Morgunblaðið - 01.05.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. MAÍ 1971
Ivar Eskeland, forstjóri
Norræna hússins
GÖMLU norsku sæfararnir.
Landnámsmennirnir. Gömlu ís-
lenzku sæfararnir með Leif
Eiriksson sem ókrýndan kon-
ung. Og síðarmeir: Jón Indía-
fari. Fridtjof Nansen. Roald
Amundsen. Helge Ingstad. Thor
Heyerdahl. Hvað ætluðust þeir
fyrir? Hvað ætlast þeir fyrir?
Nýtízkulegur stofusálfræðing
ur mundi sennilega afgreiða
þessi einkennilegu fyrirbæri
með því, að þau hljóti að hafa
átt erfiða bernsku í heimahús-
um. Kannski átt slæma for-
eldra.
Við látum þá spurningu
liggja milli hluta. Við látum
okkur nægja að slá því föstu,
að þeir voru þar — og eru þar
— á ólíklegustu stöðum, um
heim allan og einkanlega á
ófærustu stöðum heims, á erfið
ustu sjóleiðum heims og á eyði
legustu ísbreiðum heims.
Þeir hafa óþreyjuna í blóð-
inu. Eða réttara sagt: þeir eiga
hina fullkomlega óstýrilátu æv-
intýraþrá. Óstýrilátu? Nei, þá
á það ekki heldur við. Varla er
hugsanlegur leiðangur sem var
undir betri stjórn eða betur
skipulagður en Kon-Tiki-leið-
angurinn — nema það hafi þá
verið Ra-ferðirnar.
Það er engin furða, heldur
fullkomlega rökrétt, að Thor
Heyerdahl, átrúnaðargoð ung-
menna sem skipta hundruðum
þúsunda, skuli einnig hafa lát-
ið heillast af Islendingasögun-
um, nákvæmlega eins og Helge
Ingstad. 1 þeim skilningi er
gott samhengi í sögunni.
Thor Heyerdahl hefur verið
vittur, einkum af vissum há-
skólamönnum vestan hafs, fyr-
ir að hafa einungis fært sönn-
ur á eitt með Ra-ferðum sín-
um: að margir Norðmenn séu
góðir sjómenn og að Thor
Heyerdahl sé einn þeirra. „En
það vissi heimurinn áður,“
bætti hin óþekkti bandaríski
prófessor við. Ergo: heimurinn
er samur fyrir og eftir Ra-ferð-
irnar. Og það virðist af ein-
hverjum dularfullum ástæðum
vera áríðandi að sanna. Og
þó er það alrangt.
Hvað segir þá Thor Heyer-
dahl sjálfur um málið? Um
horfurnar á þvi, að hægt hafi
verið að sigla sefbáti frá
Norður-Afríku til Ameriku?
Hann segir orðrétt: „Hvað
ætlaði ég að sanna? Ekkert.
Ég ætlaði ekki að sanna eitt
eða neitt. Mig langaði til að
komast að því, hvort slíkur bát-
ur væri nothæfur á höfum úti.
Ég hafði hug á að komast fyr-
ir, hvort það væri rétt, sem sér-
fræðingarnir héldu, að Föníkiu-
menn hefðu orðið að koma til
Nílar til að sækja sefgrasið,
vegna þess að Egyptar sjálfir
voru þess ekki umkomnir að
sigla út fyrir ósa Nílar í sef-
bátum sínum. Mig langaði til
að komast að því, hvort Egypt-
ar hinir fornu hefðu ekki sjálf-
ir verið sæfarar áður en þeir
settust í helgan stein og urðu
myndhöggvarar, faraóar og
múmíur. Ég vildi komast að
raun um, hvort sefbátur gæti
ekki siglt 400 kílómetra sjóleið,
fjarlægðina frá Egyptalandi til
Líbanons. Ég vildi komast að
raun um, hvort sefbátur gæti
siglt ennþá lengra, alla leið frá
einni heimsálfu til annarrar.
Ég viidi komast að raun um,
hvort sefbátur kæmist alla leið
til Ameríku."
Og svo gerði hann það. Siðan
komst hann að raun um það.
Svo auðgert var það. Og þó
svo nálega vonleysislega tor-
velt.
Þegar hann hafði farið fyrstu
„misheppnuðu" Ra-ferð sina,
ferðina sem heimsbyggðin
fylgdist með af mikilli eftir-
væntingu og dæmdi sneypuför,
þá var í rauninni visindainað-
urinn Thor Heyerdahl ánægð-
ur, alveg eins og Helge Ingstad
þegar hann hafði gert fyrstu
athuganir sínar i L’Anse aux
Meadows á Nýfundnalandi. En
hvorki áhangendur hans né
andstæðingar voru ánægðir.
Við erum nú einu sinni flest
þannig gerð, að við heimtum
að fá að sjá naglafarið áður en
við trúum. Og það fengum við
að sjá.
Thor Heyerdahl endurtók
ferð sína. Helge Ingstad hélt
uppgrefti sínum áfram og
fann „spinnehjulene" og hring-
nálina. Sá fyrrnefndi endurtók
ferð sína og komst á leiðar-
enda. Við áttum eiginlega
seinni Ra-ferðina inni hjá hon-
um. Það erum við sem borgum
leiðangra hans. Við, hvert og
eitt af þeim hundruðum þús-
unda sem kaupa og lesa bæk-
ur hans. Fyrir hvern einasta
leiðangur er hann að fara á
hausinn. Síðan Jíemur bókin,
bækurnar, kvikmyndirnar, og
hann er aftur á réttum kili, al-
veg þangað til honum lánast að
nota hverja krónu, hverja líru,
ekki handa sjálfum sér né sín-
um fábrotnu lífsháttum, heldur
til að undirbúa og hrinda af
stað næsta leiðangri.
Thor Heyerdahl heldur á-
fram: „Hvers vegna? Vegna
þess að enginn vissi, hver komst
fyrst til Ameriku. Kóiumbus,
ségja kennslubækurnar. En
Kólumbus fann ekki Ameriku.
Hann fann hana aftur.
Hvað hafði í rauninni átt sér
stað í Mexikó og Perú áður en
Kólumbusi skaut upp í Amer
íku? Var það fáfróður stein-
aldarmaðurinn frá túndrum
norðurhjarans sem hjálparlaust
varð sá meistari, að hann sáði
fræjum alls þess sem Spánverj
arnir fundu? Eða höfðu ætt-
ingjar hans staðið á ströndinni
og tekið á móti óþekktum sæ
förum, sem rak yfir Atlants-
hafið án farmiða til baka, ef
til vill við öróf alda löngu áður
en menningin hafði breiðzt frá
Afríku og Litlu-Asíu norður til
stranda óþjóðanna í Evrópu?
Já, það var einmitt þetta,
sem var spurningin. Og svarið
var nei. Ótvírætt nei. Ef til
vill nei. Ef til vill. Ég fann
hvernig kaðiahrúgan nuddaði
mig í hrygginn og settist dálít
ið órólegur upp í tjaldinu. Ef
til vill. Spurningin angraði
mig.“
Hún angraði hann svo lengi
að hann hófst handa og fann
svarið.
Eíasemdirnar voru ákaflega
máttugar. Heyedahl segir sjálf
ur: „ísler.zku konungasögurn-
ar, skrifaðar í smáatriðum af
söguriturum víkinganna löngu
fyrlr tíma Kólumbusar, voru
eitt af þrætueplunum. Enginn
gat neitað að norsku víkingarn
ir höfðu fyrst tekið sér ból-
festu á íslandi og síðar íslend
ingar á allri suðvesturströnd
Grænlands þar sem þeir höfð
ust við i fimm hundruð ár
áður en Kólumbus dró segl að
mastri og þar sem þeir skildu
eftir rústir af mörgum bæjum,
kirkjugörðum, 16 kirkjum,
tveimur klaustrum og einum
biskupsstóli sem var í sam-
bandi við páfagarð fyrir til-
stilli reglulegra siglinga til
Noregs. Nýlendan greiddi Nor
egskonungi skatta.
Það er jafnlangt yfir Norð-
ur-Atlantshaf og yfir Suður-
Atlantshaf frá Afríku til Bras
ilíu. Það var örstutt sigling á-
fram frá Grænlandi til megin
lands Ameríku. En það var
þessi síðasti bútur sem aldrei
var farinn, sögðu einangrunar-
sinnarnir.
Hann var farinn, stóð í forn
sögunum . . . A því gat ekki
leikið neinn vafi. Hjá L’Anse
aux Meadows á norðurodda Ný-
fundnalands höfðu víkingarnir
gengið á land og gert tilraun
með stutta búsetu kringum ár
ið 1000 . . . Uppgötvunin var
gerð af hinum þekkta norska
Grænlandssérfræðingi og sögu
könnuði Helge Ingstad, sem
hafði fálmað sig áfram með
því að rannsaka hina fornu ís-
lenzku texta. Þetta voru blá
berar staðreyndir. Enginn gat
andmælt þeim. Víkinganiir
höfðu verið á Nýfundnalandi.
Þeir höfðu komizt til Ameríku
með því að sigla yfir Atlants-
hafið á undan öllum öðrum.
En, sögðu einangrunarsinnarn
ir, þeir höfðu komið og farið
aftur án þess að skilja eftir
önnur spor en nokkra grasi-
kiædda hóia. Heimsókn þeirra
skipti engu máli fyrir gang sög
unnar . . .“
,,Á Suður-Atlar.tshafi unnu
einangrunarsinnarnir orrust-
una,“ skrifar Thor.
Nei, þeir gerðu það ekki.
Thor Heyerdahl vann orrust-
una, þá orrustu sem hann vildi
sjálfur heyja. „Yvonne," sagði
hann við konu sína, „við verð
um að fara upp í Andesfjöllin
og líta á sefbáta indíánanna
einu sinni ennþá. Og við feng
um Ingstad-hjónin í lið með
okkur til að dæma um, hvort
aðrir en víkingar hefðu getað
gert sér glæsilega farkosti.“
Og sú varð niðurstað-
an. Sú varð vissulega nið-
urstaðan. Síðan lá leiðin til
blökkumannaríkisins Tsjad í ó
tilkvæmilegum iðrum Afríku
til að kanna sefbátinn „réttu
megin“ úthafsins.
Og svo hófst ævintýrið, nýtt
Heyerdahl-ævintýri, eftir geysi
lega vandasaman og mjög ná-
kvæman undirbúning. Síðan
komu ,,ófarirnar“ í augsýn allr
ar heimsbyggðarinnar — og að
lokum ótvíræður sigurin.n.
Og bókin. Að síðustu kom
bókin. Bókin um Ra-ferðirnar,
bezta bók sem Thor Heyerdahl
hefur skrifað, kannski vegna
þess að hún gefur þrátt fyrir
alit betri mynd en nokkur
fyrri Heyerdahl-bók af þess-
um sérkennilega manni, sem
er í senn hlýr og hlédrægur.
Og svo kann hann að skrifa!
Heyrið bara og sjáið sam-
þjöppunina í upphafskafla
hinnar digru bókar um Ra,
efni sem er svo yfirgripsmikið
að minni rithöfundur en Thor
Heyerdahl hefði átt á hættu að
drukkna í því:
„Sefblað bærist fyrir vindin-
um. Við brjótum það af. Það
flýtur. Það gæti verið frosk-
ur. Tvö hundruð súsund sef-
blöð bærast fyrir vindinum. —
Heilt engi bylgjast eins og
grænn akur meðfram bakkan-
um. Við skerum sefið niður.
Bindum það saman eins og
stór kornbindi. Knippin fljóta.
Við förum um borð. Rússi,
blökkumaður, Mexíkani, Eg-
ypti, Bandaríkjamaður og ég
Norðmaður, ásamt apaketti og
mergð af gargandi alifuglum.
Við ætiurn til Ameríku."
Myndríkari höfundur en
Thor Heyerdahl hefur tæpazt
samið bækur af þessu tagí.
Hann getur rólegur hafið sam-
keppni við ljósmyndarana. —
Hann er gæddur dásamlegri,
frelsandi kímnigáfu. Ég vil
kveða svo sterkt að orði, ,að
án þessarar kimnigáfu hefði
hann aldrei harkað af sér erf
iðleikana, hvorki fyrir eða eft
ir siglinguna né meðan á henni
stóð.
Hvað hefur hann sannað?
Eins og hann segir sjálfur:
ekkert. Ekki annað en það, að
svo margir sur.durleitir menn
frá svo mörgum ólíkum þjóð-
um geta siglt saman svo lengi
við svo þröng og bágborin
kjör. Jú, örlítið meira: að sef
er efni sem hægt er að nota
til Ameríkuferðar. Eins og Aft
enposten komst að orði: —
„Varðandi það atriði sópaði
hann burt öllum efasemdum,
og með því hefur hann gefið
öðrum vísindamönnum dálítið
nýtt matsefni í umræðunni
um, hvernig menningarnar
handan hafsins urðu til, allt
frá menningu Azteka og Maja
í norðri til menningar Inka í
suðri.“
Og mig langar til að halda
áfrarn að vitna í landa minn,
dr. Henning Sinding Larsen, í
Aftenposten: „Það þarf dirf-sku
til að gefa út þó ekki væri
nema eina línu eftir að hafa
skrifað bók eins og „Kon-Tiki.“
Thor Heyerdahl á þessa
dirfsku. Með „Ra“ hefur hann
reist nýja burðarstoð í rithöf
undarstarfi sínu. Æskuiýðurinn
mun setja bókina i hiiluna
við hliðina á Fridtjof Nansen,
Heige Ingstad og þeim höfund
um öðrum sem lýst hafa leið-
öngrum. Hún verður lesin og
rædd á öllum norskum heimil
um og hvarvetna í þeim heimi
sem hann sigraði með fyrra
hetjuverki sínu um ævintýri
sæfarans. Frá því liggja streng
ir til íornsagnanna og hinna
grísku sæfara fornaldarínar,
og þar eð með öllum Norð-
mönnum leynist sæfari, mun
bókin auka á þrá okkar til
hafsins."
Persónulega vil ég gjarna
mega bæta við: Þótt Thor Hey-
erdahl hefði ekki „sannað“
möguleika eins eða neins með
Ra-ferð sinni, þótt hann hefði
ekki getað ieitt neitt i ljós ann-
Framliald á bls. 22.
RA II á siglingu