Morgunblaðið - 20.06.1971, Qupperneq 10

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚNl 1971

Gamalt siglingakort frá Marshalleyjun
Skeljarnar merkja eyjar en bambusi
strai
Marco Poló virðast þeir hafa
verið allt að 800 tonnum að
burðarmagni og þurft feyki-
stóra áhöfn til að hagræða hin
um stóru rám og seglmottum.
Eitt af einkennum júnksins
var það, að skuttréð (áfram-
hald af kjaltrénu) var undir
skutnum sjálfum og það var
hægt að lytfta þvi, ef siglt var
á grunnu vatni.
Hvort sem austrið eða vestr-
ið hefur orðið á undan að
byggja haffær skip, þá er
það staðreynd að beztu heim-
ildir okkar um skip til forna
eru frá egypzkum skurðmynd-
um og áletrunum. Ein af greini
legustu myndunum sýnir okk-
ur skip Hatshepsut drottning-
ar á verzlunarsiglingu til
landsins Punt, sem hefur verið
einhvers staðar við suðurenda
Rauðahafsins. Þetta er um það
bil 1500 f.Kr. Þarna er sýnt
skip, sem orðið er þróað að
gerð og hefur stórt mastur í
miðju skipi, stórsiglu og rá fyr
ir þverségl og fimmtán ræðara
á hvort borð. Bæði bógur og
skutur eru mjög hallandi, en
til að vega upp á móti þvi, er
strengdur sver kapall næstum
eftir endilöngu skipinu miðju
og liggur hann i tveim gafflum.
Þessi skip hafa mjög líklega
verið um það bil 60 feta löng.
Krítverjarnir og Fönikíu-
mennirnir bættu mjög egypzku
skipagerðina með því að auka
burðarmagnið og sjóhæfnina.
Fönikíumennirnir, sem voru
um þúsund ára skeið leiðandi
sæfarendur við Miðjarðarhaf,
voru ekki aðeins miklir verzl-
unarmenn, heldur áttu þeir það
„sin qua non,“ sem úrslitum
veldur; þeir elskuðu hafið.
Ein mikilsverð breyting varð
á gerð skipanna á þessu tima-
bili. Fönikíumennirnir settu
búkka framan á skip sín til að
gera þau öflugri i hernaði og
sennilega hefur ekki heldur
veitt af til að vernda þau fyr-
ir sjóræningjum á Eyjahafi.
Grikkirnir og Rómverjarnir
tóku síðan upp hina tvöföldu
eða þreföldu áraröð. Þessar
margrónu galeiður týndu ört
tölunni, en þó var ekki hætt að
róa þeim í logni eða inn og
út úr höfnum fyrr en þær
voru orðnar svo stórar, að það
var með öllu ógerningur að
hreyfa þær með árum.
Skipin á Miðjarðarhafi á síð
ustu tímum fyrir Krists burð
hafa verið mjög stór og viða-
mikil. Það voru nærri 300
manns á skipinu, sem Páll post-
uli varð skipreika á við Möltu.
Á þeim tíma var farið að nota,
Sótúrið kom að mjög góðum notum, eftir
að það var fundið upp.
Sæförum var ekki ljóst fyrr en á 12. öld, að hægt var að nota seguinál til
stefnumiðunar. Þessi kínverski áttaviti var gerður á 19. öld.
Gerð sextants tók miklum framfömm á 1R
Það er ekki ólliklegt, að það
hafi flögrað snemma að mann-
inurn, þegar hann fór að rann-
saka umhverfi sitt að ferðast
heldur á sjó en landi. Tilraun-
ir hans með báta hafa sprottið
af því, að hann hefur veitt at-
hytgli ýmsu sem flaut á vatni,
svo sem trjábol á floti niður
á eða önd á polii. Það er til-
tölulega auðvelt að ímynda sér
með hvaða hætti þróunin hef-
ur orðið í bátagerð, fyrst hol-
ir trjábolir, Síðan kajakar og
þar næst byttur (coracle) með
grind, sem húð var strengd á.
Bátarnir sanna vel þá kenn-
ingu, að nauðsynin sé móðir
al'lra uppfinninga. Hvernig ætt
um við með öðrum hætti að
skýra hina sérstöku sjóhæfni
Eskimóa-kajaksins og skjótleik
hins tvibotna báts Marianaeyja
skeggjanna. Magellan sagði, að
tvíbotnungurinn gæti siglt
hring um hans eigin skipsbát
og Frobisher sagði um kajak-
inn: — „Svo snarir voru þeir í
snúningum og svo hraðskreiðir
að það hefði verið tímaeyðsla
að reyna að elta þá.“ Báðar
þessar bátagerðir eru svo full-
komnar að gerð miðað við þau
not, sem bátarnir voru ætlaðir
til, að hviti maðurinn notar þá
nú við sportiðkanir, kajakinn
til róðra en tvibotnunginn í
kappsiglingum. Þessir æva-
gömlu bátar eru þeim mun
furðulegri smíði, þegar þess er
gætt að þeir verða hvor
tveggja til á steinöld og smíð-
aðir eftir auganu einu saman
og án nokkurra mælitækja.
Fyrstu skipamyndirnar, sem
mönnum eru kunnar, eru mál-
aðar á vasa eða höggnar í
stein. Af þessum myndum öðl-
umst við þá vitneskju, að
Egyptar áttu sér báta með
mastri, segli og reistum fram-
stafni, að minnsta kosti, árið
5000 f.Kr. Það er ekki ólíklegt
að þessir bátar hafi verið fyr-
irmyndin að skipum Krítverja
og Föníkxumanna, en þá er orð
inn greinilegur munur á skip-
um, sem ætluð eru til verztun-
arsiglinga og hernaðar.
Það er einnig mjög líklegt að
bæði Kínverjar og Arabar hafi
náð svipaðri leikni í skipasmíði
og Egyptarnir, en um það vit-
um við ekkert með vissu.
Eins langt og heimildir okk-
ar ná af þjóðum i Austurlönd-
um fjær og við Persaflóa, þá
er kínverski júnkurinn og ara-
biski einmöstrungurinn þar fyr
ir landi og þjóna mannfólkinu
'líkt og skip Miðjarðarhafsþjóð-
anna. Júnkurinn var notað-
ur til farmflutninga meðfram
ströndinni en arabiski ein-
möstrungurinn til ferðalaga
um hafið.
Arabar og Kínverjar hafa
smíðað skip sín með tilliti til
staðhátta, einkum staðvindanna.
Arabiski einmöstrungurinn hef
ur tekið mjög litlum breyting-
um frá þvi hans verður fyrst
vart í sögunni, eða i þúsund ár.
Hann einkennist af hallandi
stefni og sveru stuttu mastri
með geysistóru segli. Þeir hafa
verið yfir 200 tonn að stærð.
Kínverski junkurinn hefur
breytzt jafnvel enn minna á
þeim tíma, sem við þekkjum til
hans. Þeir voru með reistan
bóg og stefni og háan skut og
voru alger mótsetning við ara-
biska einmöstrunginn; miklu
hægskreiðari en hka margfalt
rúmmeiri. Jafnvel á tímum