Morgunblaðið - 20.08.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. ÁGÚST 1069
15
Þorvarður Helgason:
VÍNARBRÉF
MAHLER var að tala við
umiga tónilistairimenon um Schöm
berg: „En/da þótt ég síkilji
hamin otft ekki; ég er gamrnall
— hamn er uintguir — hamm faetf-
ur sieansagit réitt fyrir siér!“
Háitfðarvikiuir Víniairborgar
1969 vwru, hvað hljómlieiikia-
tónllist viðlkioim, tiHeiMkaðair
Vínarslkólainiuim. Hértlemidis miá
það teilj'ast milkilil viðburður
og ofdirfsk'a, því þessir ágætu
memm hatfa almemmit ekki þótit
mikil'ir sipámemm í sírniu föður-
landi oig ainmiars staðiar reymd-
ar ekki helidur, fynr em þeir
voru fieistir undir m'oldu. í
taepar fjórar vikur voru hvert
kvöld hal'dnir hljómleikar
með verkurn þeirra. Undiirrit-
aður er elkiki tónlisitairmiaður,
aðeinis hluBitamidi með sinm
persómiulega ismeklk, sem uigg-
laiuist ber otft merfci vamlþeikk-
ingar, lesemidiur eru hér mieð
betömir afsokiumar á því. Af
sömiu ástæðum reysti umdir-
ritfaður sér eklki til að leggja
það á sig að hluistfia á þesea
erfiðu tómlilst á hverju kvöidi
í heilan m,ánuð. Siamit v-ar það
ekki vegna áihuigadeysis 'heldur
vagrna ótta um otffylli og sam-
rumia í einm grauit í minmdmig-
unni. Eftimfariamdi límur eru
því akki yfirflit yfiir þessa
mi&lu uppreismairlhátíð þess-
aria vammetnu og oift hseddu
sonia þessairar íhal'dsisömu og
tragu borgar.
Með heitfimu VímaTisikóli er
átt við þrjú tómslkáild, Scfaön-
barig, Berig og Webeirm. Þeiæ
tveir síöarmiefmdu voru mem-
endiuir hins fyrstmetfnda. Síðar
meir var beiitið Víimanskóili að
saimlheiti fyrir upphatf tóltf
tómia tónilistarinmair, em það er
ekki fufllllkomilega rétft. Þeir
Berg og Weberm voru memiemd
uir Sohömberigs liömigu áður en
tóiMtfóniatætkmim kom til sög-
ummar. Schömberg, sem var
að mestu leyti sjiállflmemmtaður
kenmdi þeim tómsmiíði frá 1904
til 1908, en það var eikki fyrr
en 1921 að Scfaömberg fer að
taia uim að seimija tónlistf í tóltf
tóinia röð. Ailir þrír hötfðu sam
ið mikið áðuir oig þau verk
þeinra enu ekki emdiileiga sfðri
að gildi þess vegiraa. Himir
gömlu meirmemdur Schömbergs
urðu fyngtir tifl að talkia upp
aðtferðdinia ©ftir hornium oig uinðu
þanmig nemiemdur harns í amin-
að s imn.
Hvað er átft við með tólf
tómatfæfcni, tóiMtómatfómiliistf, tólif
tónamöð? Tómsfcáldið siernur
sína tónlistf með ölluim tóltf tóm
uim hirns krómatískia tómstiga.
Þeir eru setftir upp í röð afllir
tólf og rötöiim er grummurinm
fyrir aflliri tómsmíðinmi, en í
hemni er röðim sítfellt endurtek
in, þ.e., enginn tórnn emdur-
tekimn fyrr en allir hinir eru
kommir á umdam hornum.
Hrynjomdima álbveður tóm-
skáldið sj'álft. Allir tómar og
btl eru jatfm rétfihá. Það má
fæma röðima til, smúa bi'lumum
við o.s.frv. (knabbi og við-
súnimgur krabbams). Sclhön-
bemg sjifur var emgimn otfstfæk-
ismaður í ’þessum etfnum, harnn
iosiaði um bömdim, skiifti röð-
imni miður í srnærri raðaæein-
imgar o.s.ifirv.
Albam Berg. Harnn er sá
þeiinra sem aflmiemmt faeifiur méð
xmestum vimsældum. Fiðiufcoms
ertf hams er orðirnn jatfn fastfur
liður á verfcasíkrá lifamdi
ffðluieikaria og verk eldri
tómsfcálda. Óperurmaæ báðar
„Wozzak“ og „Luflu“ eru orðm
ar hlutgemgar óperiur á óperu-
sviðium heims’ims, sénsitatolega
þó „Wozzek“, sem fór siigur-
föæ um heiminm á rmeðain tóm-
skáldið lifði.
Af verfcumum, sem ég
heyrði, varð mór Kammer-
fcomseirt fyriir fiðlu og píamó
og þréttán blásaira, miinmiis-
stfæðastf. Venkið var tilieimfcað
Arniold Sdhönbetng fimmtfuig-
um. Bierig er bjaintastfur lyrilker
þeirira þriggja og siá sem bar
merfci rómantfkuirimmiar lengstf.
Það er kammsiki þeisis vegma að
hamm hefuæ hlotið svoma miikl-
ar vimsæildir. Kvifca slköpum-
arþar'far bainis er björtuist og
glaðlagusit, það er það sem
gerir hamn srvomia aðigemgiieig-
an. Kammieækiomisertfimn bar öll
þesisi eimfcemmi, hiamm er kmaft-
mikill og bj'artfur, em him jatffaa
og töluverðt mikflia spemma,
sem heflzt laillt verkið í gegrn- er
dálíitið þreytamdi, að miinmistfa
fcostii við fynstfu kynmi. Jatfn
gildi hveins hliuita ver'fcsiins
var ein atf himurn faigur-
firæðiflieigu naglium sfcóliams
og það er toammsfci húm,
sem véldur himmi jötflnu
spemrnu, sem vertoar þreytamdi
á hluistfamda, sem er yamairi
anmarri tómlistf. Senmifl'ega
hyrfi þreytam etf maður heyrði
Armofld Scbömbeng. í elztu
verfcuinium eru áibriif rámiamtfík
urimhar éða nýrómiamtikiurimn-
ar mjölg gneindlleg. Boigimn er
spemmtuir mjöig hátt og flytj-
emdiur beill urmull atf fólfci.
Guinrie-Lieder. Eiigimlega ekki
mjöig sfcemimitilagt.
1. Kammensinifómía fyrir 15
eimleikshljóiðtfæri op. 9 er sögu
laga mjög meTikiIeigt verlk. Um
fynstfa fiutfminig hemraar hetfur
verið sagtf, að þair hafi mútiíma
tónfliistfin séð dagsims Ijóis. Það
urðiu vísit feyíkiieig lætfl og
miemn ofboðslleiga hmeyfcslaðir.
Það sakileysi, siem miemn höfðu
þá, er mú víst glatað og það
er haegt að láta það llítið á sig
fá hvermiiig ver'kiiið er síkriifað
og spyrja héldiur hvað maður-
inm hatfi verið að skrifia, Og ef
ég á að svara því hneimskilmiis-
lega fcom mór þetta fyrir eyru
eims og belgimgur, ástæðuiliiitiflil
skritfbor'ðsbeilgimgur, en það er
mú kamnski bara vamþefckimg
hjá mér. Schömbeng varð betri
seiinma, mifclu betfrd.
Op. 17 er Montodram „Er-
wartuinig11, Evélyin Lear sönig,
Pienre B'ouiez stjórmaði
Lon'don Symplhony Orcestra.
Þetta er mjög viðfcvæmrt verk,
Schömbeng setlaðist til að það
ynði setft á sivið með tjöldum
og búmimgi. Ég hieflld að það
hatfi veæið rétt hjá homum.
Bkiki atf því að músikin sé eikki
mógu góð í sjélifu sór, beldur
vegma þess a!S ég hefld að það
sé auðveldana að syrngja þetta
vel og ffliytja geðlhritfim til
flduistfemda ef sömgflsamam fææ
að gera meira, en ékki baira
að stamda kynr og þykjasit
vera að breyfla sig. Fyrir
bragðáið missti veæfcið dálítið
atf áhriifamagnd sínu.
Eirns og ég saigði hér að of-
an var þetta allt milkifl. dirtfska,
og stj’órm „Konzertlhaus“
miss-ti iítoa mólðinm í eirnu til-
felli. Merkiiegasti Schömberg-
-fcomsertimn vaæ látimm falfla
Sohömberg var ágsetur mál-
ari, en málaði saimit ékki
mikið merna lítimn hiutfa sevi
simmar. Samtímis hátfíðaivitoum-
um var hér sýnirng tileimlkuð
Vímarsfcódiamum og þaæ gatf að
ilíta m.a. málverk eftfir Schöm-
berg. Hanm hefuæ. bæð’i verið
góður amdlitsmymdaimálaæi og
sterfcur málaæi siinma eigin
huigsýma. í því sanmbamdi lamg-
ar mig tifl að tiltfæra hér etftir-
fairamdi brot etftir hamrn: „Liist-
in er rneyðáróp þeirra, sem
reyrna á sjáltfuim sór öriög
maninlkynisiims. Þeir geta ékki
sætt siig við þau og eru kmúm-
iæ tifl að veflta þeim fyrir sér.
Sljóir þjóma þeir ekki hreyfli
„duLdra atfla“ en basta sér út í
iðuma tdi að sfldlja byggimguma.
Þeir lokia ©kfci aiuigumum tdi að
hiífla sér við tiltfimmimgum, en
gflienma þau upp til að ihoætfastf
í augu við ’það sem mauðsyn-
ilegt er að hortfiaist í auigu við.
Þeir llodoa otft augumum tiil þess
að skynja það, senm skyntfærim
getfa éklki sagit þeirn, til þess
að sjá inmra með sér það sam
virðisit veæta að geriaistf fyrir
utfam. Og irnmra með þeim ger-
iistf hr'ejrfimg heiimsims; út

Alban Berg Arnold Schönberg Anton von Webern
Plakat sýningarinnar í 20. aldarsafninu í Vínarborg.
Norrænn brunn-
vnrðnfundur í
Reykjnvík
í fyrradag 'hófst faér í Rvík
fundur samstarfsnefndar Norður
lamdaráðs um brumiavarnir. í
metfnd þessairi eiga sæti fulltrú-
ar frá öllum Norðurlönduiraum og
eiru það eftiirtaldir meran:
Prá Danmörku Civilimge.njör
Hlanald Luradsgárd, frá Fininlamdi
Brandöverinispektör Esko Karlhiu,
frá íslamdi Rúmar Bjarmason,
slölk'kv'iliðisgtjóri, frá Noregi Dir-
efctör Peter Stirömsheiim, frá
Svíþjóð RikSbriandiospektör
Swem Hu'ltq'uist, sem er formað-
ur mefndarimraar og Civilingem-
jör Agnie M&rtemsoní sem er rit-
ari.
Fundurimn hér í Reykjiavík
stóð í fyrradag ag í gær á
Hótfel Loftlei'ðum. Fjaliað er um
eftirtfalin mál, m.a. „þét'ta timto-
UTlhúsabyggð", prófun á lyftu-
og eldvarmafaurðum, ákvæði uim
olíiulkyndiinigar og motkum plast-
efraa.
Útlemdimgarnir muiniu og kynma
sér brumavarnir hér í Reykjavík,
m.a. hjá EimSkipafélagi fslamds
h.f. og Áburðar'ver'ksimiðjumind
h.f. Eiraniig muniu þeir flara í
niður. Þeir treystu því efcki að
þeir gæitu salt móigu mairga
miða til að geta borgað kostm-
aðimm. Á þessum boniS'eirt átti
að fELytjia 2 Kammers'imfónáu
op. 38 og tvö atiriði úr 2. þætfti
ópeiriummar „Moses og Anan“,
en þetfta hötfuðverk tómskálds-
ims faiefur efcfci verið fkittf hér
emn, svo það þýðir ekfld að
tafla um þa'ð.
stutta kyninisferð um borgina og
mæiisveitir.
kiemst aðeims bexigmálið: lista-
verkið".
Amton von Webern. Eims
og er verð ég að viðuirtoenma
að harnn er mér buigstæðastur
þeirra þriggja. Etf til vill
vegma þess hvað fyrstu kyran-
in atf bomuim voru milkil
reymsila fyrir mlg, en það var
á hátíðairvikiumum hér fyrir
tíu eða tóflf árum, þá stfjóm-
aði Brumo Maderma svítfu fyr-
ir stóra hljómsveitf. Slíkri
reymslu verður ilfla lýst í orð-
um, en mér fanrnst ég þá
heyra nýja tónfliistf í fyrsta
simn.
Ef tiirmdmnilegaistf atf vertoum
hams frá hátíðimni í þetta sirnn
urðu mér Fjögur iög fyrir
fiðlu og píaraó op. 7. Þau voru
fyristf á eflniissiknánmi þa® kvöld
ið. Mér fammstf það iilia valið
því aifgamgurimn reis ekfld uind
ir því.
Fimm amdlag ljóð fynr
sömg, flaiutu, klarinett og
baissakfliarimett, trompet,
hörpu, fiðlu og lágfiðflu, korniu
mér óaðgemgileg fyrir eyru.
Ég fyriæ mitft leyti heyrði eng-
am saimhl jóm á mdilli texta og
tómliistfar. Það sama get ég
efldd saigt uim 6 lijóð op. 14 við
kvæði eftir Georg Trakl. Saimit
er sömgröddimni beitft mæstum
því eiims og hljóðfæri og hún
remrnur mjög saman við þaiu.
Þrjú Mtifl lög fyrir celló og
píamó op. 11, vocru að mímu
viiti faneimn Wébem tímabils-
ins. Hrein poesía ag ýtiraista
spenma. Til saimiaraburðar við
hima, er ekfci um það að ræða,
að spenman í verkium harns sé
minmd og ójatfmari, faúm er
mjög lík, en verkin eiru svo
stutt að það er ógermiragur að
þreytfast. Það var víst siðlur
hér áður fyrr, ég mieinia fyrir
stríð og fyrir Hitier ag alla
þá vitleysu, að leika verk
hams tvilswar. Það var stumd-
um gert raúma, t.d. otf'ammefmd
op. 11. Það er góður siður,
Webem vinraur á vfð hverja
emdurtatonimgu.
Á einium 'atf stóru tómleik-
uraum, þar aem Boulez stjóm-
aði Lomdon Sympbony Gr-
chestfna, voru ieikin iþrjú lög .
fyrir hijómsveit op. postf. I
þeim er hamm orðinn harðari,
poesían er hortfin og eitrthvað
geigvæmlegt kioimið í staðimm.
Verkið hefur semniieiga verið
Skrifað á styrjiafldariárumuim.
Fyriæ mig hefur tónlisrt
Weberms eigimleifca, sem ég
finn sjalidan hjá öðrium tón-
sflÐálduim, m'ér fimmst húm vera
sjáfllfsagður hlutur, j'atfm sjáltf-
sagðiur og girös j'arðarimmar og
stjörmur himiimsims.
Ailiir þessir meran voru tifl-
litslitlir og óeiftirgefianliegir
þjómar l'istar simmar. Listar,
sem færði þeim Mtfimn faagmað
og öryggi í borgaraiegium
sikilinimgi á meðan þeir flitfðu.
Starfgfaætfmi þeirra var sífelltf
stríð á milli braiuðstrits og
gfcöpumarstfanfs og þvi stríðd
lauik ékfci fyrr en á baniabeð-
irau. Aiban Berg dó fynsrtur,
af blóðeitfrum á aðtfiamgadag
jióflia 193S. Amtion von Webern
var af mistöfcum Skotimn tii
bama af ameristoum hermamni
í seprtember 1945. Armold
Sdhömbeng dó í júflií 1951, sem
amerísfcuir prótfessor á eftir-
fliaiunum, sem ekfci var hægt
að lifla atf, en með eiintoa-
kemrasiliu tófcsrt homum að halda
í sér lítfinu þaragað tii sjúk-
dómar og elflii sigruðu hamn.
Verlk þeinra stamda eftir
sem eittf atf stfórvirkjumum í
listf 20. afldariraniar.
SÍNE í stoð
SÍSE
SAMBAND íslenzkira stúdentfa
erlendis, SÍSE, hélt aðalfund simn
um síðuetu helgi og var þá sam-
þyfckt að víkka svið þess svo
að það mái til allra íslemzkra
námsmiainma erlendis, sem sturad-
að hafla mám eitt ár eða len'gur,
hvort sem þeir hafa lokið stú-
dentsprófi eða ekki. Hedtir saim-
bandið nú Sarabamd íslerrzkra
námsmanma erlendis, SÍSE. f gær
kvöldi ætluðu svo stjórn SÍSE og
Stúdentaráð að halda sameigin-
legan fund þar sam starfssvið
yrði raámar aflmarkað og rætt um
með hverjuim 'hætti samvinna
SÍSE og Stúdemtanáðs geti orð-
ið í framtíðinmi.
Herskip frd 5
löndum í
Hvolfirði
FIMM ákip úr Atlantfsbafstflota
NATO komu í Hvaltfjörð um
helgima til þess að tafca vatrn og
vistiir en þau voru á leið firá
Kamada til Noregs. Komu þau á
lauigard'agsmorgum og héldu buæt
á sunmudagsmorgum. Voru ákip-
in frá fiimim löndum: BandariSkj-
umum, Bretflandi, Hollandí, Portú
gal og Þýztoalamdi. Eru þau úr
sömu deild og Skipim sem hing-
að komu í fyrra og fengu mót-
tötour sem flestum munu minmi-
stæðar. Flotar hinma ýrrasu lamda
láraa skip um lengri eðia skemmri
tíma til þesaarar deildar, en þai
I eru þau öll undiæ einmi stjórm.