Morgunblaðið - 15.02.1970, Blaðsíða 17

MORiGUNiBLAÐIÐ, SUMNUDAGUR 16. FEBRÚAR 1OT0
17
Hvað átti að
gera öðruvísi?
í»að er auðvelt að vera vitur
eftir á, segir máltaekið, og vissu
lega er >að oft svo, að menn sjá
síðar, að þeir hefðu átt að haga
gjörðum sínum á einhvern ann-
an veg en raunin varð á. Og á
sama hátt og menn sjá mistök
einstaklinganna, gera þeir sér
líka grein fyrir því, hvað mis-
tráðið var að aðhafast eða láta
ógert af hálfu stjórnarvalda og
þjóðarheildar.
Á síðustu 2—3 árum hafa ís-
lendingar staðið frammi fyrir
miklum vanda á sviði efnahags-
og atvinnumála, enda minnkuðu
gjaldeyristekjur landsmanna um
helming frá 1966—1968. Vissu-
lega orkaði nokkuð tvímælis
hvaða ráðstafanir gera ætti til
að bjarga því, sem bjargað varð
og snúa hjóliniu við, og einnig
mátti um það deila, hvenær gera
skyldi slikar ráðstafanir.
Um það verður ekki deilt nú,
að tekizt hefur að treysta
grundvöll íslenzks efnahags- og
atvinnulífs og framundan er án
efa eitflhvert mesta blómaskeið í
sögu þjóðarinnar. En rétt er þá
að leiða að því hugann, hvort
þessu marki hefði verið náð
fytrr og betur með öðrum ráð-
stöfunum en þeim, sem gerðar
hafa verið, eða hvort heppilegt
hefði verið og rétt að gera þær
á öðrum tíma en raunin varð á.
í»egar þetta er nú skoðað, að
mestu erfiðleikunium afstöðnum,
munu allir sanngjarnir menn
komast að þeirri niðurstöðu, að
vel hafi verið Stjórnað í þeim
ólgusjó, sem yfir gekk.
Gengis-
breytingarnar
Auðvitað eru gengislækkanir
ekki æskilegar, en þær geta þó
verið nauðsynlegt úrræði, þeg-
ar mikinn vanda ber að hönd-
um. Menn hafa það nú að gam-
anmálum sumir hverjir, að geng
islækkana megi hér vænta með
stuttu millibilli, en þegar þessi
mál eru skoðuð niánar, kemur
raunar annað í ljós. Árið 1960
var skráningu gengisins breytt
og var sú breyting vissulega
veruleg, enda hafði gengið hríð-
fallið á tímum vinstri stjórnar-
innar, og raunverulega var
dkráð margfalt gengi og kerfið
allt orðið svo flókið, að enginn
botnaði lengur upp eða niður í
einu eða neinu. Efnahagsráð-
stafanirnar, sem þá voru gerð-
ar, voru mjög víðtækar og ljó>st
frá upphafi, að nokkur ár
mundi taka að fá þær til að bara
fullan árangur og útilokað anm-
að en halda kaupgjaldi í skefj-
um á meðan verið væri að rétta
við þjóðarhag.
En það var þá, sem foringj-
ar Framsóknarflokksins og
kommúnista gerðu með sér
bandalag um að brjöta niður
þessar ráðstafanir og tókst að
íknýja fram kauphækkanir, sem
útilokað var, að atvinnuvegirnir
gætu staðið undir. Af þeim afik-
um varð smávægileg gengis-
breyting á árinu 1961, en síðan
hélzt stöðugt gengi, bæði í raun
og samnfcværmt skráningu, fram á
árið 1967, en þá tekur að halla
undan fæti vegna aflabrests og
verðfalls. Samt sem áður gerðu
roenn sér vonir um, að unnt yrði
að halda gengisskrán inigu
óbreyttri fram undir árslokin,
en þá var gengi sterlingspunds-
ins fellt og þar með ljóst, að
einnig yrði að fella íslenzku
króniuna.
En síðan harðnaði á dalnum,
er öflun gjaldeyristekna brást.
Ríkisstjórnin leitaði þá eftir
samstarfi við stjómarandstöð-
uma, en þar var hver hðndtn
uppi á móti annarri og engin
leið að ná samstöðu um víðtækt
samstarf til að forða frá hinum
mikla voða. Stjórin greip þá til
þass ráðs haustið 1968 að gera
viðhlítandi ráðstafanir, enda
þótt flestir byggjust við því, að
hún hefði ekki nægilegan styrk
tiil þess að koma þeim máluan
heilum í höfn.
Kjarkur
og þrautseigja
Á því leikur enginn vafi að
það mun verða samdóma álit,
þegar stjórnmálasagan verður
síðar skráð, að sú ríkisstjórn,
sem nú situr, hafi bæði sýnt
mikinn kjark og mikla þraut-
seigju, er hún leysti þann geig-
vænlega vanda, sem að íslenzku
þjóðinni hefur steðjað á undan-
förnum árum. Hér í blaðinu
hefur raunar áður verið á það
bent, að þessi stjórn, sem nú hef
Ur setið í heilan áratug, hafi
verið bezt þegar erfiðleikarnir
voru mestir.
Sannleikurinn er raunar sá,
að þegar allt leikur í lyndi fyr-
ir okkur íslendingum, þá er
skelfilega erfitt að fá menn til
að taka ábyrga afstöðu til þjóð-
mála. Kröfugerðin keyrir úr
hófi og hver og einin vill verða
smákóngur í skyndi. Aftur á móti
segir þjóðræfcni og ábyrgðartil-
finning til sín, þegar verulega
blæs á móti, og auðvitað var
það þessi lyndiseinkunn, sem
gerði ríkisstjórn með nauman
þingmeirihluta kleift að kljást
við vandamálin, sem flestum
virtist þó fyrirfram nánast óyf-
irstíganleg.
Hér að framan var sagt, að
erfiðleikarnir væru að mesitu að
baki, og rétt er það. Hinu má þó
ekki gleyma, að fram undan eru
erfiðir samningar í kjaramálum,
og vafalaust verða einhverjar
kauphækkanir. En á miklu ríð-
ur, að þeim verði stillt í hóf, og
sannast sagna væri það allra
hagur að leitast nú við að gera
langa kjarasamninga, t.d. til
tveggja eða þriggja ára, hækka
kaupið hóflega, en einbeita sér
að því að tryggja fulla atvinnu
og stóraukna framleiðslu til út-
flutnings. Vonandi tekst að
sneiða hjá þeim gamla anda í
kaupgjaldsmálum, sem ein-
kenndist af slagorðum einis og
þeim, að atvinnuvegirnir þoli
engar kauphækkanir og verka-
lýðurinn geti ekki lifað af laun-
um sínum. Hagsmunir launa-
manna og atvinnufyrirtækja eru
sameiginlegir, en ekki gagnstæð-
ir, og þess vegna á að ríkja
trúnaðartraust á milli umboðs-
mannanna, launþega og vinnu-
veitenda. Enda er sá ekki mest-
ur karlinn í krapinu, sem ber
sér á brjóst og gerir óraunhæf-
ar kröfur eða stendur eins og
þurs gegn sanngjörnum mála-
leitunum.
Enga nýja
gengisbreytingu
Samningagerðin í vor á að
miða að því að tryggja fulla at-
vinnu hér á landi, ekki einung-
is þeim, sem nú eru hér, held-
ur líka atvinnu fyrir þá, sem af
landi hafa horfið um skeið. Og
ekkert væri við það að athuga,
þótt eitthvað af erlendu stacfs-
liði kæmi hingað í atvinnuleit,
eins og oft hefur gerzt áður. En
samningarnir eiga líka að miða
að því að tryggja, að gengis-
breytingar verði hér ekki, og
verulegum uppgripum eins
og þeim, er urðu á ár-
unuim 1965 og 1966 á síld-
veiðunuim, á að jafna niður
eins og lögin um verðjöfnunar-
sjóð gera ráð fyrir. Á þann hátt
er unn't að tryggja hér á landi
stöðugt gengi, engu síður en
annars staðar, enda fráleitur sá
hugsunarháttur, að unnt sé að
gera fjárhagsráðstafanir, sem
gengisbreytingar muni gera
gróðavænlegar.
Að vísu er við því að búast,
að nokkur verðbólguþróun verði
hér á næstu árum, eirns og í öll-
um nágrannalöndunum, en á
undanförnum árum hefur hvergi
verið unnt að ráða við þá til-
hneigingu, þótt bæði vestan
hafs og austan sé rnú reynt að
sporna við verðbólgunni, m.a.
með háum vöxtum, meira að
segja hærri en þeim, sem hér
hafa verið, og sumir hverjir
hafa talið óeðlilega háa.
í stuttu máli má segja, að það,
sem nú sé mest um vert fyrir
okkur íslendinga, hvar í stétt
sem við stöndum, sé að forðast
allar kollsteypur í efnahagsmál-
um og byggja á þeim grunni, sem
lagður hefur verið.
Mikilvægt
málefni
Að undanförnu hefur verið
hljótt um frumvarp það, sem
flutt hefur verið á þingi að und-
irlagi Verzlunarráðs íslandis og
Félags ísL iðnrefcenda um Fjár-
festingarfélag íslands h.f. Þó er
hér um að ræða mál, sem efa-
laust getur haft geysimikla þýð-
ingu fyrir íslenzka atvinnuvegi.
Er því ástæða til að skýra það
nokkuð fyrir blaðalesendum.
Frumvarp þetta er ekki
flutt af rífcisstjórninni, en hins
vegar hafa allir stjórnarþing-
menn lýst yfir stuðningi sínum
við það, þannig að það verður
að lögum nú, þegar þing kemur
saman á ný. Hins vegar hefur
verið talið mjög mikilvægt að
ná sem víðtækastri samstöðu
um þetta mál, þar sem um er að
ræða mikið hagsmunamál lands-
manna allra, einkum nú, þegar
hverjum og einum er ljóst, að
atvinruuvegina verður að stór-
efla, ekki sízt iðnaðinn.
Afgreiðsla málsins hefur frest
azt, vegna þess að menn hafa
þurft að kynnia sér málið, sem
ekki er óeðlilegt, þar sem hér
er um nýmæli að ræða. Flutn-
ingsmenn hafa fallizt á að
fresta máliinu, þótt vissulega sé
aðkallandi að hrinda stofnun
þessa félags úr vör, svo að
áhrifa þess geti farið að gæta í
íslenzku þjóðlífi.
Vonir standa til þess, að víð-
tæk samstaða geti náðst um af-
greiðslu þessa máls, enda hefur
aðeins einn þingmaður lýst and-
stöðu sinni við það, Björn Páls-
son, þingmaður Fnamsóknar
flokksinis, en hins vegar hefur
einn af áhrifamestu þingmönn-
um þess flokks, Þórarinn Þór-
arinsson, rætt málið af skilningi,
þótt hann teldi rétt að það fengi
rækilega athugun.
Frumkvöðull
og óbeinn
þátttakandi
Fjárfestingarfélagi íslands
h.f. er ætlað það hlutverk að
efla íslenzkan atvinnureksitur og
örva til þátttöku í honuirn, með
því að fjárfesta í atvinnufyrir-
tækjum og veita þeim fjárhags-
lega fyrirgreiðslu. Meginverk-
efni félagsins verður það að
vera frumkvöðull að stofnun,
endurskipulagningu og samein-
einingu atvinnufyrirtækja og
greiða fyrir útgáfu hlutabréfa
og skuldabréfa atvinnufyrir-
tækja með beinni og óbeinni
þátttöku í útboðum og dreifingu
á hlutafé.
Saanikvæmt þessu mum félagið
leggja í kostnað við að athuga
hugmyndir manna um hugsarr-
legan nýjan atvinnurekstur og
hleypa honum síðan af stokkun
um, ef útlit er fyrir, að um arð-
vænlegt fyrirtæki geti verið að
ræða. Félagið mun leitast við að
losa sig við hluti í fyrirtækjum
og greiða fyrir því, að almenn-
ingur geti átt kost á að gerast
aðili að heilbrigðum og vel
reknum félögum.
Hin svonefnda óbeina þátt-
taka er í því fólgin, að félagið
ábyrgist sölu ákveðins magns
hlutafjár og kaupir það sjálft,
ef aðrir kaupendur eru ekki -
fyrir hendi. Þannig geta t.d.
þeir, er yfir hafa að ráða helm-
ingi þess hlutafjár, sem þarf til
að hleypa fyrirtæki af stoikkun-
uim, leitað til Fjárfestingarfé-
lagsirus, og óskað þess, að það
ábyrgist sölu hins helmingsins
fyrir einhverja þóknun, sem
samkomulag næst um. Þetta við-
bótar hlutafé yrði síðan boðið
út á frjálsum markaði, en ef það
ekki selst, þá á Fjárfestingar-
félagið það, þar til að því kem-
ur, að það telur skynsamlegt að
selja það meðeigendunum að
fyrirtækinu eða öðrum.
Of lítið eigin
fjármagn
Það er samdóma álit allra
þeirra, sem þekkingu hafa á at-
vinnurekstri, að íslenzk fyrir-
tæki séu yfirleitt stofnuð með
alltof litlu eigin fjármagni, þau
lendi fljótlega í fjárhagskrögg-
um og starfsþrek stjómendanna
fari meira og minna í að bjarga
daglegum lánsfjármálum í stað
þess að fyrirtækin eigi að vera
svo fjárhagslega traust, að for-
ystumennirniir geti einbeitt sér
að því að bæta rekstur og auka.
Þegar Fjárfestingarfélag ís-
lands h.f. hefur starfrækslu
sína, mun það leitast við að koma
til aðstoðar þeim fyrirtækjum,
þar sem skortur á eigin fé veld-
ur því, að ekki verður náð nægi
lega góðum afköstum. Fjárfest-
ingarfélagið verður að vísu
engin góðgerðarstofnun, heldur
er því ætlað að hagnast, ekki
síður en öðrum eigendum at-
vinnufyrirtækjanna, og það
mun ekki fjárfesta í öðrum fyrir-
tækjum en þeim, sem líkur eru
til að skili bæði eigendunum og
þjóðarheildinni hæfilegum arði.
Fj'ánfestinigairfélaigið hyggst efciki
ná yfirráðum í atvinnufyrir-
tækjum. Það mun yfirleitt ekki
nota atkvæðamagn sitt við
stjórnarkjör, meðan allt er með
felldu, heldur einungis starfa
með mönnum, sem treysta má til
hagkvæms og hyggilegs rekst-
urs.
Þjóðareining um
mikilvægt mál
Vissulega væri æskilegt, að
þjóðareining gæti náðst um
þetta mikilvæga mál, þannig að
hielztu atvinnufyrirtæki, bæði í
einkaeign og félagsrekstri, yrðu
aðilar að Fjárfestingarfélaginu,
og jafnframt legðu sjóðir þeir,
sem verkalýðurinn hefur aðgang
að, fram hlutafé og forystu-
menn verkalýðsins létu til sín
taka við stofnun og starfrækslu
þessa félags, ásamt einkafram-
taksmönnum og samvinnumönn-
um. Fæst úr því skorið innan
fárra vikna, hvort menn vilja
snúa bökum saman til þess að
treysta íslenzkt atvinnulíf.
Ef Fjáirfestingarfélagið fær
yfirráð yfir nokkur hundruð
milljónum króna, mun það geta
örvað atvimnulíf á önsfcömmuim
tíma, svo að atvinnuástand verði
hvergi öruggara og betra en
einmitt hér á landi. Síðar yrði
verkefni þess að koma á fleiri
slíkum félögum í samvinnu við
mikilvæga sjóði, eins og t.d. At-
vimnuleysistryggingasjóð, Mf-
eyrissjóði og aðra sjóði íslenzkr-
ar alþýðu. Þá yrði ekki sagt, að
einungis fáir fínir menn réðu í
íslenzkum atvinnuirmálum, held-
ur fjöldinn allur, sem léti þair
til sín taka til heilla fyrir land
og lýð.