Morgunblaðið - 24.05.1970, Blaðsíða 16

16
MOBGUNBLAEHÐ, SUNNUDAGUK 24 MAl 1970
íslenzkar bókmennt-
ir og túlkun þeirra
Eftir Þórodd Guðmundsson
Síð>ast liðið haust var haldið
allfjölmiennt rithöfundaþing í
Reykjavík, er stóð nökkra daga.
þar sem rædd voru málefni rit-
höfunda, einkum kjaramál, og
ýmsar ályktanir gerðar, meðal
annars kröfur til þings og þjóð-
ar um að bæta launakjör þeirra,
sem stunda skáldsfeap og önnur
ritstörf, að miklum mun, því að
þeir bæru allt of skarðan hlut
frá borði, miðað við aðrar vinn-
andi stéttir í land'inu.
Meðan á rithöfundaþinginu
stóð og að því loknu, fócu fram
miklar umræður um vinnubrögð
rithöfunda og stefnur íslenzkra
nútíðarbókmennta í dagblöðum,
útvarpi og sjónvarpi. Lengstu
erindin flutti Sveinn Skorri
Höskuldsson, lefetor í bókmennt
um við Háislkóla íslainds, í Ríkis-
útvarpið, og nefndi þau Að
yrkja á atómöld. Verður bráð-
um vikið að þeim nániair. Sm.ám
saman dofnuðu þessar umræður
að vísu, en þó lifnaði yfir þeim
á nýjan leik, reyndar að nok'kru
leyti á öðrum grundvelli, þegar
úthlutað hafði verið bókmennta-
verðlaunum Norðiurlanda.ráðs til
danska rithöfundarins Klaus Rif-
bjergs fyrir skáldsögu hans
Anna (jeg) Anna, að vísiu
athyglisverða bók, sem þó kemur
ekki þessu máli beinlínis við.
Reyndar er það fagnaðiarefni,
að fjöriega sé rætt og ritað om
bókmenntir og sem flest það, er
þær varðar, sé það gert af sann-
girni, dómgreind óg þefckingu,
og margtt hefinr verið laigt hér
gott til mála. En að mínu viti
hafa umræðumar og ritmennsk-
an um skáldgfeapmn og höfund-
ana verið allt of einhliða. Verð-
ur nú reynt að sfeoða þennan
andans gróður og yrkjendur
hans frá ofurlxtið hærra sjónar-
, hóli, en forðast þann einstreng-
ingshátt, er mér hafa þótt skrif
og skraf um þefcta efni og túlfe-
un þess marka.st of mikið .af.
Fyrst er þá þes® að geta, að
mér fundust sumar ályktanir og
kröfupólitík rithöfiindaþingsms
fullmikils ráðandL Áiskorun þess
til stjórnvalda þess efnis, að
keypt verði 500 eintök skáldrita
félagsbundinna rithöfunda í
bókasöfn er að vísu róttæk, en
ágæt, ef hún reynist framkvæm-
anleg Og að líkindum er hún
það, ef til vill með einhverjum
afslætti, og verður þá auðvitað
al'lsitröngum kröfum um gæði
bóka að vera fullnægt. Fuill þörf
er á, að bókmenntir séu s-tyrkt-
ar, beint eða óbeinlínis, miklu
meira en gert hefur verið, svo
og aukin að miklum mun kaup
og lestur íslenzkra bókmennta
að fornu og nýju, bæði á bóka-
söfnum, heimilum og í skólum, eft
ir því sem fjárhagsgeta framast
leyfiir, en laiuinalferöfuim hljóta að
verða skyrtsamleg takmörk sett
>á verð ég að taka það fram,
að umræðiuir rirthöfunda sjálfra i
sjónvarpi ollu mér nokknrm von
brigðum, og fylgdist ég þó vand-
lega með þeim þeirra, er fram
fóru í sambandi við rithöfunda-
þingið. Með fáum undantekn-
ingum, virtust höfundarnir, sem
fram komu, lítið vita, hvað þeir
vitdu. Umræðúrnar voru yfirleitt
vandræðalegt fjas um keisarans
sibegg, en ekki hann sjáilfan, svo
sem það er einn viðimælandinn
með fyririitningu nefndi hreppa
bókmenntir. í ströngum skilningi
má efalaust nefna sjálfa Njálu
þvf nafni. — Slíkt hjal vekur
ekki traust þjóðarinnar á skáld-
um sínum, enda heyrði ég engan
mæla þessum umræðum bót, að
undantekinni frammistöðu ör-
fárra af heilum hóp. Til dæmis
má gelta þess, ia0 í öllu þeasu
orðaflóði vék einungis eifct skáld
Þóroddur Guðmundsson.
ið, Hannes Pétursson, að þýð-
ingu skáldskaparins fyrir við-
hiald og þróun ísilenzkrar tungu,
svo mikiTvægur míðiU sem hún
er, bæði hugsunar og forms, en
jafnframt líftaug menningar og
sjálfstæðis þjóðiarinnar. Kem ég
þá að erindum Sveins Skorra
Höskuldssonar: Að yrkja á
atómöld.
Þó að örðugt sé að henda reið
ur á töluðu orði, nema hraðritað
sé eða tekið á segulband, en ti'l
hvorugs hafði ég aðstöðu, og er
því með öllu ómögulegt að koma
tilvitnunum við, verður ekki
undan því vikizt í þesisu saim-
bandi að gera nokkrar athuga-
semdir við túlkun og málaflutn-
ing lektorsáns. Svo viiIhöliL, tak-
mörkuð og einihæf voru erindi
I hans á flestan máta, einis og þau
lögðu sig. Samkvæmt fyrirsögn
þeirra, mun efnið hafa spannað
nálega aldarfjórðung, eða frá því
vetnisspren.gj.unni var varpað á
Hírósírau 1945 til þess tímia, sem
þau voru flutt á, og hefðu auð-
vitað átt að túlka Ijóðaigerð tkna
biilsins á bneiðum grunni, lýsa
sfcefnum hennar og straumum,
láta hverja stefnu og hvert
s'káld njóta sannmælis og jafn-
réttis. En í sfcað þess fcók lefctor-
inn aðeins eina sfcefnu og örfá
skáld tiil meðferðar og gerði þau
að nokkuna konar goðlum á stalli
Meðal yngri skálda hrósaði
Sveinn Skorri Höskuldsison
eínna mest Hannesi Péturssyni
og Þorsfceini frá Hamri, er hann
hva® bam puirpuralkápu á (harð-
urn eins cig fnelsamamin, uinidiir
hverri hinir brotlegu, þ.e. vondu
sfcáldin, gætu átt sér afchvarf til
sanns og hiulið þar hverja mis-
gerð sínia, svo að þelm verði
sáluhjálpar auðið í veraldar
vonzku soUi, skildist mér. Og
svipuðu máli gegndi um Jón úr
Vör, sem leiðtoga hinna nokkru
eldtri. En uinldir miarki þessiaira
sfcóru spámanna fylkti sér að
mestu nafniaus sveit og harla
ósjálfstæð, sem þó leitaðisfc við
að hlýða kalli tímans að boði
hinna fríðu foringja. Til dæmis
var svo að beyra sem þeir
Matthías Jóhanneissen og Jó-
hann Hjálmarsson væru eins
konar sporgöngum.enn Jóns úr
Vör. Að sjálfsögðlu dr'eg ég ekki
verðleika Jóns, Hannesar og Þor-
sfceims í efa. Þeir eru allir mjög
góð skáld, þegar þekn tó&sfc upp.
En efeki virðftslt nméir nlú öll þeiirim
Ijóð skrifuð með Guðls fingri
frekar en samsefcninguir fflestra
annarra. Og að undianslkildum
nokkrum áhrifum, sem höfund-
ur Þorpsins mun hafia haft á Jó-
toiaön í æslku, sé ég lítál mierki
þes's, að þeir Ma'fcthías og Jó-
hann troði slóð Jóns úr Vör. Bæði
hann og þeir geta verið og eru
jaJmgóðiir fyrir þvi.
Nútímailjóð kvað Sveinn
Sfeorri að vísu örðug til skiln-
ings, en það mættu menn ekki
láta fæla sig frá þeim, heldur
leggja höfiuðið i bleyti og
sökfcva sér ofan í djúpið líkt og
við niðurdýfimgarsikírn og alls
ekki kama upp úr, fyrr en þeir
befðu séð heillagan anda svífa
upp af öldunum líkt og svan eða
briimdúfu á hvítum vængju-m.
Þetta og því lfkt minnti mig í
meira lagi á sérfcrúarflokk einn,
sem telur svo fellda kötfun og
síðan birtingu Guðdómisinis einu
leiðina til sáluihjálpar. Maðurinn
mundi við það hreinsasfc af öll-
um sora og hverri synd, öðlast
ndfekurs feonar endurfæðin.gu
sálarinnar, eins og ritað er um
1 hielgibókum, skildist mér á
Skorra Hösfculdssyni lekfcor.
En hvað eru þá nútímaljóð?
Ég hélt eftir orðáins hljóðan, að
svo héti sérhvert ljóð, sem ort er
nú á tímum og ber það nafn.
imieð réttu, en eklfei meiin sénsfcök
gerð, ort eftir séristakri formúlu,
ósfeiljanlegt nema við þraut og
þrengingu, eins oig fólki er misk
unnarlaust fcalin trú um aif viss-
uim fflokki áróðursmannia í öllum
helztu fjöhniðkmartækjum nú-
tímans. Já og amen, verðUr það
að segja, hvorfc sem hugurinn
opnast við öll heilabrotin og höf-
uðverk þann, er af þeim ieiðir,
eða ekki. Annars æpa þessir háu
herrar «8 því og segja, að það
séu nátttröll, sem dagað befur
uppi og orðið að sfceiinium eins og
þau, er segir frá í sögunum, að
urðu of ©ein til að Mýða tímans
kalli. Auðvitað þurf.um vér öll
að gæfca vor, nýjabruimismiennirn
ir þó efeki síðúr en vér, s©m talin
erum Ihaldssöm, í viðlhorfum til
bókmennta. „Hver rök fylgj a
engli þeim?“ spurði Hallur af
Síðu Þangbrand, þegar hann
söng messu til minninagr um
Miehael engil. „Mörg,“ svaraði
trúboðiinn, „hann gfeal meta allt,
sem þú gerir, bæði gofct og illt,
og er svo miskunnsamur, að
hann metur allt það naeira, sem
vel er gert.“ Svipað ættu þeir,
sem dærna um bókmenntir, að
hafa sér að leiðarljósi, hvoirt sem
þær eru hefðbundnar eða gerð-
ar samkvæmt nýjustu sbefnum
>g straumum.
Ég hef efekerfc á móti fcilraun-
um með ný form eða jafnvet
formleysi. Sfcáld sem yrkja með
rími Otg stuðllum, eru stöðugt að
finna upp nýjan búning og stíl,
nýja hæfcti og hrynjandi, sem
reyndar getur líka verið aðal
hitts óbundna máls, og ekkert
síður atómljóða en prósans í
venjulegœn skilningú. Svo kvað
Sigurður Breiðfjörð:
Hann er skáld, sem .skapar,
fæðir, málar
myndir þær í þanka sér,
sem þefektum ekki forðum. vér.
Á það jafnt við um efni sem
búning, laust og bundið mál.
Fólk hefur ekfei enn þá verið
svipt mannréttind-um, þó að það
neiti að toLLa í tízku skilyrðis-
laust. Sama máli verður að
gegna um ljóð og aðrar listir.
Svo nefnd hefðbundin ljóð
ættu auðvitað að njóta fullkom-
ins jafnréfctis við atómkveðskap
í bókmienntatúlkun, enda fleirum
skiljanleg þrautalaust, enn sem
komiið er að minnsta kosti. Grun-
ur minn er einnig sá, að óljóð-
in villi frekar á sér heiimildir
en hin, þráfct fyrir sín ágæti á
sfcunduim, bak við sinn búninig.
Þau minna mig ósjaldan á sög-
urnar af Harún Alraschttild, kal-
ífa í Badgad, aem oft fór út á
næturþeli í dul.arklæðÚTn, og æv
infcýrið um Bragða-Máguis jarl
með sinn loddar.aleik og sjón-
hverfingar. Þá fcemur mér Iflfca
sfcundum í hug víauhelminigur
Steingríms Thorsfceinssonar:
~1
Skipzt á
skoðunum
SJfllFBOflflllfiflR
Á
KJÖRDAG
D-listann vantar fólk til margvíslegra sjálfboðastarfa á kjör-
dag. Sérstaklega vantar fólk til starfa, sem futttrúar listans
i kjördeildum auk margvíslegra annarra starfa.
Þeir sem vilja leggja D-listanum lið með starfskröftum sinum
á kjördag hringi vinsamlegast í síma 25980, Valhöll.
Skráning fer einnig fram á skrifstofum hverfasamtakanna.
- USTINN