Morgunblaðið - 24.05.1970, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1970
brögð en áðux. Erm þ-á síður get
ég fallizt á, að Skáldverk þurfi
s'kilyrðislaust að tilheyra á-
kveðuu tímabili, svo sem vissum
áratug, þó að það sé (bjá)trú
sænskra. Mér er nær að balda, að
ÍÞrándur í Götu hefði nefnt slíkt
Ikreddu. Góð, sjálfstæð skáldverk
eru hafin yfir tíma og rúm, ef
svo má segja.
Lofcs þykir mér ofanrituð skil
greining Nja.rðar furðuleg af
greiðsla á verkuim þessaira merku
höfunda. Sigurður A. Magnússon
telur þó Márus á Valshamri
(1967) til allra beztu sfeáldsagna
Hagalíns og gleðilega viðbót við
hanis mikla rithöfundarstarf, og
er ég Sigurði alveg sammála um
það. Sveinm Sfeorri telur hins
vegar Blábrá Kristmanns Guð-
mundssonar vera fremur
„skemmtunariðnað en skáld
skap“. Um slíkt má endalaust
karpa. En mér fyrir mitt leyti
þykir að öðhu jöfnu mikill kost-
á Skáldskap, að hann sé skemmti
leguT. Og sanmast að segja mættu
ýmsir af yngri höfundum öfunda
marga þá eldri af því, hve mikl-
um mun sfcemmtilegri þeir eru
og jákvæðari viðborfum til
lifs og hstar gæddir. Á það jafnt
við lausamál sem „ljóð“, er hvort
tveggja þykir nú kurteislegra að
sé fremur í anda Harmagráts
Jerimíasar en Gleðileiksins guð-
dómlega Dantes, Óðsins til gleð
inna eftir Schiller, og Níundu
symfóníu Beethovens.
Og hvað sem niðrandi ummæl-
um Njarðar lektors um Blábrá
Kristmannis (og fleiri bækur og
höfunda) líður, þá á hann þó
fleira í pokahornirau frá þeim ára
tug, sem nú er að ljúka, og ýmis
legt af því er ekkert blávatn. Ég
minni aðeins á fyrri bindin af
„sjálfsævisögu“ Kristmanns, er
ég tel meðal hans tærasta skáld-
skapar, svo og Smiðinn mikla
frá síðasta ári, mjög arthyglis
verða bók. sem að vísu kom ut
eftir að Njörður P. Njarðvík
skrifaði sina grein, en sýnir þó,
að skáldin „af eldri kynslóðinni",
sem Njörður lektor nefnir svo,
bera ekki með sér svo mikil
þreytumerki og þagnar, sem hann
gefur í skyn, hvorfei sjálfUT Lax
ness né hinir.
Ef til vill eiga þó ummæli
Njarðar sízt af öllu við Jón
Bjömsson. Hans epísfca skáld-
saga, Jómfrú Þórdís, sem út kom
1964, er að mínum dómi tvímæla
laust hans fremst verfe, erada ein
af beztu skáldsögum tímabils
ins, er Njörður P. Njarðvík fjall
ar um. Þó að hún sé epíak, þá
lækkar það hana síður en svo í
minum augum, þrátt fyrir um-
mæli Sveins Skorra um epísk
a,n ramma. „Þau tíðfcast nú in
breiðu spjótin“, mælti Atli á
Bjargi, þegar Þorbjöm öxnameg
in vó hann alsaklausan í dyrun
um heima á ættaróðalinu. Eigi
ósvipuð og spjót Öxnamegins, hið
breiðfjaðraða, tíðkast nú einmig
hér, amdlega skoðað, bæði níð-
spjótin órökstuddu og hin, sam
stytta höfundum aldur með þa-gn
arin-n-ar eitruðu eggjum. Það er
illt verfe að beita slíkum vopn-
um, og einungis samboðið þeim,
sem eru skyldir Þombimi öxna-
megin, hvað sál og eaimvizku
snertir.
En beitendur þeirra gera sig
ekki aðeins seka gagnvart höf-
undum, sem oftast stafar af öf-
und í þeirra garð, heldur villa
þeir og fólkinu sýn, hafa það
fyri-r rangri sök. Þegar ég var
langt kominm með að ljúka þess
ari grein, bar fyrir augu mín
skrif Ólafs Jórassonar, fastráðins
ritdómara hjá Vísi, í blað-inu 15.
apríl s.l., nýkomins heim norðam
af Sauðárferóki, þar sem hamn,
einn af menningarvitunum á lífs
ins strönd, kvað hafa látið ljós
sitt dkíraa yfir sauðsvörtum al-
múganum í nýstofrauðum bók-
menntafelúbbi kaupstaðarins, á
Sæluviku Skagfirðinga. Þar
segir Ólafur svo m.a.:
„Grunur leikur á þvi og efcfei
að tilefnislausu að gagngert djúp
sé staðfest á milli minnsta kosti
tvenras konar lesendahópa hér á
laradi. í fyrra fór fram dálítil at-
hugun á þessu efni . . . sem ó
neitanlega beradir til að lesendum
skipti næsta gagngert í tvö horn
anraars vegar þeir sem einvörð
ungu lesa afþreyingarsögur, róm
aini -af því ta-gi sem hér hafa verið
uppnefndar kerlingabæfeur hins
vegar lesendur góðra eða (ólæsi
leg eyða í prentmálið) bófe-
mennta . . . Það sem ísfcyggile-g
aist virðist við athugun þessa
vair hve mörkin virtust skýr milli
tveggja alls ólíkra lesendahópa
sem ekkert áttu sameiginlegt í
bófemenntaleguim efnum“.
Auðvitað hefur hver lesandi
sin-n smefck. En ég hef leitað álits
nokkurra bókavarða um þetta
efni, og hef aufe þess gegnt bóka-
varðarstarfi í mikið notuðu bóka
safni eitt ár. Þa-ð er samhljóða
álit vort, að skiptinig þessi fái
ekki staðizt. Mestur hluti fólks
fær lánaðar og les bæði góðar
bókmenintir og þau rit, sem
Sveinn Skorri nefnir „ske-mmt
anaiðn.að“, Sigurður A. Magnús-
son ,,kerlingbækur“ og Ólafur
Jórasison „afþreyingarsögur", von
andi allt sér til einhvers þrosfea.
Auk þess kaupir flest fólfc eitt-
hvað af bókum, þar á meðal
dægradvalarlesefni, sem um leið
hefur að geym-a talsverðan fróð
leik, eins og t.d. Hjemmet, en
eiranig sérfræðirit fyrir sitt starf,
-svo sem bún-aðarblöð, matreiðslu
bækur, ennfremur ljóð og fleira,
sem það vill hafa stöðugt hamd-
bært til að grípa í. En fyrst ég
minnist á almenma lesendur, þá
ber ég mikl'u meira tr-aust til
smekks þeirra en ýmissa bók-
merantafræðimga og lærðra rit-
dómara.
Og þegar hinir andlegu bræð-
ur Þorbjamar öxn-amegiras hafa
beitt sírauim breiðu spjótum gagn
vart rithöfundum og gengið til
liðs við þan-n óvin, sem Guð-
muradur á Sandi nefndi „djöful
efa-ns" og velflest Skáld hafa að
dragast með, sum fram á efri ár,
hefur a-lþýðan, sú hin sama sem
harmaði víg Atla á Bjairgi, „því
að haran hafði verið bæði vitur
og vinsæll", segir í Grettlu, kom
ið til móts við oss og eagt: „Ég
þakka þér fyrir kvæðira" (eða
sögurraar). Og vér sem góðgjarn
ir meran og feonur raefna skáld,
þó að vér ef til vill verðskuldum
ekki það sæmdarheiti, skiljum,
að í hópi þessa fólks eru hins
beztu vinir bókmennta og skáld
sfeapar, en efcki meðal þeirra, er
af mestri öfund, hlutdrægni og
ósa-nragir-ni hafa ákrifað um bók-
rraenntir og aðrar listir að und
anförrau og mirana því að lyndis
einkun-num og mál-smeðfe-rð allri
miiklu frekar á Mörð og Skamm
kel en Hafll af Síðu og Þorgeir
að Ljósavatni.
Áður en ég lýk máli sínu, Skal
það skýrt frarn tekið, til a-ð
kom-a í veg fyrir hugsanlegan
mísæikilning, að ég tel mig síður
en svo mótfalliran erlendum áh-rif
um á ljóða-gerð og aðrar orðsins
listir. Stöðug endu-r-nýjun efnis
og formis, tilslökun eða jafnvel
lausn úr viðjum þess getur ver-
ið mauðsynleg, ef meðferð ef-nis
heimtar það. Samt held ég, að
svo n-efnd óljóð verði ætíð að
fellast í nokkurs koraar form ut-
an um eirahvern kjarna ellegar
vera gædd sinni eigin hrynjaindi,
nema hvoru tveggja sé til að
dreifa, ef þau eiga að geta full-
nægt kröfum l’istarinnar.
Svipuðu máli gegnir um sögur
og leikrit. Hvort tveggja þarf
og er alltaf að breytast, er háð
aróunarlögmálinu líkt og lífið.
Því áfellist ég ekfei heldur þá
höfunda, sem hafa ge-rt nýstár-
legar tilraunir með prósa-ran. Að
hve miklu leyti sem þær lánaist
eða misheppnast, getur upp af
>eim sprottið eitthvað nýtilegt aprji sj
með tíð og tíma, líkt og ólögu-
legt grjót verður stundum að
fagunri ma-rmaramyrad. Gamalt
máltæki segir, að oft verði góð-
ur hestur úr göldum fola. Ég
óska þess af heilum hug, að all-
ir þeir andlegu fararsfejótar, sem
eran hafa víxlaðan garag og vek-
urð sfcortir, verði smám saman
við auferaa tamniragu og þjálfun
að vængjuðum fákum. En alveg
eiras og hver hestur á að hafa
þann garag og þjálfa, sem han-n
er bezt la-gaður fyrir, sivo skyldi
og sérhvert sfeáld njóta frelsis
og firana stíl, forrn og hrynja-ndi,
hvert við sitt hæfi. Og ísafoldar
eldi vígða ljóðs og sögu list,
ylju-ð hlýju sólskins og sunraan-
viradar, ein helguð fomum arfi
og samræmd yndi jafrat sem ógn
um þessa la-nds í ellefu hundruð
ár, má og á að njóta fyll-stu
sæmdiar, -alð miilrarasta kioistli á borð
við brotasilfur það, er bófcaorm
ar frónskir hafa sótt í Svíþjóð
austur, tileinkað sér og lagzt á
fjársjóðinn líkt og Fáfnir á gull
ið forðum, og þykjast nú einir
manna norður hér -hafa undir sig
dregið hiran dýra málm, Óðin-s
vizku væddir.
En það vill nú svo vel til, að
ýirasi-r fLeiri hafa einnig haft
nokkra aðdrætti með hönd-um,
sótt sér eld og hugarauð sunnan
yfir sæ og vestan um ver, en
ekkert síðu-r úr austurátt, hei-m-a-
f-eragnum arfi til ávöxtun-ar. O-g
-mér er eigi grunlaust um, að
sumir þeirra staradi öllu fastari
fótum á móðurmold, o-g þeim
hafi um leið áskotraazt meir.a svig
rúm, heita-ri blær o-g h'r-einna loft.
Fyrir því öllu vil ég og mínir
skoðanabræöur berjast, en gegn
hvers feon-a-r áþján og heftinigu
andlegs fre-lsis. Þvi hef ég nú
tekið svo Skorinort til máls gegn
þeirri óbiligjömu klíku, sem í
seinni tíð hefur lagt mikið ofur
kapp á einstefnuakstur á bók-
menratasviðinu, en dæmt sérhvert
sfcáld óalandi og óferjaradi öllum
bjargráðum, er í veifei hafa raeit
að að gairaga undir það ok og fyr
ir þeim vagni. Jákvæði allra við
sl-íku mundi fljótt leið-a til ein-
ræðis og skoðaraafcúgunar í skáld
sfeap.
Fár eða enginin veit, að hverju
gagni ungiran í hreiðriirau eða
vöggubaimið verður. En góð móð
ir eða fóstra veitir því dekur-
lausa umhyggju og kemur öllu
uragviði til nokkurs þroska, ein-s
og sa-gt va-r, að Erliragur á Sóla
hafi gert við síraa menn forðum.
Nýort ljóð og önnur listaverk
eru nokfeurs kona-r andleg vöggu
böm eð-a hreiðu-rung-ar höfund-
anna, s-em urana þeim hugástum.
Hver sararaur listdómairi ætti því
að gleðjast við komu þeirra i
þennan heim, allt sem telja má
þessum vængjaverum til ágætis,
n-álgaist þær með skilningi, alúð
og umhyggju, lífet og nýgræðing
eða brum í vorsin-s vondu hret-
um.
Það er hlutverk vor allra, sem
u-nnum vaxtarviljaraum góðs, að
efla hvern ungan fugl til flugs.
baraið að dáðum og drengskap,
veita því frem.ur brautargengi en
banahögg. Ef til vill dkortir oss
nú ekfeert m-eira en jákvætt við-
'horf gagnvart lifi vom og list,
gleðisörag á gígju í staðinn fyrir
>ann eymdaróð, er hljómað hef
ur nú um skeið frá hennar
stæengjum, og ég veit hvergi
slíkan sem hjá Svíum, þeirri
þjóð er vor yragri leiðarljós á
bókmen-nta brautum hafa dregið
mestan dáminn af. Á því mætti
gagngerð breyting verða, og það
sem fyrst.
Hygg e-g þeim — og reyn-dar
öllum sorgarljóðasöngvurum í
heimisdras miklu hljómsveit —
væri nú hollt og tímabært • að
minraast orða Beethoveras, og
breyta eftir þeim: „Sfeáldsfeapur
og músík er ekki gert til að
veika-r koraur kjökri, heldur til
að slá eld úr hörðustu sálum.“
Þóroddur Guðmundsson.
Framanrituð grein er að uppi-
stöðu til erindi flutt í Bók-
menntaklúbbi Akureyrar 24.
Höf.
Shríístofustúlko óshust
Skilyrði: Góð vélritunarkunnátta og enskuþekking.
Tilboð sendist afgr. Mbl. fyrir þriðjudagskvöld merkt:
„Reglusöm — 5270".
Skoda - Tilboð
Tilboð óskast í Skoda-Station bifreið, árg. 1965, i því ástand-i,
sem hún er, eftir érekstur.
Bifreiðin verður til sýnis mánudag og þriðjudag að Þverholti 15.
Tilboðum sé skilað til Tryggingamiðstöðvarinnar h.f., Aðal-
stræti 6, fyrir fimmtudag.
Lund-Rover óshust
Óska að kaupa velmeðfarinn Land-Rover, árgerð '63—'67.
Um staðgreiðslu gæti verið að ræða fyrir góðan bíl.
Upplýsingar í sima 81181 eftir kl. 8.30 í kvöld.
Saumavélar til sölu
Til sölu er saumastofa með góðum skilmálum, ef samið er strax.
Einnig kemur til greina að selja einstakar saumavélar og tæki.
Þeir, sem hafa áhuga, sendi bréf til afgr. Morgunblaðsins fyrir
28. þ. m merkt: „Saumastofá — 2630".
Sumurbústuðueigendur
Sumarbústaðatækin eru
komin.
Kæliskápar (Gas) og olíuofnar.
Finnsk úrvalsvara.
Raftækjaverzlun H. G. Guðjónsson
Stigahlíð 45—47, Suðurveri.
Sími 37637.
BIFREIÐIR
KJÖRDAG
D-listann vantar fjölda bifreiða til aksturs frá hinum ýmsu
bifreiðastöðvum D-listans á kjördag.
Frambióðendur heita á stuðningsmenn listans að bregðast
vel við og leggja listanum lið m.a. með því að skrá sig til
akstur á kjördag.
Vinsamlegast hringiö í sima 25980, Valhöll.
Skráning fer einnig fram á skrifstofum hverfasamtakanna.
jD) - LISTINN
Eyfiröingafélagið í Reykjavík
heldur aðalfund í TJARNARBÚÐ (uppi) fimmtudaginn 4. júní n.k.
kl. 8.30 e.h. — Venjuleg aðalfundarstörf.
Mætið vel og stundvíslega. STJÓRNIN.