Morgunblaðið - 12.03.1971, Page 8

MQRGUNBLAÐIÐ, FÖSTUÐAGUR 12. MARZ 1871
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
Gullna hliðið
á Logalandi
I»að lá við, að mér brygði, þeg-
ar mér var sagt það snemma
{þessa vetrar, að Ungmennafélag
Reykdæla hefði ákveðið að sýna
Gnllna hliðið í félagsheimilinu
á Logalandi. Félagið hefur
raunar sýnt með yfirleitt góðum
árangri merk leikrit, bæði er-
lend og innlend, og stundum hef
ur því tekizt svo vel, að segja
má, að það hafi verið með ólík-
indum, miðað við aðstæður. Önn
um kafið fólk við aðkallandi
störf hefur sýnt mikinn dugnað
og fórnfýsi við æfingar og marg
vSslegt umstang, sem starfsemin
befur krafizt, og hefur þetta
fuLft mikil og góð áhrif, dregið
hugina í bili frá dagsins önn-
um og áhyggjum, aukið samhug
®g félagshyggju og yfirleitt
menningarlegan áhuga . . . En
Gallna hliðið, með sínu samspili
Ijóðrænnar fegurðar, kimni, sem
stundum teflir á tæpt vað, og
hinnar dýpstu alvöru, tengt
átakanlegum veruleika liðins
tima i lífi þjóðarinnar og felandi
I sér svipmynd hinnar eilífu bar
áttu ills og góðs, máttarvalda
Ijöss og myrkurs, er erfitt við-
fangsefni, gerir miklar kröfur
til margra leikendanna, sviðsetn
ing vandasöm og viðsjál, vand-
gerð leiktjöld og mikið und-
ir þvi komið, að vel takist til
um ljósa- og hljóðtækni. Og ég
hugsaði sem svo: Ef þeir fjöl-
mörgu, sem þarna leggja hönd
á plóginn, beint eða óbeint, reyn
ast hafa reist sér hurðarás um
öxá, þrátt fyrir allkunnáttusama
leikstjóm og sviðsetningu
Bjama Steingrimssonar, sem hef
ur áður reynzt hér mjög vel,
íapar ekki aðeins Ungmennafé-
lag Reykdæla fé á sýningu
Gullna hliðsins, heldur verður
fyrir þungum vonbrigðum, sem
kunna að hafa slævandi áhrif á
áhugann til svona eða hliðstæðr
ar starfsemi hjá hinum fjöl-
mörgu, sem þarna hafa meira
eða minna verið að verki og
sveitinni og jafnvel að ein-
hverju leyti héraðinu öllu orð-
ið þetta nokkur menningarleg-
ur hnekkir . . . En þetta hefur
sannarlega farið á annan veg
en mig hálft um hálft uggði.
Sýningar eru þegar orðnar 8 og
alltaf sýnt fyrir fullu húsi, fólk
sótt þær úr öllu héraðinu og
menn komið til að sjá þær sunn-
an af Akranesi og úr Reykja-
vík og ekki aðeins úr naestu
sýslum sunnan heiða, heldur
voru og í gærkvöldi nokkr-
ir sýningargesta komnir norðaui
yfir Holtavörðuheiði. Af ýmsum
ástæðum getur ekki næsta sýn-
ing orðið fyrr en sunnudaginn
14. þessa mánaðar, en þegar hafa
all margar pantanir borizt um
aðgöngumiða á þá sýningu.
Leiktjöld eru sérlega vel gerð
og vekja aðdáun áhorfenda, en
þar hafa verið að verki tveir
Reykdælir, Ingibjörg Einarsdótt
ir frá Runnum og Stefán Magn-
ússon í Birkihlið. Einkum
þóttu mér hin mjög svo vand-
gerðu leiktjöld annars þáttar
haglega máluð og eðlileg; verður
þar vart á betra kosið. Um ljós-
brigði sá Jón f»órisson, kennari
í Reykholti, og Snorri Jóhannes
son, sem einnig er þar kennari,
annaðist um þrumurnar og hrap
hljóð, og var hvort tveggja sá
áhrifavaldur, sem til mundi ætl-
azt í leiknum.
Baðstofusviðið í fyrsta þætti
var mjög við hæfi. 1 þessum
þætti einum kemur fram mjög
eftirminnileg persóna, Vilborg
grasakona. Hana leikur Bryn-
hildur Stefánsdóttir í Birkihlið,
með miklum ágætum. Hún finn-
ur að vonum mikið til sin, er
hæglát, en berorð og ærið rögg-
söm, þá er til þeirra kasta kem-
ur að bægja frá útsendurum
övmarins. Kerlingu Jóns bónda,
leikur sú kona, sem ávallt hef-
ur þótt mikið til koma á leik-
sviðinu á Logalandi, Halldóra
Þorvaldsdóttir í Reykholti. Hún
skiiur hlutverkið mæta vel, er
hæg í fasi, tilfinninganæm, en
raunsæ á vammir bónda síns,
þótt hún unni bonum meira en
sjálfri sér og eigi hugkvæmni
þor, seiglu, hvasst viðmót og
loks laundrjúga og hallkvæma
bragðvísi til að bjarga bóndan-
um óverðugum og fordæmdum
inn í dýrð himnaríkis. Jón sjálf-
an leikur Ármann Bjamason á
Kjalvararstöðum, og ferst hon-
um það þannig, að Jón nýtur
sömu vinsælda leikgesta, hvort
sem hann liggur rymjandi og
formælandi á banabeði, ergir sig
og öfuguggast í skjóðunni,
stendur á nærklæðunum uppi í
hárinu á postulunum Pétri og
Páli eða skýtur sársmeykur
skömmum að Óvininum, stand-
andi að baki kerlingar sinnar
við hlið himnanna. Mun öllum
hafa þótt mun minna til hans
koma, þegar hann sést að lok-
um í hvítum klæðum, sem hólp-
ið Guðsbarn — að minnsta
kosti í sjón.
Eins og þeir munu allir muna,
sem leikritið hafa séð eða lesið,
kemur Óvinurinn til sögunnar í
öðrum þætti, það er á leið Kerl-
Ingar með skjóðuna í hendi upp
kletta og klungur þess mikla og
torfæra f jalls sem sérhver verð-
ur að klífa, sem vill knýja á
hið Gullna hlið himnanna. Óvin
inn leikur Sverrir Guðmunds-
son, kennari á Kleppjámsreykj-
um. Er gervi hans auðsjáanlega
trú stæling á þeim hóf-hala-og
homum prýdda búnaði, sem
Lárus heitinn Pálsson var í, þá
er hann iék þetta hlutverk við
mikinn hróður. Ég man mjög vel,
hve frábærlega hinn bráðsnjalli
leikari fór með þetta hlutverk,
jafnt á sviðinu í Iðnó og síðar
í Þjóðleikhúsinu, og sannarlega
uggði mig, að leikur Sverris
mundi ekki þola neinn saman-
burð. En hvað sem því líður,
tókst honum með allt að þvi ólík
Guðmundur G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
OG ALVARA
GAMAN
Björn J. Blöndal:
Á heljarslóð.
Bókaútgáfa Guðjóns Ó.
Keykjavík 1970.
Bjöm J. Blöndal er sérstæður
I hópi íslenzkra rithöfunda. Allt
frá berxisku hefur hann lifað í
Tii sölu
Við Birkimeft 2ja herb. rúmgóð
hæð með svölum.
herb. hæð við BtómvaBagötu
og Sörfaskjól, 1. hæðir.
4ra herb. hæðir við Gnoðarvog
og Rauðalæk.
4ra herb. risíbúð við Sogaveg
með sérhita.
5 herb. hæð við Kleppsveg og
Álfheima.
Glæsiteg 4ra herb. nýteg hæð í
háhýsi við Kteppsveg og Sæ-
viðarsund
7 herb. efri hæð og ris við Greni-
mel með sérinngangi.
Einbýltehús einnar hæðar um
140—150 fm við Nýbýlaveg,
nýtegt og faltegt hús.
6 og 7 herb. einbýtishús í Smá-
íbúðahverfi og margt fieira.
[inar Sigurðsson, hdL
Ingólfsstræti 4.
Simi 16767.
Kvöldsími 35993.
óvenju nánum og gjöfulum
tengslum við íslenzka náttúru,
enda reynzt undra næmur á all-
ar hennar furður og dásemdir,
jafnt í lofti og á láði og legi,
allt sem grær í skauti hennar,
öll hennar tilbrigði í litum og
formum. Og margoft kemur það
fram i bókum hans, stundum ber
lega, en oftar svo sem vafið
nokkurri dul, að hann skynjar
víðar líf en flestir aðrir og sér
fleiira en .flestum er sjáanlegt.
Hann er sannur og þakklátur
unnamdi gróðurafla tfflverunnar,
og honum er unaður að veita
öðrum hlutdeild í þeirri nautn
og gleði, sem þau veita honum.
Og víða tekst honum þetta á bók
um sínum á svo látlausan, ein-
faldan og áhrifaríkan hátt, að
glöggur lesandi verður ekki að-
eins hirifinn, heldur og undrandi.
Björn J. Blöndal er sérlega vel
að sér um ýmis alþýðleg fræði,
minnugur á orð og orðtæki og
kann vel með hvort tveggja að
fara til persónulegrar, en þó
eðlilegrar tjáningar. Hann þekk
ir einnig mjög margt af þvi, sem
flestir munu nú kalla hindur-
vitni, en reist er á reynslu kyn-
slóðanna á liðnum öldum, nátt-
úrubarna, sem höfðu af nauðsyn
tamið sér að skerpa skynfæri
sín og athugunargáfu, og sitt-
hvað af þessu notar Björn oft
og tíðum þannig, að það varp-
ar dulúðgum blæ yfir lýsingar
og frásögn.
Bjöm hefur og stundum brugð
ið þannig á leik í frásögnum sín
um, að auðsætt má vera hverj-
um lesanda, að hann er gæddur
ríku skopskyni, enda kemst hver
sá, sem kynnist honum og hon-
um á annað borð fellur í geð,
f.ljótlega að raun um, að hann
er með afbrigðum minnugur á
sögur sérkennilegra manna og
allt skoplegt í fari þeirra, fram
komu og orðalagi — og kann frá
þessu að segja á fágætilega skop
legan, en þó trúan hátt.
Það er einmitt þessi hliðin á
Birni, sem einkum snýr að les-
endum hans í bókinni, sem hann
hefur gefið hið alvöruþrungna
nafn, Á heljarslóð, sem út kom
á síðastliðnu hausti.
Hún segir fyrst og fremst frá
rosknum borgfirzkum mektar-
bónda, Ófeigi Ófeigssyni, og
hans fyrstu persónulegu kynnum
af einni kunnustu og voldug-
ustu annastétt í víðri veröld, Is-
lenzkum læknum, en þessum
kynnum fylgir alllöng dvöl 1
stóru sjúkrahúsi í höfuðborg Is-
iands.
Ófeigur hafði fengið ýmsa al-
genga barnasjúkdóma endur fyr
ir löngu, en annars voru þreyta
og tirmburmenn þær einu þján-
i.ngar, sem hann þekkti unz hann
einn morgun vaknaði haldinn
sárum verkjum um allan skrokk
inn. Ekki dugði sem læknislyf,
Framh. á bts. 25
Kerling og Óvinurinn.
indum vel að gefa sennilega hug
mynd um fas, tilburði og alla
gerð þess ógnarbílds, sem var
forfeðrum okkar ægilegur veru-
leiki og raunar mun vera það
enn mörgum heittrúuðum manni,
þó að myndin hans muni orðin i
flestra augum ærið breytt.
Þær fjórar persónur leiksins,
sem þegar hefur verið getið,
eru þær, sem höfundurinn hef-
ur lagt mesta rækt við, og þær
verða auðvitað leikgestum eftir-
minnilegastar. Þar sem Kerling-
in stanzar á leið sinni um
klungrin i áttina til Gullna hliðs
Ins, hrapa úr fjallinu og verða
á vegi hennar sex fortapaðar
sálir, sem þau hjón, hún og Jón,
hafa haft af all eftirminnileg
kynni í jarðlífinu. Þær eru þjóf-
ur, böðull, drykkjumaður, frilla
Jóns, rífkisibubbi og sýsluimaður.
Þessar persónur leika Stefán
Eggertsson á Steðja, Þorvaldur
Þórisson í Reykholti, Jón Þor-
steinsson í Giljahlíð, Gerður
Unndórsdóttir í Reykholti,
Jakob Guðmundsson á Hæli og
Kjartan Sigurjónsson, söng-
dýrð himnanna, en sér þó eftir
ýmsum gæðum jarðlífsins og
lætur það með nokkruim sárs-
auka í ljós; bónda hennar leik-
ur Guðni Sigurjónsson i Litla-
Hvammi og tekur myndarlega í
nefið, þrátt fyrir sína himna-
ríkisvist. Foreldra Kerlingar
leika Jóhannes Gestsson á
Giljum og Ragnhildur Þorsteins-
dóttir á Úlfsstöðum, — en þau
fá bæði lítið tækifæri tll per-
sónusköpunar frá hendi höfund-
ar. Fiðlungurinn er Þorvaldur
Jónsson, sem áður kom fram í
lí'ki böðuls. Hann syngur hin
fögru ljóð, Hrosshár í strengj-
um og Ég beið þin lengi lengt,
sem orðin eru sígild undir hin-
um frábæru lögum dr. Páls
Isólfssonar, ferst Þorvaldi það
vel. Lokaþátturinn við Gullna
hliðið tekst stórum betur.
Andrés Jónsson í Deildartungu
leikur Pétur postula og Þor-
valdur Pálmason kennari á
Kleppjárnsreykjum postulann
Pál, en Mariu mey sýnir Sigríð-
ur Einarsdóttir í Runnum. Post-
ularnir eru virðulegir og
Bjarni Steingrímsson, leikstjóri.
kennari. Allt þetta fólk fer
sómasamlega með hlutverk sín,
en svo lítið sem frilla Jóns kem-
ur þarna við sögu, verður hún
í tryllingslegri angist sinni og
kvöl, játandi ást sina á Jóni
hónda í skjóðunni, gædd slíku
lífi, að hún verður að minnsta
kosti hér ein eftirminnilegasta
persóna leiksins.
Þriðji þáttur gerist, þegar
upp á fjallið er komið og sýn
gefur til hins Gúllna hliðs. Þar
koma til móts við Kerlinguna
prestur þeirra Jóns, hjón, sem
hafa verið nágrannar þeirra í
jarðlífinu og borið til kerling-
arínnar góðan hug, foreldrar
hennar og þrjú börn þeirra Jóns
og Kerlingar, en börnin hafa dá-
ið í bernsku og eru orðin engl-
ar. Þá er og þarna kominn ung-
ur fiðlungur úr Himnaríki, leik-
andi á sitt hljóðfæri. Það, sem
þarna gerist er veikaLsti hluti
leikmyndarinnar og leiksins,
enda spauglaust að koma þar
öllu heim og saman. Presturinn
er Guðbrandur Valdimarsson á
Breiðabólsstað. Hann leggur sér
til hátíðlegan prestlegan tón —
eins og líka í öðrum þætti
Steinar Vilhjálmsson, sem birtist
á kletti og övar og aðvarar f jall-
göngufólkið á vegi þess upp
klungrin. Ingibjörg Helgadóttir
í Litla-Hvammi leikur vinkon-
una, sem hefur forklárazt í
ákveðnir, svo sem vegsemd
þeirra og ábyrgð krefur, en það
er talsvert erfitt að sýna þá tvo
þjóna Drottins úr Nýja-
testamentinu, er orðið hafa flest
um minnisstæðastir, sem hafa les
ið Biblíuna á annan hátt en
Óvinurinn gerir. María mey er
fögur, sviptigin og glæsileg.
Þess skal að lokum getið að
áður en leikurinn hófst, ias
Kjartan Sigurjónsson ProloguH
skáldsins á áhrifarikan og eðli-
legan hátt.
Þessi leiksýning er eftir öll-
um aðstæðum beinlínis afrek, og
ég hygg mér sé óhætt að segja,
að sýningargestir séu mér lang-
flestir, ef ekki allir, sammála
um það. Matthías skáld og rit-
stjóri Jotiannessen segir í hin-
um merka Formála sínum að
GulLna Hliðinu, sem Helga
fell gaf út 1966, að leikritið hafi,
þegar það var fyrst sýnt í
Reykjavík 1941 „sett svip á
menningarlíf bæjarins allan
þennan vetur, það stækkaði bao
inn.“
Ég er ekki í vafa um það, að
sýningarnar á Gullna hliðinu
hér á Logalandi hafa varanleg
áhrif á menningarlíf Reykdæla
og alls héraðsins að einhverju
og áreiðanlega meira leyti en séð
verður í fljótu bragði.
Mýrum 7. marz,
Guðmundur Gislason Haga.Iin.