Morgunblaðið - 03.11.1971, Blaðsíða 11

Morgunblaðið - 03.11.1971, Blaðsíða 11
MORGUNRLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1971 11 Árni Reynisson; Eyðingin og uppgræðslan Undanfarnar vikur hefur blað ið birt álit nokkurra forystu- manna í gróðurmálum landsins á þvi hvort nú megi sin meira, eyð ing eða uppgræðsla. Ingvi Þor- steinsson gagnrýndi þau um- mæli landgræðslustjóra, að nú megi gera upp gróðurreikning- inn og sýna fram á jöfnuð eða hagnað. Taldi hann ólíklegt að svo væri, en benti jafnframt á að margar óþekktar stærðir væru í dæminu. Otreikningur land- græðslustjóra byggist á því að árleg eyðing sé 20 ferkm, en landgræðsla stofnunar hans hafi verið 12 ferkm í fyrra, starf bænda hafi numið 3—4 ferkm, og áhugafólks 5 ferkm. Sjálf- græðsla hafi verið 12 ferkm og fáist þannig 33 til 34 ferkm upp græðsla á móti 20, sem eyðast. 1 ár sé aukning landgræðshi um 20% og nemi landgræðsluaðgerð ir þvi um 40 ferkm, eða helm- ingi meira en eyðingin. Árni Rcynisson REIKNINGSDÆMIÐ SKOÐAÐ Mér þykir rétt, áður en kemur að aðalefni þessarar greinar, að gera þessum jafnaðarskrifum nokkur skil. Eins og fram kem ur í einni greininni eru helztu eyðingaröflin uppblástur, vatns gröftur, ýmsar náttúruhamfarir, svo sem eldgos, flóð og jökul- skriður. Ofnýting af völdum fjár beitar rýrir gróður og flýtir fyr ir eyðingu. Kalt veðurfar dreg- ur úr vexti og tefur fyrir sjálf- græðslu. Ekki má gleyma mann virkjagerð, sem valdið hefur gróðurskemmdum og orsakað uppblástur. Árleg áhrif þessara þátta hafa aldrei verið mæld, enda yrði það of dýrt verk mið að við gagnsemi niðurstöðunnar. Því er oft farin sú leið til að áætla gróðureyðingu, að miða við meðaltal eyðingar frá upp- hafi byggðar, og hefur það ver- ið gert í því dæmi, sem hér um ræðir. Sé miðað við að gróður hafi í upphafi byggðar þakið rúmlega 40 þúsund ferkílómetra en nái nú yfir 20 þúsund ferkm, fæst meðaleyðingin 20 ferkíló- metrar á ári þau ellefu hundruð ár, sem landið hefur verið í byggð. En hér er margt að var- ast. I fyrsta lagi getur Sturla Frið- riksson J*ess í þeirri heimild, sem vitnað er til, að Þorleifur Einarsson telji að gróðurbreið- an geti allt eins hafa verið þrisvar sinnum stærri en nú. Þó að Sburla noti þar 40.000 ferkíló metra gróðurs i upphafi byggð- ar til viðmiðunar í máli sínu, kemur ekkert fram, sem segir að skoðun Þorleifs sé röng. Er því eins líklegt og annað, að ár leg meðaleyðing hafi verið nær 40 ferkm. Þá má geta þess, að þótt gróðurlendið sé nú oftast talið vera um 20.000 ferkílómetr ar er ennþá ekki hægt að stað- hæfa það nákvæmar en svo, að það sé einhvers staðar á milli 20 og 25 þúsunda ferkm. Enn hlýtur það að teljast hæpið að nota meðaltaisreikn- ing í þessum samanburði án þess að taka tillit til sveifluverkandi þátta. Til dæmis skyldi ætla, að vaxandi bústofn á rýrnandi gróðurlendi ýtti undir öfugþró- unina. Gróðurrannsóknir hafa sýnt að ofbeit á helmingi lands ins nemur heilum 250 þúsundum ærgilda og er erfitt að hugsa sér annað en að það hraði gróð ureyðingunni svo um munar. Einnig má nefna kólnandi veður far, sem sumir halda fram að sé enn áhrifameiri þáttur en ofbeit in. Minna verk er áð finna út hver uppgræðslan er. Að vísu verður ekki vart talna í opin- berum skýrslum, en landgræðslu- stjóri hefur þessi svör jafnan á reiðum höndum. Er mér það eitt illskiljanlegt í upplýsingum hans, hve nákvæmlega hann treystir sér til að áætla sjálf- græðslu, sem er sá liður dæ.nis- ins, er ég hefi ætlað að væri erf iðast að sýna með rökstuddri tölu. HVERS VIRHI ER VITNESKJAN UM JAFNVÆGIÐ? Af þessu er ljóst, að vilji menn halda einhverju fram um jafnvægi í eyðingu landsins og uppgræðslu, verða þeir að byggja að svo miklu leyti á ágizkunum og ónákvæmum töl- um, að niðurstaðan verður jafn an vefengjanleg, eins og fram kemur í grein Ingva. Það er skoðun min, að of mik ið sé gert úr þessu jafnvægi. Of miklar umræður um það, hvort okkur miðar „annaðhvort aftur á bak, ellegar nokkuð á leið“ varpa röngu ljósi á eðli vanda málsins. Tveir athyglisverðir utvarpsþættir ÉG ætla mér ekki þann stóra hlut, að gerast gaignrýnandi út- varpsþátta almennt þótt ég- leyfi mér, að segja mitt álit á tveimur þáttum, er birtust nýlega, annar í sjónvarpi, en hinn í hljóðvarp- inu. Sjónvarpið tók fjóra alþingis- menn glóðvolga fyrir skerm- inn. Öll voru andlitin nokkuð þjóðkunn, svo þau vöktu ekki mikla spennu, sjálega prúðir menn, með góða meðal greind. Reisn þeirra hefði mátt vera nokkrum stigum hærri, vegna hinnar þúsund ára gömiu lög- gj atarsamkomu, virðulegustu og valdahæstu stofnunar þjóðarinn- ar, eða svo ætti hún að vera og ætíð verða, þó að nú um stund beri nokkum skugga á. Þing- mennimir voru aðeins fjórir, einn frá hverjum lýðræðisflokki. Sjón varpið gleymdi „garminum hon- um Katli", eða átti Svavar Gests- son (ekki Svavar Gests), þó ekki væri alþingism. að fylla skarðið, enda mun hann hafa gert það að eigin áliti. Umræð'umar snerust um Al- þingi eins og vera bar: þingsköp, þinghúsbygginigu, laun alþingis- manna, ölmusur til stjómmála- flokkanna o. fl. Hver lýsiti sinni skoðun á þessium málum, og bar fátt, eða ekki á mi’lli. Eysiteinn Jónsson, forseti sameinaðs þings, varð eðliilega fyrst fyrir svörum. Taldi Eysteinn vafasamt, að breyta Alþingi í eina málstofu, meira öryggi, um góða málsmeð- ferð, að hafa sem nú er, tvær deildir. Nýtt þinghús viidi Ey- steinn láta byggja, taka fyrstu skóflustunguna þegar á morg- un. Laun alþingismanna taildi hann ekki meir en svo viðunandi, þó mætti svo búið standa fyrst um sinn. Ölmusumar, tiillögin til flokkanna, sagði Eysteinn vera góða úrbót í bráðina, enda hægt að bæta við seinna. Þeirri nýj- ung hreyfði Eysteinn, með fult- um þunga, að nauðsynilegt væri að breyta þingsiköpum á þann veg, að þingið starfaði aðeins fjóra daga vlkunnar, mánudag til fimmtudags, að báðum meðtöld- um. Hina þrjá daga vikunnar skyldu þingmenn nota til að spjalla við kjósendur sina. Al- þingismenn í kjördæmunum sjö utan höfuðborgarsvæðisins, ættu þá bókstaflega að fara í loftinu, um gjörvallt land- ið, og vera orlofsnæturnar hjá kjósendunum, og auðvitað kost- aði ríkið fliugið og ferðalagið allt. Ekki nefndi Eysteinn hvort ríkið ætti að leggja til orlofs- gjafirnar, en það var fyrrum sið- ur, að þeir, er í orlof fóru, gáfu gestgjöfum sinum smá gjafir, en ætluðust til að fá margfalt í stað- inn. Það fengu þiingmennirnir og með margfalt traustara fyligi umbjóðenda sinna. Ekki skýrði Eysteinn nánar hvemig flugi þessu skyldi háttað, t. d. hvort þeir Sverrir, Lúðvik, Eysteinn og hans fylgifiskar gætu allir notazt við sömu flugvélina, eða hver flokkur hefði sina vél. En það gefur auga leið, að bifreiðar verða að vera tifl taks, að flytja þingmennina út um kjördæmið, hvem tii sinna sauðahúsa, smala þeim saman aftur og flytja á flugvöllinn, allt vitanlega á „reið arans reiikning". Kjördæmin eru sjö, utan Reykjavikur. Þegar bú- ið verður að fækka vikulegum vinnudögum þingsins, stendur Alþingi vart skemúr en 30 vik- ur, þá verða þefta h. u. b. 420 flugferðir á ári. Kostnað allan við þessa förumennsku verður að matreiða í tölvu, svo er hann viðamikiU og nútíma mannsheila ofraun. Vel á minnzt: þótt Ey- steinn hafi gleymt að geta þess, hlýtur hann i næsta „áf\anga“ að leggja til að ríkið kaupi eina fullkomna tölvu handa hverjum stjórnmálaflokki, gæti það spar- að langþreyttum leiðtogum mik- ið erfiði, er anmars mundi flýta fyrir ótímabærri hrörmun þeirra. Allir fulltrúar flokkamna guidu jákvæði við þessum hugsjónum Eysteiins, og töldu „framsókn" þá sízt of mikla. Benedikt Gröndal virtist nokik- uð feiminn og roðnaði, þegar spurt var um laun alþingismann- anna, er þeir skömmtuðu sér sjálfir af mikilli rausn. Skýr svör fenigust ekki. En fróðir menn hafa fyrir satt, að laun aiþingis- manns muni vera ineð öllum fríðindum rösk milijón, svo bæt- ast við all'ir bitlingamdr, drjúgur skMdingur. Vitanlega verður að ala þá vel, er varðveita eiga fjör- egg þjóðarinnar, svo þeir glopri því ekki niður, vegna horlopa á höndum. Benedikt og Bjöm virtust frek- ar hlynntir þvi, að steypa deildum Alþingis samam í eina máistofu, en framsetndngm var háltf voLg og skerpulaus. Björn taiaði mik- ið, en mest var tid að gjalda Eysteini jákvæði. Sverrir Her- mannsson hafði sig lítt í framrni, bar við ókunnleika i þingsölum og æsku sinni. Fagnaði hann hugmyndum um nýtt og glæsi- Framhald á bls. 13. Jafmvægið er eðlilegt upphafs- deilanlegt, eins og fram kemur hér að ofan. Þehn, sem minna þekkja til, hættir til að greina ekki á milli þess, sem „talið" er, þess sem „fullyrt" er og jafn vel þess, sem „sannað" er. Um- ræður bjóða því hreinlega upp á deilur, sem beina athygli al- mennings að þessum tiltölulega lítt merka áfanga og leiða hana frá alvarlegri hliðum vandans. Jafnvægið er eðlilegt upphafs stefnumið, en það er engum til sóma að því skuli ekki hafa ver- ið óumdeilanlega náð á 64 árum landgræðslustarfs ríkisins. Þetta undirstrikar aðeins þá staðhæfingu landgræðslustjóra, að stofnun hans hefur alltaf ver ið svelt á fjármunum. Það, hve mikið landgræðslunni hefur orð- ið úr þessum fjármunum, má hins vegar telja til afreka. Öllum kemur saunan um, að fjárveitingar til landgræðslu eru ekki nægar. Það er stund- um sagt, til dæmis um hve þær eru litlar, að ef engin gróður- eyðing ætti sér stað, tæki það samt allt að 1000 ár að græða upp allt það land, sem tapazt hefur á 1100 ára hallabú- skap. Er því vert að leiða um- ræður fremur að því, hvað setja skuli markið hátt, og hvaða verkefni séu brýnust. MEIRA FÉ OG FLEIRA FÉ 1 viðtali fyrir skömmu var það haft eftir landgræðslustjóra að það kostaði um 400 milljónir króna að græða upp landið allt. Hér á hann sennilega við allt ógróið land innan landgræðslu girðinga, því að upphæðin myndi, miðað við núgildandi verðlag, duga fyrir fræi og ' áburði á um 600 ferkm, eða tæp an helming þess, sem nú er frið að á vegum landgræðslunnar (1300 ferkm). Þó að þessu starfi yrði lokið á fáum árum, á land- græðslan þó langt í land með að hefta uppblástur á öllum þeim svæðum, þar sem gróður er við- kvæmastur. Það er því augljóst, hve skammt þær 18 milljónir króna, sem landgræðslan fær nú, hrökkva til að hefta upp- blásturinn. Skógræktin hefur það verk- efni að friða og vernda þær leif ar birkiskóga sem enn eru eft- ir í landinu, og þyrfti sérstak- lega að gera henni kleift að ljúka þessu verki á skömmum tíma, enda liggja allstór svæði undir skemmdum. Hér er komið að kjarna máls- ins. Hefur það ekki takmarkað gildi að græða upp örfoka land, meðan ofnýting nú, sem gróður- rannsóknir hafa leitt í ljós, stofnar í bráða hættu stórum hluta þess gróðurlendis sem fyr ir er? Mér virðist að það hljóti að vera brýnasta verkefnið að útrýma þessari hættu. Ingvi Þorsteinsson telur, að stækka þurfi beitilöndin á ofnýttu svæð unum um 250 ferkílómetra fyrir þann fjárstofn, sem er umfram beitarþol. Kostnaður við þetta er laus* lega áætlaður 175 milljónir króna, og mætti skipta honum niður á 5 ár. Eftir það þyrfti að gera aðra áætlun um áfram- haldandi stækkun beitilanda í samræmi við vöxt bústofnsins. Skynsamleg nýting landgæð- anna hlýtur að vera fyrsta verk efnið í viðhaldi þeirra. Það eru því gleðileg tíðindi, að í málefna samningi stjórnarflokkanna kem Framhald á bls. 13. Valdar baunir, fullkominn vélakostur og þrautreynt starfsfólk er lykillinn að góðum drangri. Gœðakaffi frd 0.J0HNS0N &KAABEK HF

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.