Morgunblaðið - 22.04.1970, Síða 18

18
MÓBGUNÍBLAÐIÐ, MIÐVJKUDAGUJt 22. APÍRÍiL ÍWO
Faðir Sovétríkjanna
leiðtogi. Þegar þeir ræddru umn
bótom/enrwtir og listír, hafðd
Ilyich lítið til málanma að
leglgja, því atð hamin hiafði hvorki
kummáttu á því sviði, tilfinn-
ingu né smekk, ein uim ledð og
talið bar jt að stjómimáluim, liifn
aði hann allur við, og þá gneist-
aðd af orðræðuim hiano.
Þegar Ilyich snieri aftur til
Rúsislamds hauistið 18&5, kynmt-
iist hamm Martov, seim sdðar varð
eimm helzti amidstæðin/gur hans,
en þennan vetur skipulögðu
þeir byltinigiairstarfsemi í sarnn-
eindmigu. Þeir voru báðdr hand-
teknir skömmnu fyrir jól, og
Ilyich sat imni í fjórtán mánuöi.
Að svo búmu var hamm sendur
ara
Lenin 100
Vladimir Uyich Lenin ólst upp
þegiar Rúissar töluðu og hugs-
uðu umn fátt annað em byltingu,
og það átti fyrir honumn að
liggja að verða einhver áræðm-
asti og sigursœlasti byltiragar-
maður sögummar. Aðeimis fjóruim
áruim áður em hamm fæddist
höfðu bæmdur verið leystir úr
áraauð, em sú ráðstöfum varð til
þesis eins að maigma ólguna, seim
ríkti í Rússlandi á síðari hluta
síðustu aldiar. Millistéttirnar
voru smieyddar allri stjómmnála-
reynslu, og sumdurleitar og
öfgafullar byltimigarkemmimgar
féllu í frjóa jörð. Hryðjuverk
og ofbeldi byltingarmamna
leiddu til kúgumaraðgerða.
Stjómin beitti ekki aðeins
hryðjuverkarruenn hörðu, held-
ur ednmig frjálslymda menm,
seim hvöttu til þess að brotizt
yröd út úr þessuim vítahrimg, á
þanm hátt að þjóðinmá yrði feng
ið aiulkið frelsd.
Lemín fæddist 22. apríl 1870 í
Simbirsik, ofarlega á vestur-
baikika Volgu. Móðir hams var
dóttir velmetins læikniis, sem
fór úr góðri sjúkraihiússtöðu í
Pétursborg til starfa í Kazan-
héraði, og hún var af þýzku
bergi brotin. Faðdr hams, Uya
Uliamov, var skólastjóri í Pemza
og sdðar námsstjóri. Hamm var
stramigur ,íhaldssiamur og trú-
rækimin.
Lenírn >g fimm systkimi hans
smnituðust hvert af öðru af því
byltimigaramdrúmslofti, sem
ríkti meðal umigu kynslóðarinn-
ar. Lenin, éða Vladimir Ilyich
eins og hann hét rettu nafni,
var myndarlegt barn, ágætlega
greimdur, háðsfcur og stríðimn
og sýndi snemma hæfileika til
einbeitimigar og skipulagðra
vinnuibragða. Líf fjölskyldunmar
var áhyggjulaust og sorgar-
laust, umz elzti bróðdr hans var
hamdtekinn fyrir byltinigar-
starfsemi og faðir bams lézt.
Móðir haras stóð ein uppi, em
með hjálp fjölskylduviniar,
Feodor Kerensky (föður jafn-
aðarmannisins Alexandiers Ker-
emskys, semr, Lemiín barðist
seSmma gegn), komst Vladimir í
háskólann í Kazan, þar sem
hamn hóf nám í lögum. Hanm
var rekinn úr skóla fyrir þátt-
töku í mótmælaaðgier'ðum, en
móður hanis tókst nueð nokfcurri
fyrirhöfn z ð kom.a því til ieiðar.
að hamm fékk að ljúka embætt-
isprófi í lögum frá háskólanum
í Pétursborg og var hamm efst-
ur 124 stúdanta.
Hanm hóf lögfræðistörf að
námd lokmiu. en huigur hans
bemdlist fyrst og fremst að
stjórmmáhim. Hamm hafðd kynmt
sér raekilega rit Marx og rússm-
eskra byltinigarmanna á við
Alexandier Herzen, Mikiael Bak-
umdn, Sergei Nechaiiev, Peter
Lavrov og Georg Phlekamov,
sem þá var helzti forystumaðiur
rússmeskra marxista. Allir þess-
ir mienm og fylgismanm þeirra
vildu byitirjgu, en voru hvorki
á eétt sáttir um baráttuaðferðir
né endanleg markmið.
Á árumum 1891 til 1893 starf-
aði Vladimir Ilyich sem lög-
fræðdmigur í Sammara við Volgu,
en fluttist síðan til Pétursborg-
ar, þar sem hamm tók þátt í
by ltingarstarfsem i. Árið 1895
veriktist hanm af lumgnabólgu og
fór uitam að leita sér lækmimiga.
Þá kynmtist bamm Fhlekanov og
Axelrod, brautryðjenduim hims
rússmiesika míarxisma, oig í París
kynntist hamm Paul Lafargue,
sem var kvæmtur dóttur Marx.
Fumdi Fhlekamov og Vladimir
Ilyidh í Genf hefur verið þanm-
iig lýst ,að þar hafi lærimeistar-
imin fumdið læriisveim sdmn.
Phlekamov var fyrst og fremst
húmamisti og heimspeki lega
sinnaður, em Ilyieh stjómmála-
Lenín stikar yfir Rauða torgið árið 1919 með foringjum nýja sovézka hersins.
í útlegð til Siberíu, til þorpsins
Shush-enskoe. þar sem hamm
hafði lítið hús til umráða og
áikveðma fjárupphæð frá stjórn-
inmi til að lifa af, og þaðam gat
hann fylgzt með öllu, sem gerð-
ist meðal byltímiganmarana.
Hanm gat stumdað bréfaskriftir,
póstur kom þamigað vikiulega, og
haran féikik góðan tíma til skrifta
og lesturs. Eftir nokikumn tíma
kom til haras vinkoma hiaras,
Nadezihda Krupskaya, sem hamn
hafði kynmzt í Pétursborg, þar
sem húm var kemmari við verka-
manmasikóla. í útleigðdmmi skrif-
aði Ilyich mikið, meðal aranars
ritið „Markmið rússneskra sósí-
aldiemókrata“, sem gefið var út
í Svias umdir höfumdamafninu
N. Lemírn. Það var í fyrsta sinm,
sem hamn notaði það raafn, sem
er dregið af ánmi Lemiu, er ranm
um útlegðarhérað hams í
Síberíu.
í maí árið 1900 komu Lemín
og Martov saman ásamt öðrum
marxistum til að ljúka umdir-
búmingi útgáfu á málgagni er-
lendis. Þeir raefndu það „Isikra“
(Neisti), og Lením fór raokkru
síðar til Þýzlcalands, tryglgði
stuðraiinig Phlekaraovs og kom
því svo fyrir, að blaðði var gef-
ið út í Leipzig. en ritstjómim
hafði skrifstofu í Múnchem. Síð-
am var blaðinu smyglað til Rúss
larads eftir ýmsum leiðuim. Vor-
ið 1902 var blaðaútgáfam flutt
til Lundi'na. og þangað fluttist
Lenín edmmig og kynmtist þar
Leon Trotsky, sem hafði með
skirifum sinum fenigið viður-
mefnin „unigi örraimn“ og „pemm-
iran“.
Árið 1903 urðu mikil átök í
röðum rússneskra marxisita og
bolsévismiran kom til sögunnar.
sambamid Gyðinga og svokallað-
ir „efraahagsfræðdmigar“, sem
lögðu alla áherzlu á efraaihaigis-
legiar umbætur til handa verka-
mönmium. Lením reyndd a!ð
beygja þiragið umdir vilja sinn,
og horaum tókst að fá kosraa
stjórn, sem var eiragömigu Skip-
uð Isikra-mömmum. Lemín flýtti
sér að balla stuðnimigsmenn sdna
„bolsévítoa", þ.e. medrilhluita-
mienm. Sjálfur varð hamm vara-
formiaður, em Phlekamov for-
maður.
Himis vegar var tillaiga
Leníras um skýrgreánimigu á reigl
um um aðdld að floktonum felld,
en tillaigia Martovs samiþykkt.
Lenín vildi tatomarka félaga við
þá, sem vildu skrifa undir
stefnuiskrá flokksdms og tatoa
virtoam og óskoraðam þátt í stofn
unum har,i' og starfsemi, em
Mairtov vildi að flokkurimm
vaeri optnn öllum og félagar
vedttu flokknum persómuleiga
samviranu undir leiðsögm eim-
hverrar stofraunar hams. A'ð
öðru leyti réð Lenín lögum og
lofuim á þingirau með stuðmim'gd
Phlekaraovs. Haran fékk því
framigeragt, að edrastakir sjálf-
stæðir floktoar stoyldu leystdr
upp ag einn flcukkur stofnaður
í staðimm, þótt Gyðinigaínnár
vi-ldu ekki uraa slíku, og emm-
fremur að fækkað var í rit-
stjám „Iskra“, svo að hanm
femigd að réða þar öllu.
Ágreimiinigurinm jókist eftir
þimigi’ð. Martov ag Lemdn töluð-
uist ekki við. Á öðrum furadi
nokkru síðar tók Trotsky svari
Martovs. Phlefcamov reyndi að
miðla málum, em Lemím vildi
emiga málamiðlun, og þegar
hamm fékk ekki vilja sínum
framigienígt, sagði hamm sdig úr
sem leiddu til byltiragax. Lemín
var andivígur vertoamiaranaráð-
umium og taldi vopraaða upp-
redsn alþý'ðumraar eimu lausmina,
ern þegar hamin kom til Rúsis-
iamds í raóvemiber 1905, breytt-
ust skoðamdr hiaras á ráðumum,
'þótt skoðanir haras væru að
öðru leyti óbreybtar. Hamn var
einmiig andvígur stofnum full-
trúaiþinigis, Dúmuiruniar, og hianm
var ekki eimm um þá skoðun,
að tilnaunir stjómiarimmiar til að
tooma til móts við óskir fjöld-
anis yrðu til þess eins fallnar
að stöðva íramigiamtg byltimigar-
inraar. Lenín var harðasti amd-
stæðingui stjómarininiar, og
bolsévíkar stöðu fyrir vopmiaðri
uppre sn í Moskvu í desiemiber
1905. Tilraunir byltiragarmamna
til að halda byltiragummd til
streitu fóru út um þúfur, áhrif
byltimigiarsirania á akraemnimig
Ihjöðnuðu og stjómin festist í
sessi. Merasévíkar og jafnvel
naargir bolsévíkar dedldu hart
á Lemín fyrir að hvetja til vopra-
aðrar uppreisnar, og haram var
sakiaður um að útlhella blóði
verkamammia td] að sanraa edigára
skoðamdr. Lemin hélt því hiras
vegar fram, að uppreisraira 'hefði
verið raauðsynleig og lærdóms-
rík æfirag.
Á árumium 1905 til 1914 bötn-
uðu kjör laegri stéttararaa, þær
eygíðu bertri daga, ag stuðndrag-
uirimn við byltimigu fór þverr-
andi. Við upphiaf heknisstyrjald-
ariraraar virðdst Lením haifa hall-
azt að bví. að eragim skilyrði
væru fyrir byltiragu í námmi
framtíð. Það dró þó ekfci úr
byltiragaráhuigia hiaras, og styrj-
öldára breytti ölliu. Þrengingar
heraraar, upplausn í hemum,
strok hermaminia, stoortiur á nauð
Phlekamov varð óámœigður iraeð
skrif Leraíras, sem féllu ekki í
igóðan jarðveg meðal menratalðra
mamma, þótt þau hefðu ótvíræð
áhrif á ómerantað vertoafólk.
Mairtov varð edmnáig óánægður
með Leraím og komst að þeirri
niðúrstöðiu, að hanm vildi ekki
„alræðd öreigamma“ heldur „al-
ræðd yfir öredigumum". Auk þess
taldd Phlefcaraov hiraar menrat-
uiðu millistéttir hafa mdklu
hlutverki að gegraa í væntam-
legri byltmgu. I apríl fór Leníra
til Gerafar og safraaðd um sdig
möninum, sem viðurkenmdu
kenrairagar hamis umyrðalaust og
beygðu sig uradir stjórn haras.
Síðam. gerðist það á flotoksþimgi
rússmieisikra sósdaldiemóikraita í
Brússel og London um suirmarið,
að þrjár fylkingar komu fram,
aðstandiemdur „Iskra", sósíalista
riitstjóm „Iskra“, sem komist
þammdg í hendur meÍTÍihluta-
iraarania í flokkmum, sem kölluð-
ust „memisévitoar“ þótt það
merktd „mdmmdhlutamenm". En
skömrnu síðar bættist Lemiin nýr
liðemaður, Boigdiamov, og hann
hóf að glefa út raýtt biað,
„Vperiod" (Áfram). Starfsemi
Lenínis og stu'ðmiinigsmiainna hans,
bolsévítoa, hófst að ný af full-
um krafti.
Um þetta leytá varð hin
frægta uppreism í Rússlaradi.
Blóðsummudaigurimm 2l2. jaraúar
1905 mjókkiaði bilið, sem verið
hafði milli fræði'kerandragia miarx
isba og skilminigis verkamanraa
og öredga á þessium kenndragum.
Tenigisl mymduðuist milli miemrata
manraa og verkamiamraa. Sitofniuð
voru verkamamiraaráð. Reiði
fjöldamis beindiist í þá farvegi,
syirajum og almemn óáraægja
hedma fyrir — allt uindirbjó
þetta jarðvegimra fyrir febrúar-
uippredisndrarand 1917. Þó var
Lenín algerlega óviðlbúinm þeim
tíðiradum, eirns og viiðbrögð hans
þá sýrudu og ekki sízt ummæli
hans í fyrirlestri í Zúridh í byrj
un érsirus, þess efniis, að „bylt-
iragar í Rúsis'lamdi væri etoki alð
væmita fyrr em hanm og samtíma
memm hai,f befðu verið iraoldu
ausnir."
Bráðabirgðaistjómára, sem
myniduð var umidir forysibu Al-
exanders Kereraskys í kjölfar
febrúarbyltimigariraniar 1917,
hlaut þegar í stað beiraa og
óbeiraa viðurkemmdmigu allra
landismanraa og herstjómiarimmiar
og stuðningismienn kedsarastjórm
arinraar gerðu eniga tilraun til
andst iða, em brátt kom í ljós,
að sitjórnimia stoorti raiumiveru-
legt vald veigraa stafmiuraar rá'Sa
verkamanraa og berm/anraa. Her,
þinig og stjórm átrtu erfitt um
vik vegraa ráðamma. Lemín toom
til Pótursborgiar, og bolsévikar
klufu sdig út úr Sósía 1 diemók rata
floktonum og stofmuðu flokk,
sem síðar raefndist Kommún-
iistafloiktourimm. Krafa Lemáras
var, að öll völd yrðu í hönd-
um ráðararaa, en styrkur þeirra
bygigðist á nánium temigslum við
fjöldainm, og voru slík ráð bráð-
lagia stofinuð í ölkum bongium
Rússlands, þorpum og herdeild-
um.
Fylgdismenn Lemíns í ráðum-
um voru fáir fyirstu máinuðiiraa,
em þvd harðari áróðumsimenm,
svo að áhrif þeirra voru meiri
em fjöldi þeáma @af til kynna.
Bráðabirgðaistjómdmind tóksí að
bæla niður uppreism bolsávíka
í Pétungborg, foriragjamir voru
hamdtekinir, en Lenim flúlði til
Fiirunlamds. Þarraa gafst stjóm-
irarai tædrifæri til þess að UPP-
ræta hreyfiragu bolsévítoa, em
það tæfcifæri var ekki notað
ekki sízt vaginia uppreiismar, ?em
Komilov hershöfðimigi, gerði.
Hamia bældii Kerenisky niðúr
með aðstoð vimigtri afla. Kornil-
ov hafði emdurreist aga í hern-
um, en eftir uppreism han3 var
úti um það, að heriinm yrði stoð
og stytta 'Stjómarinmer. Eiraa
vom bréðabirgðBistj'ármiarinmar
voru kosrainiglar, sem áttu að
faira fram til stjórralaigaþirags
25. nóvemiber og giátu sýnt raun
veruleglam styrkledltoamun stjóm
ariminiar ag andstæðiraga hennar.
Bolsévíkar átováðu að koma í
veg fyrir kosmiim/garraar ag köll-
uðu ráðistjórninia saman 7. nóv-
erniber. Þeir höfðu notað timanm
vel til áróðuns; þeir höfðu úr-
slita/vald í helztu iðraaðarborg-
um, ag krafa þeirra um brauð,
jörð og fritð, féllu í góð'am jarð-
veg. Aðfaranótt 7. nóvember
tóku bersveitir bolsévítoa stjórn
arbygginigamar í Pétursborg. og
þar iraeð béfst skeið komarjúra-
istastjórnar Leraímis og eftir-
iraanraa hans.
Breztoi bleðama'ðuirimm og rit-
böfumidiu/rinm Edward Crank-
slhiaw sogir:
„Þettia var ekki uppreisn
fjöldans heldiur sraöggt vaida-
rára. Lením toom aldrei til hugar
að faina imm á lýðræðislegar
brautir. Hann hafði æst upp
múigdnn. Nú varð hainm að bor.ia
haran til hlýðmd, og það gerði
hamm m'eð öllum þeirn gamal-
kuinmu rússraestou aðférðum,
sem fóltoið hélt að það væri
búi'ð að uppræta fyrir fullt og
allt.
Allur gruradvöRur þeirrar
stefniu, sem rífci Stalíras stjóm-
aðist af, var laigður af Lenín
sjálfum áður en hamm dó (ár-
ið 1924). Hið larugþráða lýð-
ræðistáfcn, Lö.gigj afaþ ungi’ð. kom
samiam ag var síðam leyst upp
með valdi af Lením vegma
þesis að bolsévítoar höfðu ekki
hlotið meirihluita þi/nigsœta,
„Cheka", eðia herlögreigiam, var
stofnuð í mdklum flýti, og áð-
ur en árið 1918 var liðið, hafðd
hún feragið alræðisvald.
í rraarz 1921 gripu sjómiemn-
irnir í Kronstadt, sem eitt sdinm
voru kjamimm í fyJtoimigairbrjósti
byltimigarinmiar, til voprua í upp-
reten gegm þeim miönraum, sem
raú vwu að sipdlla byltimgu