Morgunblaðið - 04.10.1970, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1970
FRÁ Katadal að Tjörn á Vatns-
mesd er klukfcustuindar gatngur.
Á þessari leið er fagurt um áð
litast í góðu veðri. En Friðrik
Siigurðssan hefur víst hugsað
um anmað þegar hann var
leiddur á fund sýslumanns vor-
ið 1828.
Katadalur er enn í byggð.
Eftir honum renmur Kata-
dalsá. Stór foss er neðst í
henni og kemur í veg fyrir
laxagöngur. Skammt fyrir neð-
am fossinn remour áin í Þor-
grímsstaðaá í samnefndum dal
nokkru summam við Katadal.
Þegar ámar koma saman heita
þær Tjamará.
Við sitjurn í stofunni að
Tjöm og tölum við séra Robert
Jack og konu hans um það sem
á dagama hefur drifið. Hann er
talsvert upptekinn af því, að
fyrir tveimur ámm f undust
tvær fágætar bækur í kirkj-
unni að Tjörn, Nýja testa-
mentið frá 1644, gjöf frá Þor-
steini nokkrum Eiríkssyni til
kirkjumnar 1739 og Biblían frá
1747.
Séra Robert minmist á Illuga-
staði og Himdisvík, kallar séra
Sigurð Norland skáld og sér-
kenmilegam gáfumann. Hamm
siegir, að þeir hafi setið hér
inni í skrifstofumni og þýtt
Ólaf liljurós á ensku. Þýðing-
in er í kvæðabók séra Sigurð-
ar. Séra Robert segir, að það
hafi verið skemmtilegt verk að
þýða Ólaf liljurós með Sig-
urði í Hindisvík:
„Olafr rode by mountains dim
Dazzles him puzzles him.“
Mér vom þessar linur minm-
isstæðar frá því Gurnnar Nor-
land las þær fyrir mig skömmu
eftir að bókim kom út. Þá var
gamam að lifa. Þær kölluðu
fram í Gunmari menmtað við-
horf hans og græskulausa og
sérkennilega glettni.
★ ★
Nú er að segja frá því, sem
bar á góma í samtalimu við séra
Robert. Hanm kvaðst fyrst hafa
komið til íslands með Brúar-
fossi frá Leith 1936 til að leið-
beina Valsmönnum í knatt-
spymu. Þá var hanm aðeins
23ja ára garmall. Hamn ílentist
ekki hér á landi í það skipti,
en fór aftur utan eftir tvo
mánuði „því mér leiddist. Hér
ríkti eymd. Allt fimmtíu til
humdrað ár á eftir tímamum.
Ástandið óeðlilegt, búðimar
áberandi tómar, að minnsta
kosti miðað við það sem ég
vandist í Skotlandi." Hann stóð
lengi fyrir utan Soffíubúð í
Austurstræti og sá ekkert í
glugganum nema tuskur. Anna
Valdimarsdóttir frá ísafirði.
ung stúlka, rauðhærð og falleg,
kom út og horfði stórum aug-
um á þeminan uiniga aðkomu-
mann. „Hvað er að gerast hér,“
spurði Robert Jack auðvitað á
ensku. „Við erum að selja
efnd,“ sagði umga búðarstúlkan.
„Ha, hvað, efni?“ endurtekur
umigi Skotinn undraedi. „Já í
kjóla,“ segir búðarstúlkan.
Hanm leit þá jmin, en sá aðeins
nofckra stranga í hillumum. Það
var allt og suimt. En hún talaði
gó'ða ensku og það var bót í
máli. Hann segir, að þá hafi
emginn gjaldeyrir verið til í
lamdimu og allir hafi ætlað að
rífa af homum þessi fáu pund,
sem hamn var með í vasanúm.
í Bierings-verzlun voru seldir
pottar og pömraur. En til m.arks
um það með hve hastarlegum
hætti kreppam hafði lagzt á ís-
lenzkt bjóðlíf sá hamn ekki
nem.a fimm eða sex potta, svo
að honum datt í huig að huing-
ursraeyð ríkti í lamdinu. Auð-
vitað voru ávextir hvergi á
bóöstó 1 um. Robert Jack kom
með eplakassa. En hann var
ekki fyrr kominm til lamdsims
en hringt var til hans; það var
kaupmaður í bæraum: „Viltu
ekki selja kassanm?“ spurði
haran. „Það kæmi sér vel að
geta látið sjúkliraga fá eplin.“
Hamin seldi kassamin fyrir stór-
fé, að homum fanmst. Homum
leið eims og m.iUjómamærimgi —
mitt í kreppunmi.
Fyrsti ís.lemdinigurinn, sem
Robert Jack sá, var Matthild-
ur Matthíasdóttir. Þau hittust
á miðdlsfundi í Glasgow. Það
var samstarfsmaður föður hams,
sem hélt þeranan fumd. Faðir
ha.ns komst í álnir. Harnm var
byggingameisitari, en missti
mest af au'ðæfum sdnum vegna
.sérkeranilegs og afar sjaldgæfs
eiginleika, þegar Skotar eiga í
hlut: honum hélzt ekki á pen-
inguim. Þeir hripuðu um
greipar haras, em fyrir því
mun hafa verið sú ástæða, að
hann féfck sraert af heilablóð-
falli, sem átti eftir að koma
niður á erfimigjuraum með þeim
hætti að haran var næstum
eigraalaus, þagar hanm dó.
Móðir séra Roberts Jacks
hefur búið hjá prestshjómuiraum
að Tjörn umdamfarim tvö ár.
Þegar við hittuim han.a var
ekki araraað að sjá en húm yndi
sér vel. Hún eir létt koma í
fasti, sýnist ákve'ðim, hlý umdir
sikelinni. Það lifnaði heldur
betur yfir hemmi, þegar húm
frétti, að ég hefði talað við
Heath, forsæitisráðherra Breta,
ég tala mú ekki um þegar hemmi
hafði verið skýrt frá því, að
Morguinblaðið berðist gegm sósí-
ali.sim,a, telur þó að sú árátta
sé fremur lítils virðá, þar sem
þjó’ðmýting blasi alls staðar við
og eimstaiklinigslhyggja eigi í
vök að verjast. „Hún er af
gamla skólamum," segir soraur
henniar. „Hún er 87 ára, sam-
tíðamaður Viktoríu drottnimig-
ar og Forsytheanraa." Mary
Jatík hefuir leragst af setið í
kvemraade'ild miðlstjómiar skozka
Ihaldsflofcksins, en það hefur
þó efcki spillt umburðarlymdi
henmar: „Wilson gerði allt, sem
hamm ga.t fyrir Bre'tland," segir
hún. „En hanm átti í vöfc að
verjast, tímamiir voru honum
andsmúnir.“
í amda þessiara orða gömlu
koraunnar hefur séra Ro'bert
Jack unmið og vel farraazt. Af-
staða móður hairas hefur orðið
horauim til gó'ðs og blesisuniar.
★ ★
Þeigar hanm kom um borð í
Brúarfoss í Leith 1936 sá hann
eran Mattlhildi Mattihí.asdóttur.
Hún var sjóveik eins og flestir
aðrir íslendingar. Það vakti
athygli hams, að fólk af vík-
inigaættum skyldi vera svo sjó-
vei'kt. Víkinigamir lágu eins og
hráviðd um allt skip. Honum
þótti ísleradimgar lokaðir, jafn-
vel fráhriindandi og óblíðir á
manminn hver við anmam, þamig-
að til gíðasta kvöldið: þá slógu
þeir upp veizlu og urðu fyrir
tilstilli Bakkusar að einmi fjöl-
s'kyldu. Þetta kom Robert
Jack á óvart; hamm hélt að
þsi*r mumdiu drekka einir sér.
En það var sfður en svo. í
miðri dryfckjur.ni sá harnn karl-
menn kyssast í fyrsta sinn.
Það þóttt honum eimkerandleg
sjón. „Nú kanm ég því vel eins
og mörgu öðru, seirn ég hef
vanizt á Islandi. Við sókraar-
niefradarfoiTnaðurinn hér kyss-
uimist alltiaf þegar við hittumist.“
Robert Jack bjó hjá Guð-
rúnu, ekkju Eggertis P. Briems
í Tjarraargötu 28, þar sem
Gunnlaugur ráðumieytisstjóri á
nú heirraa. E.itt kvöldið þegar
hann var nýkoimiinin hieim komu
nokkrir strákar úr Val, börak-
uðu upp á hjá horauim og spurðu
Prestshjónin á Tjorn ásamt dóttur sinns.
eftir horaum. Það var ekki sdður
í Skiotlan/di að bjólða mön'ruuim
iran eftir klufckan tíu á kvöld-
iin. Þá sögðuþeir: „Erfcu kamnski
rraeð stelpu hjá þér?“ Þetta sám
aði Robert Jack og hamm átþi
erfitt mieð aið fyrirgefa það.
Telpu í Tjamargötummi kiom
þessi útlemdingur eimíkeninilega
fyrir sjónir. Hún skildi ekki
hvers vegraa hann væri Skoti.
Það orð hafði hún aldrei heyrt
á 'göturani. Svo húm segir við
föður siinm í barnslagri ein-
lægrai: „Pabbi, hvers vegna er
Robert Jack skoti, en ekki and-
3kioti.“
Presturinn að Tjöm hlær,
þegar hann rifjar upp þe»si
orð. Svoraa húrnor líkar hon-
um. Og víst er að íslemzk
fymdrai er horaum ©kki fram-
aindi. Nú hefiur hainn gengi'ð í
lið geign aradsikotanium. „Og
stundum hef ég staðið amid-
spæmis homum. Það giera allir
eim/hvem tíma á ævionirai. Það
eru til góðir amdiar og vomdir.
Ég kanm betur við miig hjá þeám
góðu — em er óhræddur við
bimia. Það er mikið af vomd-
um öradum í Suður-Amieríkiu.
Ég var ekkiert hiissa á þyí,
hvernig þeir ætluðu að fara
með Bobby Moore, ég hafði
kyranzt þeiim. Menmingin í Suð-
ur-Am©ríku er á lágu stigi.
Óttinm skapar hatur, Ef eiinihver
á betri hatt em airaniar, þó ekki
sé meira, verður hann sikpt-
spómn hatuirsfullrar öfundar.
Allir eru bræddir við kirkjuma
og vald henmar. Þó hitti ég
eragam, sem er hræddur við guð.
Til að brjóta vald kirkjumraar
á bak aftur, hafa þeir gerzt
skæruliðar og/eðla kammún-
istar. Aðigerð'ir þessara skæru-
liöa kalla svo á nýj'am ótta. Það
er ekki betri ótti en himm. Hér
kvarta allir urndain sköttum og
dýrtíð, en samt er hver maður
frjáls og rauraar koraumgur í
sírau ríki, bvað seirn méðir min
seigiir. Það var frelsið, siem dró
mig til íslands, ekiká konur,“
segir séra Robert Jack.
Haran segist ekki hafa haft
raeiran ábuga á komum, þegar
hamm kom hiinigað fyrst. En nú
er komu hams raóg boðið. Hún
skýtur iran í saimtalið þesisari
lævísu setniinigu: „Haran hefiur
samt efcki látið sér næigja eiraa
ísilemzfca fconu, heldur tvær.“
Þar rraeð fékk klerkur um
aninað að hugsa. Aúðvitað er
haran varaastur því að hafa síð-
asta orðið í stólraum, em svo
varð ekki í þctta skipti.
★ ★
Séra Robert víkur að öðru.
Hanm setgir að haran hafi lært
grísku og latínu í Skotlandi og
það hafi hjálpað sér ttl að læra
íslenzfcu. Þó kveðst bamn sturnd-
uim bafa átt í erfiðleikium fyrst
í stað, til að mynda í veizlu
hiá hefðarfr i einrai í Reykja-
vík. Heimia í Skotlaindi var
hann vanur að fara úr veizl-
uim kl. 10—10.30. Haran stóð því
upp uim það leyti og vildi ©kki
haldia vöfcu fyrir fólkinu. Hamn
sae>ir því við konuma á íslenzku:
,,Ef ég fer seimraa, kemist ég
ekkii iimn i húsiið til Briemis. Þá
verð ég að sof'a mieð þér í nótt!“
Komiam broisiti. Líkleigia hefur
húin haft sjötta sikilninigarvit-
ið. Kanraski að hún hafi kumm-
að erasiku nóigu vel til að láta
sér hvergi breg'ða, a.m.k. var
hún veraldiairvöm, því a@ Roibert
Jaok fór eimiri heiim í það
skipti — og enigimm móðigiaðist.
Á þessuim árum fór barnrn oft
á Hótel Borg eftir kmiattspymu-
æfini'rar. Sat með bók oig hlust-
aði á ensika dairaslagahljómsveit
Jack Quierarast — alltaf tómt
hús. Aðeins eiran O'g eimm mað-
ur strjálaðiist iran eftir níu-
bíó, t.a.m. Guðjón Eiinarsis'an í
Víkirag. „Mig furðaði á því, að
haran bauð alltaf nýrri oig nýrri
d.ömiu í kaffi á Borginni. Bg
var fariran að velta því fyrir
mér, hvort ég hefði hafraað á
Thaiti!“
Jóhiainnieis á Borg kom eitt
s'inn til Robetrtis Jacks og siaigöi:
„Þú ert alltaf eimm.“ Svo talaði
haran oft og lenigi við hann,
sagði homiuim frá tuskirau við
Rússa og glímufcepprai í
Evrópu og Arraerífcu. „Jóbamm-