Morgunblaðið - 10.10.1969, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 10.10.1969, Blaðsíða 15
MORG UNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGU'R 10. OKTÓBEÍR 1060 15 Unnið að íslenzkri orðabók í 25 ár: Safnaö hefur veriö 1,4 milljónum orötökuseöla STOFNUNIN FLUTT í NÝ HÚSA- KYNNI í ÁRNACARÐI — STJÓRN Orðabókar Háskólans hélt í gær fund mieð fréttamönn um og kynnti starfsemi stofnun- arinnar, sem nú er nýlega flutt í ný húsakynni í Ámagarði. Ber sá flutningur upp á 25 ára af- mæli Orðabókarinnar, en reglu- legt starf við undirbúning henn ar hófst 1944. Kom fram á fund- inum, að Orðabókin hefði nú í safni sínu um 1,4 millj. orðtöku- seðla, þar af 65-70 þús. talmáls- seðla. Hefur nú verið orðtekið mest af því, sem orðtekið verð- ur fram ^ð 1900 og allmikið eft- ir þann tíma. Enn verður þó ekk ert sagt um útgáfu Orðabókar- innar, en forstöðumenn hennar gizkuðu á að nauðsynlegt mundi verða að safna 2,5 milljón orð- tökuseðlum áður en útgáfa gæti hafizt. a-ns hæfist ekki fyrr en 1944, væri saga orðabókarmálsins miikliu lengri. Á fjárlögum 1918-1919 voru veittar 6000 kr., „til að semja og búa un'dir prentun íslenzka ander Jðhannesson mSkiinn þátt í þeim, og var greinálegt að hanm bugs-aði sér orðabökinia með lítou sniði og Orðabók Háskólia'ns, þ.e. að vera söguleg orðabók frá uipp hafi pnentaldar á íslandi. Bftir þetta liá miálið niðri í all- mörg ár, en á fundi Háskólaráðs 2. júmií 1943 var, eftir öfluga bar- áttu Alexandhrs og stuðning STARFSLH) OG STJÓRN ORÐABÓKARINNAR Fram til ánsiris 1947 starfaði Árni Kristjánsson eimn við Orða bókina, en þá voru ráðnir þeir Ás geir Blöndal Magnúseon og Jlatoob Beniedliktsson, sem veita skyldi verkinu foristöðlu og gerir enn. Árni Kristjáinsson lét af störf- uim 1952, en 1955 var Jón Aðal- steinn Jónsson ráðinn í hans stað. Þessir þrír mienn Starfa enn við Orðabókima. Á áruruum 1963- 1965 bafði Orðabókin á að skipa fjórða fasta starfsmianninum, Baldri Jónssyni, mú lektor við Heimspekideild Hásikólanis, en í bans starf hefur enn eklki verið ráðið Margt lauisráðið fó'Kk hefir starfað og starfar við Orðafbóto- ina. Orðabók Hástoólanis hefur al'l't- af beyrt uridir Hóskólaráð, en það hefir hins vegar farið að til lögurn Heimispekideildar um stjórn hennar. Orðabökarmefind Prófessor Halldór Halldórsson formaður Orðabókgmefndar Há skólans kynnti sögu stofnunar- innar og Jakob Benediktsson sýndi fréttamönnum húsnæði það sem hún hefur yfir að ráða. Sagði hann að það væri litlu stærra en hið eldra húsnæði stofnunarinmar, en hins vegar miklu hag.anlegra. Hefur verið komið fyrir nýjum jámskápum fyrir seðlakassana í húsnæði stofnunarinnar, og er þar starfs- aðstaða fyrir þá fræðimenn, inn- lenda og erlenda sem til stofn- unarinnar leita. Það kom fram á fundinum, að þótt starf við Orðalbók Háskól- Stjórn og forstöðumaður Orða bókar Háskólans. Frá vinstri. E inar Ólafur Sveinsson, Jakob Benediktsson, Halldór Halldór sson og Hreinn Bemediktsson. orðaibók með íslienztkum þýðing- um“. Forsitöðumiaðiur var ráðiinin dr. Bjöm Bjanniason frá Viðfirði, en hamn lézt í spönsku veikinni snemim.a vetrar 1918 og varð því ll'tið úr þessu verki. Aute þess virðist ýmisuim, að Birmi látnuim, hafi verið óljóst, hviernig verk þebta var bugsað. Urðu um þetta nokkuT blaðaskrif, og tók Alex- Heimispeikideildar samþykkt að vei'ta úr Sáittméliaisjóði kr. 25 fyr ir árið 1. okt. 1943 til j'afndengd- ar 1944 til uindtoibúmin'gs orðabók arstarfmu. Stoyldi orðábókin verða söiguileg orðabók ísleinzkrar turngu frá 1540 til vorra daga. Sést á þessu, að stefm'a sú, sem Alexarjder 'hél't fraim 1919 sigr- aði í Háskólaráði 1943. var ekki fonmlega stoipuð fyrr en 1948, og á'ttu sæti í hemni pró fessoramir Alexander Jóhamnes- son, formaður, Eimar Ólafur Svieinsson og Þorkieill Jólhannes- son. Við fráflall Þorkel® Jóhan.n- essonar var Hallldór Halldór'sson skipaður í nefn'diraa. Og við frá- fall Alexanders Jðhaninessomar í júní 1965 bað rctotor Halidór Hall dórsson að taka að sér for- rmemnsku í nefmdinni. Árið 1966 var Orðabókiin gerð að sérstalkri háskólastofnun, með regiugerð útgefinni af m'enmta- miál'aráðlherra dr. Gylfa Þ. Gíslia- syni, 6. maí það ár. Samkvæmt reglugierðinmi kaus Háskólaráð stjórn stocfhu'nairinmar. Fyrir val- inu urðu prófessorarnir Eimar Ól. Sveinsson, Halldór Halldórsson og Hreirnn Benediiktsson. Rektor tilinefndi Halldór Haildórsson stjómarformann. Þessi stjórn var skipuð tffl 4 ára og situr því emn. 1,4 MILLJÓNIR ORÐTÖKUSEÐLA Orðabók Háskólams hefur rnú í safni sínu um 1,4 mfflljónir orð tökuseðla, og er þá eklki meðtai- ið það, sem orðtefcið var vegna nýyrðasafnamna, þótt það starf væri umnið á vegurn Orðabóka- nefndar, áður en íisfemzk miál- raefnd var sett á fót. Hins vegar er meðtálið tal- miáissafn Orðabókarimnar, sem er nú um 65-70 þúsund seðlar. Kom fr'am, að verulegaisti hluti þess er flenginn í sambandi við útvarpsþáttimn fslenizikt miál, sem scarfsm'enn stofniumarinmar haifla anm'azt. í þessu safni er mjög mikimn fróð'Leik að finnia um sjaldgæf og staðbumdin orð og merkingar, svo og uim útbreiðslu þeirra. Nú hefur verið orðtekið rmest af því, sem orðtekið verður fram að 1900, og al'lmiikið eftir þann ttona. Þó er eftir nokkuð af eldri 'hamdiriitum, og hefur t.d. ekki verið orðtiekið nema um það bil helmimgur af hinu mikla orða- bókarsaflná Jóras Óiafssonar úr Grunnavík, sem er frá 18. öld og orðabókiar'han'driti Guðmund- ar Ólafssoniar frá 17. öld er ó- orðtekið. NÝ TÆKNI FYRIRHUGUÐ Það kom fram, að Orðabókar- stjórnin hefur mikinm áhuiga á að taka að eirahverju leyti upp tölvu'tækni við orðtökuna og hef ut dr. J'a'kob Benedilktsson kynmt sér slíka s'tarfsemi bæði í Skot- l«ndi og Noregi á þessu árL Framhald á bls. 27 Hjólbarði, sem rennur eins og skriðdrekabelti Rœtt við Cwyn Parson fulltrúa Michelin verksmiðjanna sem staddur er hérlendis HERLENDIS er nú staddur maður frá Michelin-hjólbarða- verksmiðjunum, fulltrúi fé- lagsins í Dublin, Gwen Par- sons að nafni. Parson er ætt- aður frá Wales, en er hingað kominn á ársfjórðungslegu ferðalagi til íslands. Mbl. hitti Gwyn Parsons að máli nú ný- verið og ræddi við hann um hjólbarða og hjólbarðagerð. — Til'gaintgur hjólbairðia er að sj áillf'sögöu öBum a/uigljós, aalgði Farsomts, en 'þó mlá gieita þeas ia6 hamm er aið vern/da bæði fairiþega og fairai'tæki fyr ir högguim og hriatíinlgi, g«na fliuitniimig á hl'eðslumni auðiveld- ari, 'hj'álpa tffl að fcnýja fanar- tæki'ð og stöðva það, stýna því, gana það sitöðuigna og auka eradimigiu þess. Hver hjólbarði Iheifuir ákveðið burðöirfþoa, sem raæst með ákveðmiuHn l'cnftþrýst inigi. Réttur þrýátingur heldur bu'rðacifll'eitinimn að veginium og Iþrýiatiat þá hjóllbarðinn samiam að vissu miarikL Þeissi iþrýstinigur veldur því að hamm hitmar, em rétltur 'þrýs'tingur véldur hinis vegar því að rétt hi'taistig helzt, Þá endiat og bairðimini betur og verður ör- uiggari. — Hvermiig eru hjóLbarðar búrair til? — Frarn til þesea voru aifflir hjólbarð'ar búnir til á sivipað- an 'hl&tít, og þesisi -aðflerð hefur dklki breytzt áirum samiain. Þeir voru seim kalilað er Ikrosisilagð- ir (oross þiay), en þeir voru 'þaminág gerðir, -aið lög af striga og öðirum efinium voriu lögð á víxl hverlt oflam á aniraað og iþeim hafldið samain mieð gúmi. Myihdaðilst þaminig teygjaraleg- ur geymir fyrir sam-ainlþjia'pp - aiða Wtið og a-uk þess raokk- uirt -aðhald fyrir hreyfingar á bujrða-rlfllietiinium sjálffium. Með öðruim orðum: hjólbarði bú- iran ti!l á þeinmiam hátt veiltti ökuimammii og farþeigum t-allls- ver-ð þaegimidi og igerði Ökiutæk ið isltiöðuigra á vegimium. í þe-ssu stoiptLr etoiki miáli, hvort hjót- barðimm er mieð eða án slönigiu. Slö-nigu'l'ausir hjólbarðar eru 'aðeiinis frá'bruigðnir að því leyti að á þeim er l'oftþéttirönd. — Heifur mynistur ektoi mi'kla þýðiragu? — Það flór efltir miotkuin hjól- barðanis, hvaða miynistur er hentuigaist að nótia. Ýmiis efni, eins og t. d. ra-yora, baðmiullll, nælon o. s. frv. haifia verið niotuð til þesis að ety-rfcja burð airflöti-nm, en igruind'vaiMairþygg- ing hjólbarðamima brayttist eklki áruim saimian. Seigja mtá að uim tvær teguiradir þessara verajutagu hjó'lbarða sé að ræða — hjól-barða til venju- 'legra-r motkuiraar, sumaathjói- barða og vetrarhjólbairða, þar sem betra grip raæst m-eð gróf- ama mynstiri. — En miú er haifin fram- lieiðisla á nýrri gerð hjófbairða? — Þótt himiar ýmsu gerðir 'þessara veimjutegu hjólbarða hafi fu'll-nægt þeim kiröfum, sem tffl þeirra vonu gierðar fram að þesssu, þá er miú svo komið, að fraimlfarir í smíði ök'uitækja og aðflerðum við fraimileiðlsiu þelnra^ svo óg auik ið vélairiatl o. s. frv. þanfiniaat æ sbeirto-ari hjólþarða, Þar sem torosslögðu hjÓIbairðaTinlir vcxru bygg'ðiir eimis og áður er lýslt, 'þá lét burðarfllötur þeima u'ndam og hreyflðist tffl og firá. Þar m'eð varð emdimig hams mii-nin-i em el'la og erfiðara að hafa stjórn á ölkuitæfciniu, sér- 'Stafc'liega á milkillli ferð. SSfeffld 'hneyfing á hli'ðum hjólbarð- anmia, þar sem þræðirmdr liggja í kross hver ofan á öðrum, ve'ldur núningi og veruilegum hita, isem -geirir þá veitoari. Þá breyilia þræðiimir og aifstöðu hveir itiil -aniraars, þegar hjól- bairði-nm dregst sarniam og því hreyfist einmi-g bu'rðaæfllötur hanis til og dregur þammig úr en-diiragu hiains. Vetrarihjóliþarðar alf þessari torosálögðu 'gerð voru viasu- 'tega betuir til þess faíllhir að ikinýja farartæki í harðttenmi og ís þrátt fyrir þá galla, sem Gwyn Parsons. áður h'efuir verið lýst. Þess b©r þó að gæta, að þar sem buirðarflöt'UT þessara hjól- bairða er miklu stoorraari þá hælttir þeim flffl -að slitma fyrr -á þurrum, hör'ðum vegumi, aulk þess, sem bygging hjól- barðans sjálifls veQlduir ójöfinu sliti. Af þessum ástæðum hófst Michelim fyrst fymirtækja hamd-a uim að framileiða sem toaillað er þverisum (radiaíl) byggða hjólbarða, þar sem 'buirðarflöturinin er anmað 'hvoirt styrktur mieð e'fraiislög- um eða stálivírum efltiæ því hv-er stærð hjólbairðamis er. Þessir 'þræðir liggja þvorit yfir hjólbarðann frá Ikanti til 'kants ef svo má segja, ag miynda Iþamniig 90 gráðu horn. Þammig er fco-mizt hjá múningi þegar hjólbarðiran er á hreyfimgu og breytir um löguin. Harun hitnar því minnia og heldur styrklleifca sínium. S'tálþrséðir emu lalgðir þversuim uinidir burðariflötiran til þess að hiatda honium stöðugum og rnynda þeir samhiangandi belti. Burð- 'arflötiurinin er því atllltaf á veg- i-nuim og hreyfing á hláðum hjólhairiðamB hefluæ eklfci áhrif á -afstöðu hainls. — Hverjir eru svo kostir þessa? — Farartæk-ið lætur betur að S'.jónn, 'þar se-m burðairfllöt- uiriínin hreyfi-gt miklu minma. BuT’ðarfllötuirimin enidist lieraguir, 'hainn hitniar ekki eiinls mikið, hanin situir beitur á veginum og benisí-n ispairaist. Minrna átak þairif til 'þes's aið vel'ta hjöltoarð airaum áfraim, veigraa þess að hliðar hanis eru teygjanlegri og burðairflöt-u'rLnm stöðuigri. — Hve laingt er síðan þveirs- uim hjólbarð'ar fcomu á miairk- að? — Micheliin hefur framleitt þá U'nd-ainifarin 20 ár, en nú er haifiin flramflíeiðsla á nýrri gerð, sem að allri byggingu er etons og hin igaimia, en hiin nýja hefuir sérst'ákleiga styrktan bu'rðarflöt, þairandig að hjólbairð inn remraur áfram svipað og slkriðdrefcabél-ti. Mik-l'U mi-nni hreyfinig er á burðarfleti hjól barðanis, þegar hainin bemur við veginn og þess vegna mirani 'hæt-ta á að hjóllbarðinm spóli éða -remni tiffl, þegar farið er aif stað. Þe-ssir hjóflbarðar eru og mötiaðir rrueð holum fyrir ísbrodd-a, sem geifiur barð aoium betra tato í ís eða harð- fenint. Þesisi nýi hjölbairði er -ballaðuir XM&S og er hann 'vet'rarhjólbairði. Gaimila gerðin af þversum hjó'lböirðum var einkenmid með X, sagði Gwyn PiarsonB að lokium.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.