Morgunblaðið - 05.02.1970, Page 6

6
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. FEBRÚAR 1S70
SNIÐSKÓLI Bergljótar Ólafsdóttur. Sraiðnámskeið. Lærið að taka mál og sraíðe yðar eigin fatnað. Irarariitiin í síma 34730. Sniðskólinn Laugarraesv. 62.
HRÆRIVÉL
Hrærrvél óskast til kaops.
25—50 1. Upplýsiragar í séma
25829.
VEITINGASTOFA
Veitiragastofa óskast tif
kaups eða leigu. TiSboð
óskast serrt afgr. MW. fyrir
föstudagskvöl-d merkt „Góð-
ur staður 3888”.
SKATTFRAMTÖL
Lögmannsskrifstofa Jóns E.
Ragnarssonar, hdl., Tjamar-
götu 12, simi 17200.
SKATTFRAMTÖL
Friðrik Sigurbjömsson,
lögfræðingur, Harrastöðum,
Skerjafirði, sími 16941.
BÓLSTRUN
Klæði og geri við bólstruð
húsgögn. Löng starfsreynsla.
Bólstrun
Ingólfs A. Gissurarsonar,
Melgerði 5, R. Sími 37284.
BROTAMALMUR
Kaupi alian brotamálm lang-
hæsta verði, staðgreiðsla.
Nóatún 27, sími 2-58-91.
VOLKSWAGEN '60
Ti4 söki og sýrais að Mel-
gerði 18, Kópavogi. 3itfreið-
in er í góðu ástand'i Uppl.
í síma 40354.
ÆÐARDÚNN
T*l söl'u nok'kur kg aif fynsta
ftokks æðard'ún frá Breiða-
fjarðareyjum. Uppl. í síma
36729.
EINBÝLISHÚS ÓSKAST
titl teigu eða sölo. strax.
Tilb. sendist btaðirau mer'kt
„Embýleshús 2502".
BÍLKRANI TIL SÖLU
tyftikraftur 1} torani. Upplýs-
ingar í síma 40820.
ÓSKA EFTIR
að taka barn í gæzlu á dag-
iran. Upplýsinigar í síma
52138.
RÁÐSKONA
Roskin koina óskas* tiil að
sjá um liitið heiim'ili. Upplýs-
ingar í síma 40247 á kivöld'in
eftir k'l. 7.
MALMAR
Kaupum a'IHan bmotaimáilim
aítra hæsta verði. stað-
gneidslia. Opið frá 9—6. Sím-
ar 12806 og 33821. Arinco
Skútaigiötiu 55 (Raoðanárport)
MORRIS 1100
Hef áhuga á að kaupa Morni's
1100 '65 eða '66 árgerð.
Uppiýsiragar í sima 31185
eftir k/f. 5.
f árbók Ferðafélagsins árið
1949, sem Jóhann Hjaltason
skrifaði nm Norður-ísafja«rðar-
sýslu, er skemmtilcgnr kafli
um Vatnsfjörð við ísafjarðar-
djúp, og leyfum við okkur að
prenta hann hér, um leið og
við með minnum á Ferðafélasr
fslands.
Kirkjan í Vatrusfirði, sem nú
er, er lítil steinkirkja. Stendur
hún á lágum hól skammt íyrir
suðvestain og ofan kirkjugarð-
inin. Fátt er þar fornra kirkju-
gripa, því að þeir eru nú flest-
ir komnir í Þjóðminjasafnið.
Helztir þessara gripa eru stól-
ar tveir, sem fróðustu menn
telja, að báðir séu eftir Hjaita
prófast Þorsteinsson. Er armar
prédikunarstóU með útskorn
um myndum af Kristi og guð-
spjallaimöninunium, englamynd-
um og öðru skrauti. Hinn stóll
inn er hægindastóll í endur
Vatnsfjörður. Ljósm. Sigþrúður Pálsdóttir.
Vatnsfjörður við
í saf j ar ðar d j úp
reisnarstíl, útskorinn og málað-
ur rauður. Enn fremur er í
Þjóðmiinjasafniniu, og þangað
komið úr Vatnsfjarðarkirkju,
líkneski af Ólafi helga, skorið
í tré. Situr Ólafur í húsi eða
sfcríni, og eru fyrir því vængja
hurðir. Innan á hurðimar eru
málaðar myndir af Pétri post-
ula og Mikael engl'i, Páli post-
ula og Guðmundi góða. Þá eru
enn Maríulíkneski tvö og eitt
Kristslíkneski frá Vatnsfirði
ásamt hökli fornum, allmerki-
leguim. Á Fomnorræna safninu
i Höfn er bronsljón, sem tal'ið
er hafa verið I Vatnsfjarðar-
kirkju.
Samkvæmt frásögn Land-
námu er Vatmsfjörður land-
námsjörð og nam hana Snæ-
björn, bróðir Heiga magra, og
mikið laind annað, sem þeirra
var siður, er hér komu að landi
litt numdu. Ekki ílemtust þó af-
komendur hans í Vatnsfirði svo
kunnugt sé, og er um það fyrr
talað. Á söguöld er þár kunm-
astur höfðingi Vermundur mjói
og kona hans, Þorbjörg digra,
er barg Gretti frá hengimgu.
Er nær dregur Sturlungaöld,
fer Vatnsfjörður meir að koma
við sögu. Þegar hefjast deilur
þeirra Þorgils og Hafliða Más-
sona r, býr í Vaitnsfirði Þórður
Þorvaldsson, ríkur höfðingi og
mikils háttar, tengdasonur Haf-
liða. Þórður hafði l'átið kirkju
gera í Vatnsfirði og vigja með
þeim máldaiga, „að hann og
hans réttir arfar, hver eftir amn
an, skyldu eiga forræði fyrir og
varðveizliu". Þórður tók og
prestsvígslu. Fór hamm þar að
dæmum sumra eldri goðorðs-
mamna, er slíkt geirðu til þess
að tapa engu af því valdi, er
hinir forwu hafgoðar höfðuhaft.
Snilldarleg og gamansöm er
frásögn Sturlungu af veizlunni
á Reykjahólum, þar sem oflát-
imm og gleðimaðurinn Inigi-
mundur prestur Einarsson get-
ur eigi stillt sig um að erta
Þórð sérr og öðrum til skemmt-
umar, þá er öl fer að mönimum.
Þórður er þá komiinm á efri ár
og ei'gi mikill drykkjumaður,
kenndi mokkuð innanmeins, og
var þvi eigi mjög maitheill og
nokkuð vandblæst að eta slát-
ur, segir sagan. Imgimundur
laut að sessunaut sínum og
kvað:
Hvaðan kemnir þef þenna?
Þórður amdar nú haodam.
Var-ð af þessu gleras mikið
og tók Þórður öllu vel fyrst
lengi og kvað í mót:
Andi er Imgimundar
ekki góður á bekkjum.
En svo lauk, að gamamið
varð grátt og ofraun metnaði
Þórðar. Stökk harnn burt úr
veizlunmi og menn hans.
Sonarsoniur Þórðar er þó
homum laingtuim kummari og víð
frægari í sögumni, ekki að ágæt
um, heldur endemum. Það
er Þorvaldur Vatmsfirðingur
Snorrason. Þegar um hann hef
ur verið daemt, Iiefur einkuim
verið horft til viðskipta hans
við frændia sinm og veligerðar-
mann, Hrafn leekni Sveimbjarn-
arson á Eyri í Arnarfirði. Hef-
ur lömgum verið litið þamnig á,
að Þorvaldur hafi komið þar
fram sem níðingur, og það í
svo miklum mæli, að allt að
því sé : einsdæmi á Sturlunga-
öld, þegiar d remgskapur og forn
ar dyggðir gengu þó yfirleitt
mjög til þurrðar meðal höfð-
ingja. Sumir seinmi tíma menn
færa þó Þorvaldi ýmsar máls-
bætur. Telja þeir, að Hrafns
saga sé bersýnilega hl<utdræg og
halH á Þorvald, og arnnað hitt,
að með þeim Hrafni mumi hafa
verið ættabarátta um völd á
Vestfjörðum. Fyrir sUkt skai á
engan hátt synjað hér.
Synir Þorvalds, þeir Þórður
og Smorri, bjuggu eftir föður
simn í Vatnsfirði, þamgað til að
Sturta Sighvatsson rauf grið á
þeim og lét af lífi taka ha-ust-
ið 1232 í Humdadal suður.
Höfðu þeir og margt gert til
mótgamgs við Sturlu, og mun
Sauðafel'lsför hafa verið þar
þung á metunum. Þeir bræður
voru hiniir mestu hreystimenn
og harðgerir mjög, sem kyn
þeirra var til, og vörðust ágæta
vel margföldu ofunefH.
_ Eftir fall þeirra bræðra sat
Órækja Snorrason um stund í
Vatmsfirði með ráðd föður síms.
Hann mun hafa verið Utt til
forimgja fallimn, einda var hann
sérlega óþokkasæU meðal Vest-
firðinga og hrökklaðiist brátt
þaðan til átthaganna í Borgar-
firði.
Um aldamótin 1400 sat Björn
Einarsson Jórsalafari Vatrns-
fjörð. Bjöm var auðugur, vin-
sæll og mikils háttar höfðingi.
Er hamn eiinna kumnastur al-
þýðu manna af öllu stórmenni
hinna ísl'enzku miðalda. Mim
það eimkum rausn hans og ut-
anferðir, er haldið hafa mafmi
hans á loft og þá sérstaklega
ferðin til Jórsaila. Kona Björns,
Sólveig Þorsteinsdóttir, var oft
með homuim á ferðum hans, þar
á meðal í Jórsalaförinn'i, sem
tók sex ár. Er það til dæma um
rausn Bjarnar og hversu hann
samdi sig að siðum erlendra
höfðingja, að haimn hafði jatfn-
an svo margt sveina sem hirð
væri, skáld við hönd og e.t.v.
einnig söguritara. Talið er, að
hann hafi skrifa látið bók um
ferðir sínar, er nefnd hefur veir
ið „Reisubók". Mjög lítið er
um þá bók vitað, og er hún
með ölftu týnd fyrir löngu.
Senmilega er sá skaöi ekki mik
ill, ef dæma má atf því litla
broti, sem Jón lærði hefur tH-
fært úr bókinni eftár minnii. En
á uppvaxtarárum. Jóns á
Ströndum norður, um 1590, sá
hann bókina, 175 árum eftir
andlát Bjarnar. — Björn kaus
sér legstað í forkirkjunini í
Vatnsfirði, „gefandi þar til
kirkjumnar hálfan a.llan sbreið-
airtoll í Bolumgarvík og þriðj-
ung í Dramgareka öH'um og
sjöttung í öltam reka í Reka-
vík á bak Látrum“. Margt
fleira gaf Björn Vatnsíjarðar-
kirkju í jörðum, ítökum og
gripum. Hann vair þó ekki graf
inn í Vatmsfirði, heldur I Skál-
holti, enda amdaðist hann suð-
ur í Hvaltfirði (1415).
Kristín dóttir Björns og
komu hans, lömgum neímd
Vatnsfjarðar-Krisitín, bjó í
Vatmstfirði eftir föður sinm. Hún
var tvígift og átti að seimna
rnannd Þorleif Árnasom, sýslu-
mamms Eimarssonar. Þau áttu
mörg börm, er upp komust.
Meðal þeirra var Björn hirð-
stjóri hinn ríbi að Skarði á
Skarðsströnd, sem enskir kaup
menn vógu og hjuggu í stykki
vestur á Rifi (1467). Vatns-
fjarðar-Kristín mun veirið hafa
rausnarkona hin miesta og bú-
forkur mikill. Nær humdrað ár-
um eftir dauða hennar, þegar
Jón biskup Arason kernur í
Vatmsfjörð (1546), er homum
Kriistín rík í huga sem sjá má
af hinni víðkummu vísu hams:
Virðist mér Vatnsfjörðuir
vera, sem sagður er,
heiðarlega húsaður,
horfinn um með grænt torf.
Kristín hefur byggt bezt
og búið hér vel, frú.
Ham.n kaila ég heppimn,
er hlotið fengi slíkt kot.
Þegar hér er komdð sögu,
hatfði kirkjan náð tamgarhaldi
á öllum Vatmsfjarðarstað, en
hafði áður átt hálfam. Hvorki
gekk það með friði né spekt,
þar sem við áttust Stefám
biskup Jónsson og Björn
Guðnason í Ögri, sem fyrr er
mefrnt. Hér eftir er því eigi ver
aldlega höfðingja í Vatnsfirði
að hitta, heldur presta eimvörð-
ungu og þá flesta mik'Hhæfa.
Hinn fyrsti klerkur, er heldur
Vatnsfjörð til fullra nytja sem
kirkjueign, er Jón Eiríkssom
(1510—1546), sunmiliemzkur að
ætt og uppruna, maður mikil-
hæfur og einarður i bezta lagi.
En því setti Stefán biskup
hanm tH staðarforræðis, að
hann vissi, að eigi mundi au-
kvisi duga mót áreitmi Bjarna í
ögri. Urðu og brátt með þeim
Birni ýmsar greindr, sem hér
er eigi tóm að telja, fjárupp-
tektir og heiimreið’ir, en lítt lét
prestur sitt mimna og var hinn
harðasti í horn að taka.
Jón prestur Eiríksson var
smiður rnikill, og. er svo talið,
að hanm hafi smíðað haffær
skip. Enn fremur skai hann
hafa smíðað róðrarvél í Hki
trémamma.
Á 17. öld héldu Vatnefjarð-
arstað séra Jón Arason,
bónda Magnússomar 1 ögri, og
Guðbrandur sonur séra Jórns
(Jón 1636—73, Guðbramdur
1673—90). Þeir feðgar voiru
merk ismenn, eins og þeir áttu
kyn tH, auðugir og miklir bú-
sýslumenm, eirakum Guðbramd-
ur, vel lærðir, skáldmæltdr og
fengust við ritstörf. Og auðvit-
að eru það ritstörfin, er haldið
hafa á loft mafrni þeirra, eimk-
um anmálagerðir (Vatmsfjarðar
annálair) og ættfræðirit. Þeir
þóttu báðir n.okkuð drembilát-
ir og þóttamiklir og svo konur
þeirra, enda var þá að orði
gerð Vatnsfjarðardramibs'emin.
Eftir séra Guðbrand liðinn
fær Vatnsfjörð merkisprestur-
inn Hjal'ti Þorsteirasson og held
ur staðinn í 52 ár (1692—1744).
Séra Hjalti er fæddur árið 1665,
somur Þorsteins prests Gunn-
laiugssonar að Þimgeyraklaustri.
Hann fór 15 ára gamall í Hóla-
skóla, en útskrifaðist úr Skál-
holtsskóla 21 árs að aldri.
Tveim árum síðar siglir haran
U1 háskólans í Kaupmanraahöfn
og lýkur þar guðfræðiprófi eft-
ir eiras og hálfs árs nám. Séra
Hjalti var mjög Hsthraeigður,
greindur vel og frábær að fjöl-
breyttum hæfileiikum. Söng-
maður góðuir og hljóðfæraleik-
ari, völundur að hagleik á
margs konar smiði, auk þess
dráttHstarmaður ágætur og
fékkst eitthvað við höggmynda-
gerð. Emraiig var hamn ágætlega
lærður og vel að sér í málfræði,
laradafræði og stjörrautfræði auk
guðfræðiraraar.
Enn er til uppdráttur séra
Hjalta af Vestfjörðum, varð-
Veittur í eftirriti séra Sæmund-
ar Hólms. Þykir hann mjög
taka fram eldri uppdráttum,
en landslag þó um of breið-
vaxið, svo að heiðar oig fjall-
vegir verða lengri en rétt er.
Ýmsa fleiri la.ndsuppd ræ-tt i
gerði séra Hjaltd, en þeir
miumu nú glataðir. Enn fremur
málaði hanm anidlitsmyndir ým
issa merkra samtíðarmamna
simna, Séra Hjalti var eini mað
urinm á landi hér um sína daga,
sem fékkst við teiknun og mál
un. Var því leitað til hams
með alllt slíkt. T.d. málaði
hann rúmtjald fyrir Jón Áma-
son Skálholtebiskup, en bisk-
upi líkaði það ekki sem bezt,
þótti Htirmir of daufir og
kenndi um fátækt séra Hjalta
og efnaleysi, að hanm hefði
eigi getað femgið sér sterkari
liti, en að öðru leytí líkaði
biskupi það vel. Am.nars verð-
ur af sumiu öðru ráðið, að
stærðfræðimgurinn Jón biskup
Árnason hafi heldur litið skyn
borið á myndlist. Árni Magnús
son biður séra Hjalta að „af-
rissa“ fyrir sig ýmis innsigli,
sem séu á skjölum í Vatnsfjarð
arkirkju. Fyrir Jón biskup
VídaUn gerir hann málverk af
Valhöll, og þakkar biskup það
í bréfi með svofelldum orðum:
„Hafið þér í því sýrat stóra
kunet, allleina þykir mér það
að, Þór er otf Utilfjörlegur.
Það gekk í krim.gum. borð mitt
á alþimgi, og fékk stóra admir-
ation hjá góðum vinum, sem þá
voru mini-r gestir . . . “. Hjaliti
prestur málaði Vaitnsfjarðiar-
kirkju að inman, svo snHldar-
bragð þótti að. Eimnig málaði
hamn manniamyndir, sem fyrr er
að vikið, t.d. af þekn biskup-
umum Þórði Þorlákssyni og
Steini Jónssyni, Páli Björns-
syni prestí i Selárdal, Magmúsi
Magnússyni sýslumamn.i á Eyri
o.fl.
Kona séra Hjalta hét Sigríð-
ur Þorsteinsdóttir, og eignuð-
ust þau 8 börn, en aðeiras 4 dæt
ur komust til fullorðinsára.
Eim þeirra var Guðrún, sem
átti Magmús á Folafæti Jónsson,
Magmússomar sýslumanns á
Eyri. Þau skildu, af þvi að
hún tók fram hjá horaum og
kærði hann auk þess fyrir
ódugnað eða getoieysi i hjú-
skaparfari. Spamnst af því
lamgt mál og flókið, er lauk
með fullum sanwistarslitum.
önnur dóttir séra Hjalta var
Elín, er átti Markús sýslu-
mann Bergsson í ögri. Sonur
þeirra var Björn lögmaður
Markússom. EMn Hjaltadóttir
ólst að mokkru upp á Látrum
á Mjóafirði hjá Elírau Hákon-
ardóttur frá Bræðratun.gu,
ekkju séra Guðbrands í Vatm®-
firðii. — Séra Hjalti andaðist i
Vatmsfirði árið 1752, 87 ára
gamall.
Á 19. öld voru það hinir
merkustu prestar, er héldú
Vatmsfjörð, svo sem fyrrum
hafði verið og enn er. Vatns-
fjarðarpresitar hafa flestir, al-lt
til þessa dags, haft prófasts-
dæmi um nyrðri hluta Isafjarð-
arsýsliu. Af prestum sl. aldar
eru þar tveir, sem kunnastór
mumu alþýðu m'anina, séra Arn
ór Jóms-son og séra Þórarinn
Böðvarsson, síðar prestur að
Görðum á Álftamesi. Er séra
Arnórs einkum minrazt fyrir
skáldskap hams, bæði andleg-
an og veraldlegan, en séra Þór-
arims fyrir gáfur, rausn og
höfðimgsska.p, Það er í frásög-
ur fært um séra Þórarin, að
mann umdraði það mjög, er
hamn sótti frá Vatnsfirði um
aranað brauð, því að það hatfði
þá eigi gerzt, svo langt er
mann mundu fram, að þaðan
hetfði nokfeur prestur flutzt amn
að en i gröf sina. Hann var
því spurður, hverju gegmdi sú
ráðabreytrai, og er mæl’t að
hann hafi svarað, að ofsæla
ylli.