ninarlauist reynt að
færa kluiktauna aftur. Að sumiu
leyti tel ég að átt hafi sér stað
aftuirhvarf til stalínisma, þótt
enigar hreinsanir hafi farið fram
og þótt pólitískir fanigar verði
efklki taldir í milljómuim heldur
tuigþúsundum. Að öðru leyti tel
ég að horfið hafi verið aftur til
einræðis keisana'nnia. Þegar ég
flór frá MoSkvu höföu margir so
vézkir vinir mínir bornizt að
þeirri niðurstöðu að núverandi
valdlhafar í Kreml leiði nú þjóð-
inia eftir sörnu braut og Romian-
ov-beisararnir fyrir einni öld.
Öllum ber samam um að menn
irnir sem steyptu Ni’kita Krúisj-
eff af stóli séu blygðuniarlauis-
ir, ruddalegir, þröngsýnir og
Ihræddir um sín eigin forrétt-
indi. >eir bafa sýnt að þeirvilja
Ihvorki né geta komið til leiðar
þeim umibótum, stórum eða smá-
um, gem mauðsynlegar eiru til að
fullinægja flóbnium þörfu.m oig von
uim sífellt betur menntaðs þjóð-
flélags. Núverandi valdlhafar
sneru sbjótt baki við framfara-
þróuninni í Júgóslavíu, sem Krús
jeff reyradi réttiiega að líkja eft
ir. >eir beittu vopraavaldi til þess
að bæla niðuir friðsama lýðræð-
isþróun Télbba og Slóvaba, þótt
þar væri Rússum vísuð leiðin út
úr þeim vítalhrirag valda, for-
réttinda, ógraarstjórnar og ótta,
sem Lenín, TrotSby og Stalím
Ibomiu til leiðar. í Sovétríbjumum
kom enginn Duiboelk eða Tító
fram á sjómarsviðið.
KÚGUN OG AFTURHALD
Valdlhafarnir í Kreml — Brez
hiraev, Suslov og Sihelepim flrá
jfllöklkáberfimu, Gredhko„ Yepis-
hev og Yakubovdky frá hern-
um. Andropov og sviplausir
starfsmenm öryggislögreglunnar,
KGB, sem kölluð er „hin ósýni-
lega stjónn Rússland“ — þessir
valdlhafar hafa í æ ríbairi mæli
snúið sér að kúguin oig aftur-
haldi, útlendiragahatEÍ o>g blebk-
iiragum. >eir virðaist reiða sig á
ótta og fordóma almúgams og
(hafa steypt beztu andarus möran-
uim land'siras út í hyldýpi örværat-
imgarinnar.
Samt getur þrúgandi og úrelt
Iberfi þessara marana eklki séð al-
múganiuim fyrir nœgum mat eða
(húsnæði hvað þá fært hontum
ndbkra gleði. Menntaða fóllkið
þjáist af inirailoibunadbennd og
(böfrauiniartilfinningu. Almúiginn
er haldiran stöðuigri igremju og
ólund. Eina hiuggun begigja er
oft áfen/gi. >að sorn þetta allt
leiðir af sér eriu fósbureyðingar,
magasár, of hár blóðþrýstirag-
urr og sálrærair sjúkdárraar. Ef
niúverandi stefna verður ofam á
telja margir gáfaðir Rússar að
seranilegasta afleiðimgin verði
spreragirag — þegar kyraslóðin,
sem fæddist eftlr dauða Stalins
og er ekiki eiras þjöbuð af ótta
fyrri kyraslóða vex úr grasi. Slilk
ar ispreragiragar hafa verið tíðar
í söigu Rússlands oig hafa oft orð-
ið til þess eiras að valda ennþá
meiri hörmiuragum en fyrir voru.
DAGAR VONARINNAR
Áberaradi er hve andrúmsloft
ið nú er gerólíkt því andrúms-
lofti er rlkti baustið 1963 þegar
ég kom í fyrsbu beimsókn mínia
til Sovétríkjarana. Jafnvel þótt
vonir fólksinis væru ekki eies
miklar þá og á döguim hinnar
miklu hrifirairagar um miðjan síð-
asta árabuig, ólst þá upp áköf og
forvitin æSka í anda tvíræðrar
Fyrsfa grein
en uppörvandi baráttu gegn stal
ínisma, sem var þá enn opinlber
stefna.
Síðla árs 1962 hafði hið frarn-
farasiraraaða miáigagn Alexanders
Tvardovdkys, Novi Mir, birt
merkiusbu bók sovéttímaras —
„Dagur í lífi Ivans Denisovichs"
eftir Alexander Solzíhenitsyn,
sem loksins talaði máli þeinra
tugmilljónia, sem myrtar voru eða
fangelsaðar á döigum StrJíns. >ús
uradiir flykktust til að hlýða á
frábæran aristákratísfcam kveð-
skap Andrei Voznegensikys og
beizlkari kvæði Bulat Otoudzlh-
ava. Evgeni Evtuisemlko far-
dæmdi opiraberlega „arftaika Stal
ínis“ og syrgði fórraarlömb Gyð-
iragalhaburs í „Babi Yar“. Ef til
vill var það ennþ, mikilvægara
að bækuir Dostoevskis, sem séð
hafði allt fyrir, voru aftur fáan-
legar og lesraar.
Heil rússnesik kyraslóð hafði
búið á „bakhlið tunglsins“, en
raú höfðu vísiradamenn, listamenn
og félagsfræðiragar emdurnýjað
samibönd sín við hinn raunveru-
lega heim á Vesturlömdum. Með-
an Krúsjeff og Araastas Miko-
yan (sem bolað var buirt árið
1966) voru við völd kornu fram
hugmyndir þær um efnahagsum
bætur, sem síðar voru lauslega
kallaðar „libermaniismi“, í fyrsta
Skipti og um þar var rætt á op-
iniberum vettvaragi.
Bandaríkjamöninium „í raeyzlu
kjöts, mjóltour bg smjörs“ voru
enn opimiber loforð (þótt lítii von
væri til þess að við þau yrði
staðið án emdurbóta á hagkerf-
|irau). Menmitaðir Rússair voru
eiranig farnir að gem sér grein
fyrir því, að slit tengslanna við
Kína þeirra Mao Tse-tunigs og
Liu Shao-dhis og árásirraar á
keraniragu Pekiragstjórraarinniar
um viðvarandi byltiragu voru þá
hugsanlegt barát.tuivopn til þess
Árið 1963 virtist utanríkis-
stefraa Rússa eininig lofa góðu.
>rátt fyrir árekistrana í Berlín
og á Kúbu eða vegna þeirra,
hafði sammnigurinin um bairan við
tilraumium með kjarraorkiuvopn
verið undirritaðlur. >essi samn-
ingur hafði bætandi áhrif á
andrúmsloftið því að bane var
tákn þess að Krúsjeff var reiðu-
búiran að korrua til móts við vest-
rænu ríkin. „Friðsamleg sam-
keppni við kapítalismanm“, er
ljúka átti rraeð sigri Rússa gegn
Brezhnev og kemning hans.
að réttlæta endanlegar sættir við
vesturveldira.
Sinyavsky og Daniei fyrir rétti.
VARKÁR STEFNA
Jafnvel í apríl 1967 þegar ég
kom aftur til Mosfcvu og settist
þar að var eran ástæða til hóf-
legrar bjartsýni. Nýju herrar-
raiir í Kreml höfðu þegar buirad-
ið enda á afstalíniseriragumia, hert
á eldfliaugakapphlaupirau, sent
vopn til Víetnam og skuldhund-
ið sig til að styðja Hanoi-stjórn-
iraa og sent Ándrei Sinyavsky
og Yuli Dainiel til Potma-faniga-
búðarana. Samt virtust nýju leið
togarnir varkárir og hógværir í
sbefrau sironi Omjög svo líkt Stal
íin á fyrstu valdaárum sínum),
og loforð þeirra um að bæta
kjör bærada og aulka hagræð-
inigu í stjórn iðnaðarins virtust
iSkyrasamlegri og raátovæm'ari en
fljótfærnislegar áætlanir Krús-
jeffs.
Vegraa 50 ,ra aflmiælis bylt-
inigar Lentíns var flutt iran mik-
ið vönumagn frá Vesturlöndum,
Té'kkóslóvakíu og Austur->ýzka
landi. >ess vegna gat gestum
virzt Moskva og Leraíngirad raæist
um því eiras venjuilegar og Pot-
emlkintjöldin, sam voru reist til
að gleðja Katrínu miklu. Margir
bjartsýnir Rússar og eimraiig út-
lendiragar trúðu sögum, sem kom
ið var á kreik þess efnis að Sin-
yavsky og Daniel yrðu máðaðir,
að bókin „Sívagó læknir" eftir
Pasternák yrði birt og að leyft
yrði að birba síðustu Skáldsöig-
ur Solzihenitzynis í „Novi Mi>r“.
Eftir á virðist hátíðarárið bafa
verið leibsýrainig. Kremlherrar-
nir hegðuðu sér eiras vel og þeiir
igátu, aðallega til að komast hjá
hraeýkslismiálum heima eða er-
lendis. Svetlönu Stalín þótti lít-
ið til koma og fór úr landi.
BaradaríSki seradilhenrtann, Llew-
ellyn Thomipson hafði komizt að
þeirri iraiðunsböðlu að óæskilegir
meran færu með völdin þótthann
segði það ekki opinfberlega.
Reyndar varð breytirag tilhima
yerra þegar styrjöld Araba og
Isiraelsmarana hófst. KGB, leyni
þjórausta hersins og meira að
segja fulltrúar úr stjórnimála-
ráðirau höfðu beinlínis stuðlað að
því að æsa til ófriðarins með
því að dreifa þeirri lygasögu að
ísraelsmeran hefðu dregið saman
fjöimerant herlið á landamærun-
um til árásar á „framfanaríkið“
Sýrlarad. Stoömimu eftir sigur ísra
elsmararaa hófu afturihaldssinnar
í Rússlandi, Úkraínu, Bessara-
bíu og Eystrasaltslöndumum æð-
islega „ and zío n ist a “ -herferð, sem
síðan ihefur verið haldið áfram
óslitið. Jafrat Gyðiragar sem Gyð
iragalhatarar gerðu sér þess greim
að þessi herferð gat orðið eins
hroðaleg og bin maniniskæða
barátta Stalíns geign „rótlausum
heimsborgurum" (1948—53). Jafn
vel í eiras mikilli menininigartoorg
og Leníngrad hefur andrúmsloft
ið aldrei verið „verra síðan
1952.“
Látaláturaum vegna hátíða-
baldararaa lauik með réttarihöld-
uraum gegn Yuri Galanskov oig
Alex Ginsburg í Mosfcvu í jan-
úar 1968. „Árvefcmi" varð kjör
orð hiras „sögulega aprílfundar
miðstjómiariniraar, sem gaf KGB,
MVD (borgaralegu lö>greglunni)
og meniniragartoöðluim laiuisan taium
iran. Irararásin í Tékkóslóvakíu
gerði loks að eragu vonir „þjóð-
hollra og frjálslyndira" Rússa
um friðsamlega þróuin — vonir
sem sovézki kjarraorkueðlisfræð
iragurinn Andrei Saklharov hafði
orðað svo einlægloga.
VALDASTREITA
FORYSTUMANNA
Frá og með 20. ágúst 1968
varð ljóst að frá sjóraarmiði ráða
mannaniraa í Kreml var ekki leng
ur hægt í alvöru að tala um
„frjálislynda“ og ekki eirau sirani
„hófsamia“ valdaklíku. Reynduir
stjórnarerindreiki frá hlutlausu
rtki hefur orðað þetta Skarp-
lega: „bar,ttan er milli Ihald®-
mannanraa og afburbaldsmairan-
arunia" — milli harsikeytbra,
ruddalagra, tiltöliulega gætinna
garraalla stalínista og þróttmeiri,
framsætonari og yragri flokks-
sbartsmamiraa.
í ofctóber í fyrra komu í ljóa
hin sígildu dæmi þess að grimmi-
leg valdabanátta ætti sér stað i
Kreml. >ar komu við sögu ýrras-
ir leiðtogar, klítour og hópar,
sem rautu verradar æðstu miarana,
andistæðiragar fyl'kiragar í flokkn
uim, hernutm, KGB og MVD. Erm
hefur ekki verið myndað barada
lag, sam sigrar í þessari tog-
sbreitu þótt værata megi að það
gerist áður en eitt ár er liðið.
En fórnarlömb þessarar barátbu
hafa verið eirastakliragar og þjóð
arbrot, sem berjast fyrir grund
vallarmaninréttindum hvarvetraa
í hiniu geysdistóra mangþjóðá
Iheimsveldi, sam sovézk herlið
halda hersetnu frá Vltava til
Ussuri.
Afdrif urags Tatara og frátoærs
Framhald á bls. 20