Morgunblaðið - 27.10.1970, Blaðsíða 16

16
MORGUNB'L.AÐIÐ, i»RIÐJUDAGUR 27. OKTÓBER 1970
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjórí Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Frettastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjórí Ámi Garðar Kristmsson.
Rltstjóm og afgreiðsla Aðalstraeti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
Áskr'rftargjald 165,00 kr. á mánuði innanfands.
f tausasölu 10,00 kr. eintaklð.
ARFUR TIL ÁVÖXTUNAR
Ckömmu fyrir fráfall Bjama
^ Benediktssonar, hafði
hann lokið við samningu rit-
gerðar, sem hann nefndi
„Þættir úr fjörutíu ára stjóm
m(áiasögu“. Riltgerð þessi var
samin til birtingar í Stefni,
tímariti umgra Sjálfstæðis-
manna í tilefni af 40 ára af-
mæli samtaka þeitrra. Útgáfu
tímaritsins seinkaði og þegar
Bjiami Benediktsson féll frá
var ákveðið að gefa ritgerð-
ina út sérstaklega í lítilli bók,
en hún er eitt það síðasta,
sem kemur frá hans hendi í
rituðu máli.
Þeir, sem kunnugastir voru,
furðuðu sig mjög á því,
hversu miibla vinnu Bjami
Bemediktsison lagði í að skrifa
þessa ritgerð. Hann hafði ver-
ið beðimm um að skrifa stutta
grein um eimhvem þátt í ís-
lenzkri stjórnmálasögu en
niðurstaðan varð allöng rit-
gerð, þar sem fjallað er um
þau mál, sem haest ber í ís-
lenzkum stjömmá'lum um
fjömtíu ára skeið. Þegar
þessi ritgerð er les-in ber að
hafa í huga, að hún er skrif-
uð fyrir unga menn. Um
margt er hún eins konar
kennslubók fyrir ungt fólk í
stjómmálum.
Höfundurinn hefur kosið að
ræða í nokkuð ítarlegu máli
um þá þætti íslenzkra stjóm-
imála, sem hugur hans var
helzt bundinn við á löngum
stjármmálaferli. Han-n ritar
um sjálfstæðismáiið, sam-
bandslagas'amninginn 1918 og
baráttuna fyrir lýðveldis-
stofnun 1944. Hann fjallar
um utanríkisimál ísilands og
utanríkisstefnu landsins, sem
hann átti sjálfur ríkastan þátt
í að móta að heimsstyrj öld-
inni lokinni. Hann ræðir um
kjördæmamálið og rekur ít-
arlega það ótrúlega ranglæti,
sem viðgekbst árum saman í
því máli, þegar Framsóknar-
flokkurinn í krafti úreltrar
og ranglátrar kjördæmaskip-
unar hélt úrslitavöldum í
landinu á annan áratug. Og
hann skrifar um áratuga bar-
áttu Sjálfstæðismanna fyrir
athafnafrelsi, viðsikiptafrelsi
og stéttasam'starfi, sem að
lökum bar ríkulegan ávöxt
með myndun viðreiisnarstjóm
arinnar, þegar höft voru af-
numin, frelsi aukið og nánara
samstarf tókst milii stétta.
f stjómmálastörfum sínum
var Bjarni Benediktsson allt-
af öðmm þræði að upp-
fræða og benna. í ræðum
hanis og rituðu miáli var jafn-
an mikil hugsun, svo að þeir,
sem á hlýddu eða lásu urðu
ailtaf einhvers vísari. Með
ritgerð sinni hefur hann vilj-
að minna ungt fólk í Sjálf-
stæðisflokknum á þá miklu
baráttu, sem Sjálfstæðiismenn
fyrr á árum og fram á þenn-
an dag hafa orðið að heyja
fyrir sj álfstæðu íslandi og
betra Íisilandi. Jafnframt er
ritgerðin hvatning til ungs
fólks, þeirra, sem við taka, að
standa vörð um þær hug-
sjónir, sem SjáOfstæðissteifn-
an grundvallast á, þann
árangur, sem eldri kynsióðir
hafa náð með harðri baráttu
— í stuttu máli að standa
vörð um þær hugsjónir, sem
Bjama Benediktssyni voru
kærastar. Það er arfur, sem
ungu fól'ki í SjálfstæðMlokkn
um hefur verið falið að
ávaxta og það skipfir sköp-
um um framtíð lands og þjóð
ar hversu til tekst.
Tími umbóta í fjármálum ríkisins
Á undanförnum árum hefur
mikið starf verið unnið
við það að bæta fjármála-
stjóm ríkisins. Fjármála-
ráðuineytið sjálft hefur verið
endurskipulagt og sérstök
fjárlaga- og hagsýsilusfofnun
sett á fót innan þess. Ungir
og vel menntaðir menn hafa
verið ráðnir þar til starfa.
Aðhald hefm- verið stóraukið
með einstökum þáttum rík-
isrebstrarins og fastmótaðar
reglur settar um ýmis atr-
iði, sem lengi hafa verið
gagnrýnd, svo sem bifreiða-
notbun ríkisins o.fl. Þá hefur
gerð fjárlaga verið gjörbreytt
og gefa þau nú einfaldari
og skýrari mynd af fjármál-
um ríkisins og ennfremur
hefur verið lögð áherzla á að
þraða samningu ríkisreikn-
ings.
Aukið aðhald í fjármálum
ríkisins, strangari kröfur og
sterkara viðnám gegn fjárút-
látum, verður sjálfsagt aldrei
fallið til vinsælda, — ekki
sízt í kjölfar áratuga vett-
lingataba fjármálaráðherra
Framsóknarflokbsins, en fjr-
ir almenning í landinu og
skattgreiðendur skiptir það
höfuðmáli, að fyllstu hagsýni
sé gætt og strangt eftirlit sé
með fjármiálum ríkisins.
Maignús Jón'sson hefur verið
fjármálaráðherra um fimm
ára skeið. Þetta hefur verið
tímabil róttækra umbóta í
fjármálastjóm ríkisins. Það
er því sérstakt faignaðarefni,
að e'kki verður slakað á held-
ur haldið áfram á sömu
braut, eins og Skýrt kom fram
í fjárlagaræðu Magnúsar
Jónssonar á dögunum.
1
Stokkhólmsbréf
frá Hrafni Gunnlaugssyni
Sjálfhelda
nútíma
leikritunar
og hin nýja klassik
TRÚLAUS ainigist og flánánleilki manm-
legrar tilveru, er aá girunintónin sem óm-
ar í verfeuim absuird-llteikrifcaihöfunda eina
og Beokefct, Genet og lonesco.
Magfnileysi m'anmjsinis ga/gnivaTt tilver-
unni og fánýti miannlegra bugsjóna, er
ekki neitfc nýtt fyrirbæri, seim absua-d-
leikritið heíur skapað, bví 'þessa lífa-
skoðium má fininia í verkum ó'l'íkuisfcu höf-
unda, svo sem Afristófanesar, Sótfókles-
ar og al'la vegi Ileikritsins til Shabeispeare
fraun ti'l O’Neill, Anioiuiíllh og Camus.
bað, sem áki'iUT á milli absuird-lhöifuin'd-
arims ag þeima síðarniefndu, er að absuird
höfundiarnir gefa þessari lífsskoðun sitfc
eigið fonm, með því að brjóta upp við-
teknar reiglur leitorifsins — síðar nefndi
hópuirinn sefcur hins veigar þessa lífs-
skoðun firam í hinu hefðbundna formi.
Þetta miá eintfalda og segja: Absurd-
höfuindamir igetfa hulgmyndunium form,
þeir síðarnetfndu forminu huigmyndir.
Ef Oamus setti fram þá Mfissikoðun í
leikritum sínum, að þeir tírnar, sem við
lifiuim á hofðu misst sjón.ar alf tilgangin-
um, þá gerði hanin það á raums'æj'am og
hefðbumdinm hátt í venjulegri rölkréttri
notkum taamél'sinis.
Sá pllatiánisfki upphafspuinktur sem An-
ouilh og Camuis 'ganga út frá: Að rö(k-
réttar samiræður og heil hugsum, sé sú
aðferð, sem Mkleguist er í túllkum skoð-
ana ag tiifimninga, er í rauininini algter
andstæða við þá aðferð, sem absurd-
höfumdarmir mota.
Absurd-leikhúsið gerir eikki tiinaum til
að ræða fárénieilka tilveruninar. f stað
þess setur það þemmam fáránleitoa á svið
í ótalkmörikuðu for.m/leysi.
Brecht-þreyta gerir stöðugfc meira vart
við sig.
Þefcta er í raum'inini sú grundvaillar-
munur aem er á hugsuði og sk'áldi. Eng-
um stooðutnium eða hugmyndum er troð-
ið upp á áhorfamdanm. Áhorfandams er
að sjá sínia eigin mynd í verikinu og skiiija
það á sinim eigin h'áfct. Huigmymdirn'ar og
efmisþræðirm'ir verða því jafn m/argir og
áhorfendur.
Þa@, sem er þó sérikenmi'legast við
absuird-leilkhúsið, er að óm'eðvitað haifa
höfumdar þess gert þanm draum Brechts
að veruilleika, að áhorfamdinin eigi etolki
að lifa sig inin í hefcjuna. Brecht reymidi
ævilangt að ná þessu, en tóksfc alldrei að
igera huigimyndir sínar að veruleitoa
nema á pa.ppírniuim. Áhortfemdur litfðu
sig inn í leitoaramin en urðu etoki ga'gn-
rýnir athuigendur hvernig sem Brechfc
reyndi að þjá'ltfa stíl leilk'arans.
Hetjur (tollánar) atosurd-leikhússinis
eru hins vegar stoapaðar þanmig að ó-
mögu'legt er fýrir álhorfandamm að liía
sig inn í þær. Yið upplitfum þær sem
hjákátlegar, neyðarlagar — eða hrein-
lega fiárántegar — og hlæj'um. Absurd-
lei'khúsið gerir áh'Or'fandairun ómeðvitað
fu'H'komilega meðvitaiðan twn sýndnguma:
lcikhúsið sj'álft.
Af hinum sígil'du höfumidum grístoa
leiikhússins stendur Aristófames absurd-
höfundum nútímiams næst. Má í því sam-
bandi bemda á leiikirit hans Fuglama þar
sem leikai'iinm bragður sér í tfaglggervi
og ímyndumiaraifil skálldsins leitour sér að
himium fáránleigustu hlutuim. Aristófamies
er fyrsti kómedíu-hötfunidur sögunnar oig
var því etolki bumdinm af kemmisetminiguim
og ólíkltegt að um mokltora fyrimmynd batfi
verið að ræða. Arisfcófames bregður upp
heimi, sem oft er eikki ólíkur þeim sem
mætir oklkur í vertoum eins og IjÍsu í
Umdralandi. Heim ímymdumar oig sýma,
seim er uppspretta leik'hússins sjálfs.
Gam'lia kámedíam eims og verk Arisfcó-
fianiesar er toölluð, hefiur ektoi fæfct af sér
marga læiisveina. Það voru rómverskir
William Shakespeare.
kómedíu-höfiu'nida'r, svo sem Plautus og
lærisveinar hams, sem urðu fyrirmynd .
þeirrar kómedíu sem við þetotojum í dag. "
Absuird-leikhúsið er stoyldara gríska
leiklhúsinu, og því aimúgailei'khúsi, sem
lifað h'efur mieðail fóilksinis geignum ald- ,
irnair; verk þess hiafa hlotið ailmenmt "
na.[nigiftin'a fiamsi. Hápunikfcur almúgaleik-
hússins er ítaláka fyrirbærið Comm.edia ,
delriarte, sem byggð er á því, að leilkar- .
arn'.r improviseruiðu út frá gefnum
þræði. Stjórnendur leiikfl'otoka Comme-
dia delll'arte gátfu leikuiruinum ákveðin
stiiktoorð tii að komia imn á og yfirgefa »
sviðið, en að öðru leyti var textimn
al'gjöriega verk 1'eikarann.a sjálfra.
Comim/edia dell'arte byggði upp á viss- u
um einlkenna'n/di persónuim, sem leikar- »
ar.nir læröu og léku síðan al'l’t sitt lítf.
Þannig að sami .leikairinn lék a'Ilfcatf sömu
persóniuma. Byrjaði hanm á að leika þjón
vair þjónuistuihluitverkið lífsstartf hams. ,
Á með'al persónia Commedia dell‘arte
fimnum við fígúrur sem geta a'ldrei ski'l-
ið réfct það sem sa'gt er við þær, mis-
skiJja miælt miál og eiga í erfiðieikum ,
með að áttacsig á einiföldustu hugtö'kum.
Þetta er eitfc atf aðallieimkenmum absurd-
leikhússims; ertfiðleiki m'anmsims að gera
sig sfei'ljiamlliegam og stoilja aðra. Orðið, !
tumgumá'lið — gerir otokur ektoi fær um
að sMja hvort anmað og lökar mamm-
inum, þammig að með venjutegri nlotk-
U'ii t'U'nígum'álsinis toomust við ekki nœr "
hvorfc öðru. Rötor'éttar umræður og allar
þær vainigavelfcur sem styðj'ast við venju-
Jega miállmiofctoun og festar hatfa verið á ■
þolinmóðan pappírinm 'gegmium aldirniar, ’
hafa efefei faarfc oktour feti nær sanmileika
lífsirus. Absu'rd-höfu'nidarniir vi'lja brjóta
upp tumgumálið og hefja orðin í mýtfc «
veldi — endurtfæða merkimigu þeinra ’
með því að feMa þau inm í óþetokt sam-
hengi.
Tenigsl absurd-leitoritsims við farsamm .
og almúgaile'itohúisið má rekja mjög náið ’
og nefna ýmis dærni, em til að batfa gaigm
af slítoum samanlburði, þurfa menin að
þektoja himar ýmsu greimar tfamans mjö'g .
náið svo slítoar útstoýringar hamgi etoki í "
laiusu lofti: Við víkjum því atffcuir að
gríska leikJhúsinu. Oedipus toonumigur
eftir Sófókles er bezta dæmi grístou «
tragedíu'nimar uim miaigmteysi manmsinB "
gegn öfluim tillveruinnair. í stað þess að
geía ástæðu fyrir 'hörmumigum hetjumm-
ar eins og Adhitles og Euripides gera, «
er Oedipuis í höndum Sófóklesar stjórn- "
laust l'eitostoop örlagamma. Þjánim'g hams
vex ám gefinnar ástæðu og tilganigs.
Þetta er í rauminni gru'n'nhu'gmymd abs- «
urd-te'iikhússin's. "
Verik atosurd-höfumda'nna eru etoki
Framhald á bls. 23