Morgunblaðið - 04.01.1972, Blaðsíða 16

16
MORGUNHLAÐŒ), ÞRIÐJUDAGUR 4. JANÚAR 1972
Úigðfand! hf. Arvakur, Reykjavfk.
Framkvæmdastjðri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur KonrðS Jónsson.
ASstoSarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýslngastjóri Ami Garðar Kristinsson.
Ritetjóm og afgreiðsla Aðalstrætl 0, s&ni 10-100.
Auglýslngar Aðalstræti 0, siml 22-4-80.
Askrlflargjald 225,00 kr. fi mðnuði innaniands.
I lausasölu 15,00 kr. eintakið.
LIFBELTIN TVO
¥ nýjársávarpi sínu til þjóð-
* arinnar fjallaði forseti
íslands, herra Kristján Eld-
járn, um tvö viðfangsefni,
sem um þessar mundir eru
ofarlega í hugum lands-
manna, baráttuna fyrir
stækkun fiskveiðilögsögunn-
ar, sem er tvímælalaust
stærsta og örlagaríkasta
verkefni íslenzku þjóðarinn-
ar á hinu nýbyrjaða ári og
landvernd, er hann nefndi
svo, sem ótvírætt er meðal
þeirra framtíðarviðfangsefna,
sem sköpum geta skipt. I
þessu sambandi sagði forset-
inn: „Mörg þjóðfélög horfast
nú í augu við hryllilegar af-
leiðingar þess að hafa blóð-
mjólkað náttúrlegar auð-
lindir sínar. Þar var fávís-
legt að þykjast ekki sjá, hvað
höndin skrifar á vegginn.
Bersýnilegt er, að fyrr en
varir verður það talin ein af
frumskyldum allra þjóða, að
taka virkan þátt í að friða,
rækta og vernda land og sjó,
vernda náttúruna um leið og
þær nytja hana og lifa á
henni. Vér íslendingar vilj-
um sannarlega fylla þann
flokk, sem vinnur gegn eyð-
ingu og fyrir verndun og
græðslu og það alveg eins
fyrir því, þótt vér höfum enn
serh komið er ekki mikið af
svonefndri mengun að segja,
eins og ýmsar grannþjóðir
þekkja hana. Margt býður
vamað eigi að síður.“
í ræðu sinni talaði forset-
inn um lífbeltin tvö, „grónu
ræmuna eða beltið upp frá
ströndinni og sjóræmuna með
ströndum fram, beltin, sem
allt byggist á sitt hvoru
megin við hin skörðótta baug
landsins, sem Hannes Péturs-
son kallar svo í nýrri Ijóða-
bók sinni. Það eru einmitt
þessi tvö belti, sem nú verð-
ur vor hlutur að vernda,
friða og græða“, sagði dr.
Kristján Eldjám og lét síð-
an svo um mælt: „Þjóðin
stendur í mikilli þakkarskuld
við alla þá mörgu, sem með
bjartsýni, þekkingu og athöfn
hafa unnið að þessum málum
á undanförnum áratugum.
Engu að síður er hér mikið
verk framundan og margt
bendir til þess, að vaknaður
sé nýr áhugi, ekki sízt á land-
græðslu, stóru átaki til að
vinna aftur land, sem tapazt
hefur. Sá áhugi sækir m.a.
styrk sinn í nútímahugmynd-
ir um umhverfisvernd og þá
skyldu hverrar þjóðar að
gæta hinnar lifandi náttúm
lands síns. Þetta ætti vel að
geta orðið þjóðlegt metnað-
armál fyrir oss íslendinga.
Sumir virðast óttast, að þess-
ar hugmyndir um gróður-
vernd séu hættulegar fornum
atvinnuvegum þjóðarinnar,
t.d. kvikfjárrækt, það ætti
þó að vera ástæðulaust.
Landverndin á vitaskuld að
vera til þess að efla lífsbjarg-
armöguleikana, en ekki hið
gagnstæða og viðfangsefnið
verður m.a. og ekki sízt að
finna ráð til þess að saman
geti farið landvernd og nýt-
ing lands. Þau ráð er hægt að
finna með nútíma þekkingu
og tækni og raunar blasir alls
staðar þetta við: að samræma
nýtingu og vernd.“
Forsetinn vék síðan að
örlagamáli þjóðarinnar á
þessu ári, landhelgismálinu,
og sagði m.a. um það:
„Verndun fiskimiðanna á
landgrunninu getur líka orð-
ið þolinmæðisverk og þar
eigumst vér ekki einir við.
Sú vemdun verður ekki
gerð, nema með því að tak-
marka athafnafrelsi annarra
þjóða manna, sem lengi hafa
sótt á þær slóðir. Oss er nauð-
ugur einn kostur, þar sem
lífshagsmunir þjóðarinnar
liggja við, vér þurfum meira
svigrúm. En það er einnig
og ekki síður ætlun vor að
friða og vernda á sama hátt
og vér viljum vernda gróið
land að finna ráð til að nýta
fiskimiðin á landgrunninu á
svo skynsamlegan hátt, að
þau haldi áfram að vera gjöf-
ul eins og þau fyrrum vora,“
Það var mikið ánægjuefni
á nýjársdag að hlýða á þjóð-
höfðingjann ræða af íhygli
um þessi tvo miklu viðfangs-
efni, sem íslenzka þjóðin
stendur frammi fyrir, og
gagnlegt fyrir þjóðina að
kynnast viðhorfum forsetans
til þessara málefna. Við Is-
lendingar höfum ekki með
sama hætti og aðrar og fjöl-
mennari þjóðir orðið fyrir
barðinu á hinum neikvæðu
hliðum tækniframfaranna,
sem eru mengun og eyðilegg-
ing náttúruverðmæta, að
nokkru ráði. Þó hafa á síð-
ustu árum spunnizt miklar
deilur, sem að meginefni til
hafa staðið um það, hvort
meta bæri meira náttúru-
fegurð eða nýtingu landsins
í þágu vaxandi framfara og
hagsældar. En einmitt vegna
þess, að vandamál mengunar
og náttúrueyðileggingar hafa
fest rætur að svo takmörk-
uðu leyti hér á landi höf-
um við betri aðstöðu en aðr-
ar þjóðir til þess að bægja
þessum vanda frá okkar dyr-
um, ef rétt er á haldið. Hinn
mikli áhugi, sem menn á
síðustu árum hafa sýnt nátt-
úruvemd eða landvemd eins
Ræða Vilhjálms 1». Gíslasonar flutt í fullveldis-
fagnaði á aldarafmæli Stúdentafélags R.víkur:
Trú á lífið, von á fram-
tíðina og ást á landinu
ættum við öll að eiga
sameiginlega
Engi skal inntekinn í sektu
vora, þótit hann lærður heiti, að
ekki sé hann áður skrásettur
hér við háskólann eður hann
vilji skrá sig til raunar. Þetta
er úr elztu félagslögum ís-
lenzkra stúdenta. Þeir voru
skyldir til fundasókna og
skyldu þeir að jafnaði drekka
er drukkið fá og heilindi til
þess hafa, rautt vín og múskat,
en ekki dýra vín, og dirfðust
menn þá ekki að hækka áfeng
ið. Milli stúdentafunda
skemmtu menn sér „útum stræt-
in Hafnar há‘‘ eins og Eggert
Ólafsson kvað.
Á mínum stúdentsárum geng-
um við rúntinn í Reykjavík.
Einn af félögum mínum hafði þá
oft þann sið, þegar hann sá fal
lega stúlku álengdar, að ganga
í veg fyrir hana, taka ofan og
hneigja sig og segja: Fyrirgef-
ið þér fröken, ég elska yður,
hér stend ég, ég get ekki ann-
að, Guð hjálpi mér, amen.
1 gamla daga var til í háskól-
anum það, sem kallað var aka-
demiskt frelsi. Það var í því
fólgið að stúdentar réðu tíma
sínum og fé sinu mikið sjálfir,
gátu lesið utanhjá það sem þeir
girntust og ávarpað þær stúlk-
ur sem þeim þóknaðist og kom-
ist af svo vel blankir sem múr-
aðir. Nógir eru andskotans
peningarnir ef ekki vantaði
annað, sagði Konráð Gíslason
þegar þeir félagar gengu staur
blankir um strætin. Konráð var
annars preisti og lestrarhestur.
Systursonur hans, Indriði Ein-
arsson, sagði fyrir nærri hundr-
að árum, að góður Hafnarstúd-
ent þyrfti að lesa 25 þúsund
blaðsíður undir kandidatspróf
og ætti að lesa 100 þúsund síð-
ur utan hjá.
Hvað sem líður þessu furðu-
lega akademiska frelsi, er það
staðreynd að gleði sannrar
menntunar og lærdóms er ávöxt
ur frelsis og grænkar og grær í
frii og frjálsræði. Það er sem sé
ekki allt fengið með alvörunni
og dugnaðinum einum, þótt lofs
verður sé. Það er meira að segja
ein af furðulegustu ráðgátum
lífsins, hversu mikill dugnaður
er oft gefinn mönnum með litla
dómgreind og hversu ríkar gáf
ur eru fengnar sumum mönnum,
sem ekki er gefinn dugnaður til
að nota þær. Það er óvíst hvort
þetta er erfðamál eða uppeldis-
mál eða ranglæti tilverunnar.
Þegar Stúdentafélag Reykja-
víkur heldur fullveldishátíð,
sem ber upp á aldarafmæli fé-
lagsins, er ástæða til að velta
því dálítið fyrir sér, hvað það
hefur verið og er, að vera ís-
lenzkur stúdent og hvaða hlut
þetta félag kann að hafa átt í
þróun þeirra mála.
Stúdentspróf hefur verið svo-
nefnt akademiskt próf, inn-
gangspróf í háskóla, og veitt
sérréttindi til vissra embætta og
verið annars konar en verk-
námspróf í mörgum öðrum
greinum, sem vinnuskylda hefur
einnig oft fylgt.
Stúdentspróf hafa samt
breytzt á aldarferli Stúdentafé-
lagsins, fyrst og fremst með
minnkun eða afnámi klassiskra
mála um seinustu aldamót og
reyndar með brottfalli hebr-
esku ennþá fyrr. Eftir sem áður
hélzt stúdentsprófið sem sameiig-
inlegur grundvöllur undir allt
embættisnám, þangað til deilda-
skipting hófst I menntaskólum
og stúdentspróf urðu að
nokkru leyti aðskilin sérgreina-
próf, hvert um sig ætlað til und
irbúningis sérstöku háskólanámi
og stundum nokkurt tog og met
ingur á milli.
Dr. Ólafur Daníelsson sagði
einu sinni upp úr eins manns
hljóði 1 tíma í stærðfræðideild:
Mér þætti gaman að vita, hvað
þeir geta verið að gera þarna
hinu megin við ganginn — þar
var máladeild.
Eftir því sem nám hefur auk-
izt i skólum hagnýtra greina
hafa komið upp kröfur um stúd
entspróf þeirra og sumir vilja
að allt framhaldsnám endi á
stúdentsprófi.
Það er vafasamt og vandamál
hvernig slíkum prófum skyldi
hagað, eða hvað þau skyldu
heita, þegar viðurkenndur er
að sjálfsögðu jafn námsréttur
allra, karla og kvenna. Þetta er
ennþá meiri vandi af þvi, að hér
í landi skortir skýrgreiningar
eða fræðslulagaákvæði um það
hver sé almennur grundvöllur
menntunar og uppeldis undir
eins í barna- og unglingaskól-
um. Það er að mestu sett i sjálfs
vald hverjum einstökum kenn-
ara, eftir geðþótta hans, hvern-
ig eða jafnvel hvort hann kenn-
ir t.d. kristin fræði, þjóðfélags-
fræði eða sögu. Varla er til leng
ur nokkur hugsjón um það eða
trú á það, á hvaða grundvelli
íslenzk menning hvíli eða eigi
að hvíla og hvers konar ein-
staklinga eða þjóðfélagsborgara
skólakerfið á að ala upp og eru
þó um 40 þúsund borgarar
tengdir því. Eftir því sem þjóð
félagið verður sundurgreindara
á framkvæmda og atvinnusvið
um og sérnámskröfurnar meiri,
er erfiðara um vik að ákveða
námsefni og kerfi, og það skipu
lag, sem nú er, greiðir lítið úr
þessu. Skipulagið er líka í
sjálfu sér óþarflega mikið, því
þótt nokkurs samræmis sé þörf,
af kennsluástæðum og ekki sízt
af fjárhagsástæðum, er það að
jafnaði til bóta að fræðslukerfi
sé sem frjálsast á undirstöðu
sinni, einkum um æðri skóla eða
það sérnám, sem byggt er ofan
á almenna fræðslu. Sérnáms-
kröfurnar fara nú stundum út í
öfgar þegar menn eru ekki
beinlínis að búa sig undir vís-
indaleg rannsóknarstörf.
Slík rannsóknarstörf á Há-
skólinn að hafa aðstöðu til að
annast, með fullu rannsóknar-
Vilhjálmur Þ. Gislason
frelsi, jafnframt kennslu í til-
teknum lærdómsgreinum og
ýmsir háskólakennarar hafa
lagt þar vel af mörkum með
ágætum árangri kennslu sinnar
og nokkuð með rannsóknum og
ritum. Höfuðáherzluna á að
leggja á þjóðlegar vísindarann-
sóknir á öllum sviðum íslenzkra
fræða, raunvísindum og hugvís-
indum, þar sem reynslan sýnir
að vænta má þar bezt árangurs,
einnig á alþjóðavísu, ekki sízt
ef nánari og betri samvinna
fengizt um þessi efni öll, en nú
virðist fyrir hendi.
1 alþjóðlegum fræðum verður
það einnig fram lagt, sem utmt
er i litlu þjóðfélagi.
Það er hlutur stúdenta að
stunda fræði sin I auðmýkt leit
arinnar að því sem satt er og í
stolti lærdómsins. Ekkert mann-
legt eða guðlegt er háskóla og
stúdent óviðkomandi, enginn
tími og engin eilífð undanþegin
rannsókn hans, hann fæst vtð
sögu, samtíð og framtíð, staði og
staðleysur.
Það er eitt höfuðeinkenni ís-
lenzks stúdentalifs nú, að stúd-
entafélög eru miklu meira en áð
ur hagsmuna og kröfugerðarfé-
lög, síður mennta eða fræðafé-
lög eða glöð félög akademisks
frelsis. Ég held ekki, að ía-
lenzkir stúdentar séu upp og of
an ver að sér nú en áður var, en
þeir hafa ekki lengur þann aanu-
eiginlega lærdómsanda sem var
og lengst af í klassiskri mennt.
Framhald & bls. 19.
og forsetinn kallaði það, er
merki þess, að þjóðin hefur
vaknað til vitundar um þau
verk, sem þarna er að vinna.
Engum getur dulizt, að
þrátt fyrir mörg erfið vanda-
mál á innlendum vettvangi á
hinu nýbyrjaða ári, er þó
landhelgismálið það mál, sem
öðru fremur mun setja mark
sitt á árið 1972. Það er nauð-
synlegt fyrir þjóðina að gera
sér þess grein, að í landhelg-
ismálinu verður sigurinn
ekki auðunninn og mikinn
samtakamátt þarf til þess að
vel fari. Þess vegna er fyllsta
ástæða til þess að taka undir
orð forseta íslands, er ha»n
sagði: „Það er vissulega ein.
heitasta nýjársóskin að gifta
fylgi störfum þeirra manna,
sem nú fá það hlutskipti að
halda á þessum málum vor-
um, að gara góðum nágröim-
um Vorum skiljanlegt, hvað
í húfi er.“