Morgunblaðið - 24.05.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLrAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1970
17
Heldur leirugt geí mér gull
en gylltan leir.
í sambandJi við kennimguna
um, að sú List sé fu'Likomnust, er
fæstir skilia, má ef til viil einn-
ig minnast þess, að Jónasi Hall-
gríimssyni hefur lönigum verið til
ágætis talið, hvað hann orti ljóst
og öllum auðskilið. „Þig skildu
alilir, og þeir einiT eru skáld,“
skrifaði Matthías Joehumsson
Hannesi Hafstein á efri árum.
beggja, 6. desember 1914. Bn
Svei-nn Skorri Höskuldsson veit
víst allt bet-ur um bókmenntir,
þar á meðal hvernig á að yrkja,
en þeir Jónas, Matthías og
Hannes.
Að svo búnu ska-1 vi'kið að
hinu ritaða orði, því sem fyrir
mín auigu hief-ur komið, á íslenzku
og erlendum tungum, síðustu
mánuðina um íslenzkar nútíma-
bókmenntir, en tímans vegna og
ta'kmörkunar efni-sins, einigömgu
beint sjónum að þeim stjörnum,
setn ósparastar hafa v-erið að
láta ljós sín skína yfir oss, fiá-
fróðan almúgann, hérlendis og
erlendis. Höldum oss fyrst að
því ljósi, sem íslendingum ein-
um er ætlað að lýsa.
í síðas-ta Andvara, tímariti
Bókaútgáfu Mennimgarsjóðs og
Ihinis íslenkka Þjóðvilnafélags, nit-
ar sami bókmenntafræðingur og
talaði um „að yrkja á atómöld“
í Ríkisútvarpið all'langa grein,
sem nefnist íslemzkur prósa-
skáldskapur 1968, og er álíka
áiróður fyrir mönnum og stefn-
u-m á vettvangi prós-ans og út-
varpserindi hans voru, þegar um
yrkingar á atómöld var að ræða
fyrr á vetrinum. Fyrst og lang
lengsti kafli greinarinnar er
skefjalaust lof um Kristnihald
undir Jökli eftir Halldór Lax-
ness, þar sem svo segir um út-
komu þeirrar skáldsögu: ,,Slík-
ur viðburður varða-r ekki ein-
ungis sögu íslenzikra bókimennta,
held-ur heyrir h-eimsbókmienn'ta-
sögunni til.“ Vonandi á þessi
spádómur eftir að rætas-t. En ég
hélt þó, að framtíðin skæri úr
um slíkt, svo og langlífi bók-
mennta og lista yfirl-eitt.
Næs-t er Tho-r ilhjálm-ssyni
h-elgaður kafli sem væntanlegum
arfþega meistarans. í þeim kaflla
segir svo meðal annars: „Sá ís-
lenzkur höfundur, sem að mínu
viti hef-ur á m-est s-annfærandi
híátt sýnt getu til lis-trænnar
sköpunar prósaskáldskapar án
episks ramma, er Thor Vilhjálms
son.“ S-em sagt, tvennt ber að
forðast, í prósa jafnt og svo
nefndri ljóðagerð: epik og form.
ðru vísi mér áður brá. Mi'kils
hilýtur Einar Benediktsson að
hafia farið á mis, að hann skyldi
fæða-st meir en mannsaldri of
seint til að geta gengið í bók-
menntaskóla hjá Sveini S-korra
Höskuldssyni. Með slíka mennt-
un hefði Binar komizt hjá því
glapræði að yrkja til dæmis
Kvöld í Róm, þar sem saga og
örlög Rómaveldiis eru spegluð á
vatnsfiletinum í Tíber á epí-skan
hátt. Og hvað um hið meitlaða
form Einars? Hví var hann að
hafa fyrir þessum fágaða stíl,
stuðlum og rími, er hann vand-
aði svo mjög sem al-lir vita?
Hann fæddist víst alltof snemma
Og vesalings ég og mínir líkar,
sem lærðum í æsku ljóðmál hans,
fullir aðdáunar:
Og allt er flest í formsins bönd,
j-afnt flegurð hauðiuris, lofts og
voga,
í einför flljóts um eyðilönd
er eins og leikur strengs við
boga —
og hljómur óðs í stormsi-ns
s-traum;
í strandar þögn, í lognsins
draum,
er undirspil af aflsins loga —
og héldu-m, að þetta væri heilag-
ur sannleiki, guðdóimle-g fegurð.
Mikið vorum vér glámskyggn og
skilningssló, sem fæddums-t á-ra-
tugum áður en hinar skæru nú-
tímastjörnur gagnrýnenda ri-s-u
á bókmenntahimninum.
Svo tekur lektorinn til vís-
ind-alegrar túlkunar hið lis-træna
sköpuiniatrverlk „áin epiSks r-amimia“
Fljótt fljótt sagði fuglinn, eftir
Thor Vilhj álmsson og se-gir svo
meðal annars: „Kjarnlæigt þema í
þessu skáldverki er Eros . . .
þema um Júpíter og Díönu . . . í
verki, þar sem Eros er m-eginrás,
hljóta karlar og konur að vera
kynferði'Siverur, og í kynlífalýs-
ingum þessa skáldverks rí-s li-st
höflundar hæst. Með þessu verki
hafia íslenzkar bókmenntir eign-
azt kynflerðislegar lýsingar, sem
hafa bókm-enntalegt gildi, lausar
úr viðjum viktoríansks penpíu-
skapar og hátt hafn-ar yfir
smjatt höfunda í vikuritastíl."
Hve dásamlegt, að vér sku.1-
um nú loks hafa eignazt kyn-
ferðislýsingar að ga-gni, „lausar
úr viðjum viktóríamsks penpíu-
skapar," og að höfundur þeirra
skuli vera væntan-legur arfþegi
Laxness, og að líkindum Nóbels
vehðlaiuiniaroaður, er tlíroar lí-ða!
Þetta var einmitt það, sem oss
vanhagað-i svo mjög um. Vers-t
er, að ég hef fáa hitt, sam en-t-
ust til að lesa hina „glæsilegu
skáld-sögu“ Thors, er forlagið
kynnti svo, til enda. Sj á-lf u r
fl-eygði ég henni fr-á mér, dauð-
leiður að lestri loknum. Svona
gietur surnum verið alls varnað í
dómgreind og mati á andans gæð
um.
Hvernig vísa þá vorar skæru
bókmenn-ta-stjörnur eða menning
arvitar fávísu, en ef til vill fróð-
leiks-gjörnu fólki er-lendi-s tii
vegar, því er kýs að skygnas-t
inn í eplagarð Iðunnar og Braga
hér á Fróni, þar se-m „skáldin
vaxa eins og tré í stað skóga,‘
svo að vitnað sé í ummæli
nor-sks ritdómara um núlifandi
skáld hérlendis og verk hans.
Sumarnómskeið iyrir börn
Fræðsluráð Reykjavíkur hefur ákveðið að efna til sumarnám-
skeiða fyrir börn, sem nú eru í 4 , 5. og 6. bekk barnaskólanna
í Reykjavik.
Námskeiðin verða tvö og standa í 4 vikur hvort. Hið fyrra
stendur frá 2. júní til 26. júní, en hið síðara frá 29. júni
til 24. júli.
Daglegur kennslutími hvers nemanda verður 3 klst., frá kl.
9—12 eða 13—16. Kennt verður 5 daga i viku.
Kennslustaðir verða Breiðagerðisskóli og Laugarnesskóli og
fleiri skólar, ef þörf krefur.
Verkefni námskeiðanna verða:
Föndur, íþróttir og leikir, hjálp í viðlögum, umferðarfræðsla,
náttúruskoðun, kynning á borginni, heimsóknir í söfn, leiðbein-
ingar uin ferðalög o. fl.
Námskeiðsgjald er kr. 500,00 og greiðist við innritun.
Föndurefni innifalið.
Innritun fer fram í Fræðsluskrifstofu Reykjavikur, Tjarnar-
götu 12, dagana 27. og 28. mai n.k. kl. 16—19.
Fræðslustjórinn í Reykjavík.
Mig minndr það væri Jóhanne-s
úr Kötluim.
f Ny litteratur í Norden, sem
gefið er út á ve'gu-m Norræna
fólagsins, h-ef-ur Sigurður A.
Magnússon, ritstjóri Samvinn-
unnar, hvað eftir annað lá-tið
ljós sitt skína a-f bókmenn-ta-
himni sínum á skáidas'kó-g vorra
eyjarskeggja hér „yderst mod
Norden," svo að bjarmann hef-
ur lagt yfir Danmörk (hann ri-t-
ar á dan-ska tun.gu), Skandinavíu
og Fin-nl-and, öl-lum til upplýs-
ingar sem augu hafa til að sjá,
skyn til að skilja, í þes-sum
heimshluta. Gallinn er bar.a sá,
að þessi kynning er öll túlkuð
á álíika villlandi hátt, skyggnd í
sama mýrarljósinu og skýrt hef-
ur verið frá um Svein Skorra
lektor. Einhliða málfl-utningur
Sigurðar kom þegar fram í kafil-
anum Islandsk skönlitteratur
1962—64. Nú vegur hann í sama
knérunn á höfundum, sem kom-
ið hafa fram á vílgvöil bök-
menntanna á árabilinu 1965—67.
Ég segi vígvöll, því að í ra-uu
réttri er varla hægt að hafa ann
að orð yfir þann vettvang, þar
sem h-eil klíka svonefndra bók-
menntafræðinga veður fram öðr-
um þræði til að halda sinum
valdamiklu verndarhönd-um yfir
þeim, sem náðar njóta sökum
þess' 'aið þeir ydkj-a eftlir for-
skrift hennar, en binda-st sam-
tökum um að vega hvern þann.
sem ekki hefur aðhyllzt sitefnu
þeirra, með hverju því vopni sem
tiltaekt er, an-nað hvort af
grimmd og hörku beinlínis el-leg-
ar í „góðisemi", 1-íkt og hirðmen.n
Goðmuridar konungs á Glæsi-
völlum gerð-u, er þeir vógu
hver annan, það er: þegja and-
stæðing sinn í hel. En hvorki
höfundum né verkum þeirra er
hægt að gera meiri bjarnar-
greiða en þann að drepa þá og
þau m-eð þögninni. Hitt er þó
enn verra, að þessi vinnubrögð
fela í sér þögul svi-k yið fólk-
ið, sannl-eikann, menninguna,
frelsd listarinn-ar. Og þau atvik
eru ver-st af ollu, einis og Arne
Garborg kvað í Huliðsheimum
og Bjarni Jónsson frá Vogi
þýddi eftirminnilega. Svo lætur
Garborg með . fulltingi Bjarna
galdraikarlinn með múl-band-
ið koma-sit að orði:
Ég kenni mönnum hugarhilk
og helzt að sin-na öngu.
Því kann margur hin þöglu svik
að þeggja við ölílu rönigu.
Við þessum svikum höfum vér,
s-em unnu-m frjáls-u tjáningar-
for-mi, íslenzku þjóðlerni og
tungu, allt of lengi þagað og
gerizt ‘ u-m 1-eið samsek þeirri
mafíu, sem hamazt h-efur fyrir
einsbefnuakstri í bókmenntum
efti-r erlendum og að mi'klLu leyti
úreltum fyrirmyndum, er ég fyr
ir mitt leyti tel mjög viðsjár
verðar þjóðllegri menningu
vonri, sem þróazt hef-ur al-l-t frá
dögum Sæmundar og Snorra,
er með Edd-u sinni veitti harðast
viðnám gegn dönsun-um, eins
konar atómkveðiskap síns tíma.
s-em Snorri mun hafa talið, að þá
hafi ógnað íslenZkum bóikmennt
um, m-eð þeim árangri að vörn-
in snerist upp í frækil-ega sókn
og sigur, þar sem vor-u ním-urn-
air, ar í naun rétbrii uinðu ainfþeigair
dróttkvæðanna fyrst og fremst,
að vfeu fyrir áhrdf frá d-önsum
þeim eð-a þjóðkvæðuim, er þá
voru orðin föst í sessi á Norð-
urlöndum. En þó að fögur væru
og innileg, þá fullnægðiu þau
ekki fólkinu, hugsjón-um þess og
hetjudýrkun og voru því
lögð fyrir róða sem almenn
dægradvöl og íþrótt, fyrr en
varði, því að form þeirra var of
einfalt, til þess að íslenzk skáld
og áheyrendur gætu sætt sig við
það til lengdar. Rímurnar tóku
við. Hlutverk þeirra varð m.a. að
variðveita skilning á íslenzkri
tungu hjá öllum stétturo, þekk-
ingu á liði-nni tíð, áh-uga á sög-
um og ævintýrum, allt frá síðari
hluta 14. adlar og fram undir
aldamótin 1900. Þetta stuðlaði
öðru fremur að samhengi ís-
lenZkra bókm-ennta allan þann
tíma. Þannig breyttist viðnóm
Snorra, Loft-s og Lilju höfund-
ar í sókn og sigur, er vér bú-
um að enn í dag. Kem ég nánar
að þessu síðar.
Hvað s-vo? Nú sækir eiitur-
naðra m-eð ótail höfðum og enn
þá fl-eiri tönnum að rótum Ygg- -
drasils hjá Urðarbrun-ni vorum.
Höggormur sá h-eitir tízka. höf-
uð hennar skefjalaus fjárgróða-
og skemm-tanafíkn, lífsleiði,
ótrúmennska við land vort ag
þjóð, uppl-ausnaröfl hvers konar
og áróður óhlutvandra manna,
er gadt ihaifla alðlför að vorwi þjóð-
legu -mieniniinigu, En verstt er þó
-ef til vill dieyfið og tóimlæbi vor
sjálfiria, er sattuim að haldia dygg-
ain vöirð uim fjöraggdð isó álflt, bók-
meintnitlinniar.
Hættan stafar því ekki aðeins
frá árásarliðinu að utan, held-
ur býr hún og innra með oss
sjálfum, er höufim s-vilkizt uim að
brýna vorn brand til varnar. Ég
get nú ekki lengur orða bund-
izt né hlífz-t við að láta ámirmst
niðurrifsstarf óáta-lið leyfast og
líðast. Sú heilaga þrennin-g:
land, þjóð og tuniga, þar með
taldar bókmenntir, og ef til vill
um fram allt þær, hafa löngurn
átt traust vort og trúnað. Þær
eru enn sem fyrr vor æðista von
og hæs-ti heiður, það eina sem
gerir lífið þe,s-s vert, að því sé
lifað. Án þeirr-a værum vér e-k-ki
og h-efðum aldrei verið nei-t-t.
Snúum OS3 því næst aftur að
túlkun Sigurðar A. Magnússon-
ar á bókmenntum síðustu ára, og
nú sérstaklega tímabilsins
1965—67. Síðar skyggnumst vév
of-urlítið lengra afitur. Um Tómas
Jónsson metsölubók eftir Guð-
berg Berigsson kemst Sigurð-
ur A. m-eðal annars svo að orði:
Velduð þér yður bíl
ef tir hemlokerfinu,
kœmi tœpust nemu
einn til greinu
Tvöfalt hemlakerfi-Tvöfalt öryggi
Suðuriandsbraut 16 • Reykjavik • Símnefni: Volver • Simi 35200