Morgunblaðið - 03.11.1971, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1371
21
— Alþingi
Stóriðja
Framh. af bls. 12
en meira en 20 meðal frysti-
hús miðað við framileiðslu ál-
bræðsluininar á næsta ári, þegar
hún nær fullum afköstum.
GJALDEYRISÖFLUN
A FJÁRFESTA KRÓNU
Sé gjaldeyrisöflunin íhuguð
miðað við fjárfesta krónu, an:n-
ans vegar í álframleiðslu og hins
vegar í sjávarútvegi, fæst eiiranig
fróðlegur samanburður. Stofn-
kostoaður Búrfelsvirkj unar full-
gerðrar er um 40 millj. dala, eða
um 3520 millj. kr. á núgildandi
gengi. Miðað við fullnýtinigu
fara um 63% ortkunnar til ÍSAL,
en 37% til innanilandsnotkuinar.
63% stofn'kostmaðar, en það er
okkar fjárfesting vegna álver's
ins, ar um 2243 miillj. kr. Nú þarf
eiranig að hafa í huga, að hefð-
um við þurft að byggja mirani
virlkjanir í fleiri áföngum, mundd
'aukakostoaður til inna'nlands-
notkuraar seranilega hafa orðið
að minnsta kosti 40% meiri.
Þessi þáttuj- samsvarar um 521
millj. kr., sem að réttur lagi ætti
að dragast frá stofnkostnaði
Búrfellsvirkjunar vegn orku-
notkunar álversins og er þá fjár-
festing okkar þess vegraa um
1722 millj. kr. Fyrir þessa fjár-
festingu fáum við um 812 millj.
fer. í nettó gjaldeyriistefejum á
ári, þegar álverið í Straumsvík
er fullgert. Hrein gjaldeyris-
öflun á fjárfesta krónu af okkar
hálfu vegna álbræðslunmar er
því um 47% á ári, en stofn-
feostnaður að sjálfsögðu í eitt
skipti.
Sé sjávarútvegsdæmið tekið
til samainibuirðar, lítur það í
stórum dráttum þaninig út:'
Stofnkostnaður um 20 frysti-
húsa, um 50 millj. kr. hvert,
væri um 982 millj. kr. Til þess
að fiska fyrir þessi frystihús
þyrfti mjög varlega re'knað 20
skuttogara, sem kosta mundu um
1888 millj. kr. Stotofeos'toaður
80—90 105 tonna báta, ef þeir
ættu að afla frystihúsunum hrá-
efni's, yrði enin meiri.
Hrein gjaldeyrisöflun þessa
frystihúsa og togara, sem næmi
sömu upphæð og álversins, yrði
aðeins 28% af fjárfestiingarupp-
hæðinni á ári, á móti 47% þegar
áldæmið var reiknað.
Þetta sýnir okkur að hrein
gj aldeyrisöflun á hverja fjár-
festa krónu í álbræðslu með þeim
hætti, sem af okkar hálfu var
um samið, er allt að 67% meiri
en í sjávarútvegi. Vissulega get
ur skakkað einhverju í slíkum út
reikningi, en varlega mætti ætla
að hrein gjaldeyrisöflun á fjár-
festa krónu vegna álframleiðsl-
unnar sé a.m.k. helmingi meiri en
í aðalatvinnuvegi okkar, togara-
út.gerð og frysitihúsarekstri —
miðað við nýstofnun.
KÍSILIÐJAN MERKILEGT
IÐJUVER
Stundum er rætt um Kísiliðj-
una við Mývatn í sambandi við
stóriðju. Ekki vegna þess, að um
svo mikið stórgróðafyrirtæki sé
að ræða, fremur vegna hins að
hér er um nýjan efnaiðnað að
ræða í hlutafélagi með erlendu
áhættufjármagni, en rikið á þar
meirihluta hlutafjár. Kisiliðjan
er vissulega athyglisvert iðnfyrir
tæki, og jafnframt er rekið sér
stakt sölufyrirtæki í tengslum
við hana með aðsetri i Húsavík.
Brúttótekjur Kísiliðjunnar í er-
lendum gjaldeyri munu hafa num
ið um 150 millj. króna árið 1970.
Áætlað er að hreinar gjaldeyris
tekjur séu um 100 millj., króna,
en það svarar til 2—3 meðalstórra
frystihúsa eða 3—4 togara í
hreinni gjaldeyrisöflun nú, þegar
verðlag er í hámarki. Það er því
sízt ástæða til að gera lítið úr
gildi slíks iðjuvers, eins og stund
um hefir verið gert.
Það má ekki gleyma því, að
'hrein gjaldeyrisöflun leiðir að
jafnaði til aukinna þjóðartekna,
sem nemur nálægt fjórfalt því,
sem hinum auknu gjaldeyristekj
um nemur. Hver ný iðnvæðing í
landinu leiðir líka að jatoaði til
örvunar annarri iðnþróun, bæði
beint og óbeint.
MISMUNANDl REKSTRAR
FORM STÓRIÐJUNNAR
Rekstrarform stóriðjunnar get
ur, að sjálfsögðu, verið með mis
munandi hætti. Slíkt er ákvörðun
aratriði hverju sinni, sem Al-
þingi ætti úrslitaákvörðun um.
Við gerð álsamninganna var það
form valið, að við værum ekki
eignaraðilar að álbræðslunni og
rekstraráhættan þar af leiðandi
öll á höndum svissneska álfélags
ins. Okkar hagur liggur svo í um
sömdu framleiðslugjaldi, sem fyr
irtækið greiðir, í rafmagnssamn
ingnum, sem lánsfé til Búrfells-
virfejunar og lægra rafmagns-
verð til almennings en ella grund
vallast á, í höfninni i Straumsvík
sem fyrirtækið ber ber kostnað
inn af, í vinnulaunum til íslend
iinga, bæði á byggingartíma og
við rekstur, en við álbræðsluna
vinna nær eingöngu íslendingar.
Að öðru leyti höfum við svo ann
an hag af beinum og óbeinum við
skiptum fjölmargra fyrirtækja
og einstaklinga við ISAL, í málm
iðnaði, rafmagnsiðnaði, skipa-
flutningum o.m.fl. Á þetta allt
ber að líta í heild, þegar metnar
eru samningagerðir og samskipti
við ÍSAL.
Oft var deild hér á Alþingi um
ýmis atriði samninga og skal ég
ekki fara að rifja það upp nú. Raf
magnsverðið þótti ekki nógu hátt
framleiðslugjaidið var talið of
lágt o. s. frv.
Rafmagnið er greitt i dollurum
og álverið er skuldbundið til þess
að greiða rafmagnið, hvort sem
það notar það eða ekki. Þetta er
nú ástæðam til þesis, að þegar of-
framleiðsla er á hrááli á heims-
markaði og víða er dregið úr
framleiðslu álbræðslunnar, eða
þeim lokað í bili, heldur stöðug
álbræðsla áfram hér.
ATVINNUJÖFNUNARSJÓÐUR
Gjaldið á hvert framleitt tonn
kemur því einnig til greiðslu, en
það er, eins og kunnugt er, aðal
tekjulind Atvinnujöfnunarsjóðs,
sem gegnir því mikilvæga hlut-
verki að renna stoðum undir at-
vinnulífið um gjörvallt land, m.eð
lánveitingum til kaupa atvinnu-
tækja þar, fiskiskipa og annars,
sem til uppbyggingar leiðir og
jafnar aðstöðu fólksins í landinu.
Það hefir verið áætlað, að tekj
ur Atvinnujöfnunarsjóðs yrðu
strax á árinu 1973 100 milljómir
króna af framleiðslugjaldi álvers
iras og færu síðan ört hæfekandi
á næsta áratug, um og yíir 200
millj. kr. árlega, með núverandi
gengi dollarans. Við íslendingar
eigum ekki annan sjóð, sem bygg
ir sig örar upp með árlegu, eigin
framlagi. Vitaskuld hefir svo
Hafnarfirði verið álbræðslan og
Straumsvíkurhöfn ómetanlegt.
Hafnarfjörður fær fyrst í stað
25% framleiðslugjalds ÍSAL, en
síðar 20%. Og Straumsvíkurhöfn
fær Hafnarfjörður í sinn hlut.
SAMANBURÐUR VIÐ
ÁLVER í NOREGI
Á sinum tíma töldu sumir hér
i þinginu, að Norðmenn hefðu
búið betur um viðskipti sin við
Svisslendinga við byggingu og
rekstur svipaðrar álbræðslu í
Husnes. Við vitum nú um sikatt-
greiðslurnar í Noregi, eftir að
rekstur hófst þar og höfum nú
sam'an,burð hér. SikattgreiðSlur
Söral í Husnes voru árið 1969 um
765.00 kr. á hverja lest af fram
leiddu áli. Á tímabilinu frá 1.
okt. 1969, en þá var rekstur ÍSAL
að heíjast hér og til 31. des. 1970,
greiddi ÍSAL kr. 1.343,00 á hverja
framleidda lest af áli, sem er
75,5% hærra en í Noregi.
Árið 1970 munu skattgreiðslur
i Noregi hafa orðið ®ára litlar
vegma óhag'stæðs re'kstrair. Mér
er tjáð að sfeattgjald ÍSAL þetta
ár sé um fimim sinnum hrænra
á framleitt tonin en sikattar verfe-
smið'juranar í Noregi. Þessi ár
1969 og 1970, liggur fyrir, að
þegar samian er talið skattgjald
og greiðslan fyrir raforku á
hvert framleitt tonn af hrááli,
þá eru greiðslur samtals veru-
lega hærri hér en hjá hliðstæðri
átbræðslu í Noregi.
ALÞINGI SKIPI
STÓRIÐJUNEFND
Segja mætti, að fyrr hefði ver
ið ástæða til að setja slíka nefnd
á laggirnar á vegum Alþingis,
sem þessi þingsályktunartillaga
gerir ráð fyrir. Á það get ég fús
lega fallizt og má þá telja til
minnar yfirsjónar að hafa ekki
beitt mér fyrir því sem iðnaðar-
ráðherra. Ég dreg ekki í efa að
slík nefndarskipan fyi’r hefði
komið að góðum notum. Þegar
heimildarlög til stórframkvæmda
í orkumálum voru afgreidd á
síðasta þingi, hlaut að því að
koma, að efnt yrði til slíkrar
nefndanskipunar eða frekari. að-
gerða til undirbúnings stóriðju.
Ég fann sárt til þess oft og ein-
att, hversu litlum main'nafla við
höfðum á að skipa til þess að
ryðja veginn áfram til frekari
sit'óstiðj u í tenigsluim við stóir-
virkj anir.
Ég vil því leyfa mér að vona,
að ekki þurfi að koma til ágrein
ings um þetta mál nú, er hindri
framgang þess í þinginu.
Sagt hefir verið frá því opinber
lega, að hæstvirtur iðnaðarráð-
herra hafi skipað sérstaka nefnd
sér til ráðuneytis í stóriðjumál-
um. Ég fagna þvi sérstaklega að
dr. Jóhannes Nordal, seðlabanka
stjóri, er formaður þeirra nefnd
ar, en á honum hvildi langmest
ur þungi við undirbúning fyrstu
stóriðjunnar hér á landi. Slík
ráðunautanefnd ráðherra á fyllsta
rétt á sér, en dregur á engan hátt
nema síður sé, úr nauðsyn skipun
ar þeirrar stóriðjunefndar Alþing
is, sem þingsályktuniartillagan á
þingskjali 30 lýtur að.
Herra forseti.
Ég leyfi mér að leggja til, að
þessari tillögu verði að lokinni
fyrri umræðu visað til háttvirtr
ar allsherjarnefndar.
Um mál þetta urðu talsverðar
umræður og tóku þar til máls,
auk Jóhanns, Magnús Kjartans-
son, iðnaðarráðherra og Geir
Hallgrímsson. Verður sagt nánar
frá þeim umræðum í blaðinu á
morgun.
— Hallarekstur
Framh. af bls. 5
við hagstæðum greiðslujöfnuði
í heild, þannig að gjaldeyris-
staða bankanna muni batna um
rúml. 1000 millj. kr. á árinu.
Spariinnlán hafa haldið áfram
að aukast, en með minni hraða
en á sl. ári, og veltiinnlán hafa
aukizt mjög mikið. Hins vegar
hefur- aukning útlána verið
miklu hraðari en innlána í heild.
Engu að síður hafa lánastofn-
anir bætt nokkuð lausaf járstöðu
sína i Seðlabankanum.
Aftur á móti hefur verið um-
talsverður hallarekstur á rikis-
sjóði að undanförnu, og eru horf
ur á, að hann muni halda áfram.
I þessu sambandi er vert að
huga að þeim breytingum, sem
oi'ðið hafa á ástandi og horfum
i efnahagsmálum. Nú er ríkj-
andi þensla í eftirspurn og skort
ur á vinnuafli, og möguleikar á
framleiðsluaukningu því þrengri
en áður var. Þar við bætist, að I
frekar eru horfur á versnandf
viðskiptakjörum út á við en hitt.
Undir þessum kringumstæðum
er nauðsynlegt, að ríkissjóður
stefni að ríflegum tekjuafgangi,
til þess að efnahagslegt jafnvægi
fari ekki úr skorðum. Horfur í
Jiessum efnum virðast, því mið-
ur, ekki vænlegar.“
Rússagildi
í kvöld
RÚSSAGILDIÐ verður haldið í
kvöld, miðvikudag, í Sigtúni og
hefst kl. 19.
Magister bibendi verður Pálmi
Ragnar Pálmason, verkfræðing-
ur, en aðalræðumaður, Árni
Björnsson, þjóðháttafræðingur.
Aðgöngumiðar verða aeldir í
dag í anddyri Háskólans og við
innganginn.
Rússagildið er einungis fyrir
Istúdenta og gesti þeirra.
Skipsfjóri
Óskum eftir að ráða vanan skipstjóra og
matsvein á nýlegan 20 rúmlesta bát til línu-
veiða strax.
Upplýsingar í síma 3-43-49.
Sendisveinn
óskast hálfan eða allan daginn.
Æskilega með skeilinöðru eða reiðhjól.
Fasteig naþiónustan,
Austurstræti 17, 3. hæð
(Silli og Valdi). S. 26600.
TRÉKLOSSAR
ÚR SVÖRTU LEÐRI
Stærðir: 25—46.
Póstsendum.
Skóverzlun Péfurs Andréssonar
Laugavegi 17 — Framnesvegi 2.
Happdrœttisbifreið
Krabbameinsfélagsins, árgerð 1971
Nú bjóðum við yður, sem vinning í nýbyrjuðu happdrætti, Dodge Dart-Custom, 6 manna
amerískan fólksbíl, 4ra dyra, með vökvastýri, aflhemlum, sjálfskiptingu, útvarpi, afturrúðublás-
ara og fleiri nýjungum.
Skattfrjáls vinningur. — Miðinn kostar 50 krónur.
Dregið í næsta mánuði, þann 24. desember.
DRÆTTI ALDREI FRESTAÐ.