Morgunblaðið - 12.04.1972, Blaðsíða 16

16
MOT8GUN1SLAÐEÐ, MtÐV'íKUDAGU'R 12. APRtL 1972
Oitgefandi hf Án/aícut', Reyfcjavfk
Frarrvkvæmdastjóri Haratdur Sveinsson.
RiitBitjÓrar Mattihlas Johannessen,
Ey/óMur Konráð Jónsson.
A5stoóarritstjóri Styrmir Gunrrarsson.
Ritstjór.rrarfolltirúi Þforbifönn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn JóhanrrS'Son
Auglýsingastjóri Árni Giarðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 1Ö-100.
Augilýsinga.r Aðal'Straeti 6, sfmí 22-4-80
Áskriftargjald 225,00 kr á 'mánuði innanlands
I íausasötu 15,00 Ikr eintakið
1/fermingarmálastofnun Sam-
einuðu þjóðanna, UN-
ESCO, hefur helgað bókinni
þetta ár. Nú, þegar ár bók-
arinnar er vel á veg komið,
er ástæða til að minna á þá
menningarlegu undirstöðu,
sem bækur hafa verið. Óvíða
hefur bókin gegnt meira hlut-
verki en hér á landi. Hún
hefur fylgt íslendingum frá
alda öðli og mótað hug þeirra
og hugsjónir meira en flestra
annarra þjóða. íslendingar
hafa sízt af öllu sagt skilið við
bókina. Bóksala er mikil hér
á landi og bókamarkaðir
sýna að íslendingar vilja
ekki aðeins láta gefa sér bæk-
ur, þeir vilja einnig velja sín-
ar bækur sjálfir og lesa þær.
Bókaáhugi hefur aldrei verið
yfirborðsleg sýndarmennska
hér á landi. En þróunin hefur,
því miður, verið á þann veg,
að flestar bækur koma út í
tveimur seinustu mánuðum
ársins. Ástæða er til að dreifa
útgáfu bóka á allt árið og
hafa sum forlög gert það með
góðum árangri. Góðar bækur
og athyglisverðar kaupa ís-
lendingar ekki einungis til
gjafa, þeir vilja lesa þær
sjálfir.
Ef til vill er bezta dæmið
Af þessum ástæðum mætti
vel hugsa sér, að íslendingar
eignuðust sjálfir sérstakan
dag, sem helgaður væri bók-
inni. Vafalaust má benda á
fleiri daga en einn, sem til
greina gætu komið: síðasta
vetrardag, fæðingardag Jón-
asar Hallgrímssonar, sumar-
daginn fyrsta eða þann dag,
sem Flateyjarbók og kon-
ungsbók Sæmundar-Eddu
voru afhentar íslendingum.
Bókamenn, bóksalar, útgef-
endur og síðast en ekki sízt
bókaverðir, ættu að taka
þetta mál til gaumgæfilegrar
athugunar. Slíkan dag væri
hægt að minna á bækur,
fjalla um þær sérstaklega,
örva áhuga á menningarlegu
hlutverki þeirra. Þáð var
gömul venja fyrr á tímum, að
fólk gaf gjafir á sumardaginn
fyrsta. Hvernig væri að taka
sjálfstæðisbaráttu þeirra en
bókin, þau fornu rit, sem
báru vitni menningu vorri
og efldu þá skilyrðislausu
kröfu, að vér íslendingar
værum sjálfstæð þjóð með
sjálfstæða, sérkennilega
menningu og ekki sízt: eina
þjóðin, sem enn talar hið
forna tungumál forfeðra
vorra í Vestur-Evrópu. ís-
lenzkar bækur minna áþreif-
anlega á þá staðreynd.
En bókin hefur ekki síður
mikilvægu hlutverki að gegna
meðal vanþróaðra landa og
þeirra, sem sífelldlega berjast
fyrir sjálfstæði sínu á vorum
dögum en hinna, sem kom-
izt hafa til nokkurs þroska.
Þannig hafa Sameinuðu þjóð-
irnar lagt grundvöll að sér-
stökum bókmenntaráðum í
löndum eins og Kenýu, Eþíó-
píu, Nígeríu og Ghana. Bóka-
DAGUR BÓKARINNAR
um bókaáhuga íslendinga sú
staðreynd, að ákveðið hefur
verið að minnast 1100 ára
afmælis íslandsbyggðar 1974
með því að reisa bókinni veg-
legt minnismerki. Vonandi
eiga deilur um Þjóðarbók-
hlöðu ekki eftir að hindra eða
koma í veg fyrir að þessi
nauðsynlega stofnun rísi í
höfuðborginni í tilefni afmæl-
isins. Þjóðarbókhlaðan á að
vera vitnisburður um bók-
menningu vor íslendinga og
tengslin milli fortíðar og nú-
tíðar.
upp þann sið aftur, gera sum-
ardaginn fyrsta að degi bók-
arinnar og örva fólk til að
gefa hvert öðru eigulega bók
til minningar um vinsemd og
vináttu? Það gæti farið vel
á því að dagurinn yrði helg-
aður börnunum og bókinni.
I tilefni af ári bókarinnar
birtir Morgunblaðið greinar
um bækur og bókasöfn, og
hefur hin fyrsta þeirra verið
prentuð hér í blaðinu, Jafn-
framt er ástæða til að minna
á þá staðreynd, að ekkert var
íslendingum haldbetri stoð í
útgáfa hefur verið aukin og
örvuð í fleiri Afríkulöndum
og á áreiðanlega eftir að efla
sjálfstæðisviðleitni Afríku-
þjóða og vonandi að þroska
með þeim lýðræðisvitund.
Mikil áherzla er lögð á bóka-
útgáfu og bóklestur í Indó-
nesíu, Thailandi og Japan og
nú eru Japanir að leggja drög
að því, að gefnar verði út
barnabækur á 18 Asíutung-
um. 1970 voru gefnir út um
hálf milljón bókatitlar í öll-
um heiminum, þar af um 20%
í Suður-Ameríkulöndum,
Asíu og Afríku. Það er lítili
hundraðshluti og augljóst
að þessar þjóðir þurfa að
herða róðurinn verulega, því
að þær eru 80% af íbúum
jarðarinnar. Enginn vafi er á
því, að þær þjóðir, sem lönd
þessi byggja, eru farnar að
gera sér grein fyrir mikil-
vægu hlutverki bókarinnar.
Gömul menningarlönd eins
og Frakkland gera allt, sem
þau geta, til að útbreiða bæk-
ur. Þannig leggur ríkið fram
milljónir króna árlega í því
skyni að gefa út verk klass-
ískra, franskra höfunda og fá
þau ókeypis í hendur áhuga-
sömum lesendum.
Því miður er langt frá því,
að vel sé búið að rithöfund-
unum hér á landi. Ríkið
greiðir ekki fyrir afnot bóka
það sem vera ætti. Aðeins
einn eða tveir íslenzkir rit-
höfundar geta lifað af rit-
störfum sínum. Að þessu leyti
eigum vér langt í land. Vafa-
laust mundi dagur bókarinn-
ar örva áhuga vor íslendinga
á rituðu máli og auðvelda rit-
höfundum að sinna starfi sínu.
Slíkur dagur ætti því fullan
rétt á sér, ekki sízt vegna
þess, að hann minnti á tengsl
gamallar og nýrrar menning-
ar og það hlutverk, sem bók-
in hefur ávallt haft hér á
landi. Vafalaust mundu marg-
ir íslendingar nú á dögum,
ungir sem gamlir, vera reiðu-
búnir að taka undir hið forn-
kveðna — að betra sé ber-
fættum en bókarlausum að
vera.
Maðurinn sem jafn-
vel færi til íslands
London. — Hann er friðarins mað-
ur, sáttasemjari, hann getur afvopn-
að andstæðinga sína án þess að
svipta þá ærunni. Hann er dyggur
fjokksmaður, sem getur fengið bar-
áttumálum íhaldsflokksins framgengt
á þingi án þess að glata vináttu and
stæðinga stjórnarinnar.
William Stephen Ian Whitelaw hef
ur sýnt þessa eiginleika síðan hann
varð foringi Ihaldsflokksins í Neðri
málstofunni fyrir rúmlega einu og
hálfu ári, að sögn þeirra mörgu þing
manna sem hafa átt saman við hann
að sælda.
Nú hefur Heath forsætisráðherra
valið þennan mann til þess að gegna
þvi erfiða hlutverki í stjórninni að
fara með málefni Norður-írlands —
þessarar gróðrarstíu reiði, beiskju og
blóðugra illdeilna, og mun þá reyna
á alla þá hæfileika, sem hann er
gæddur til þess að bera klæði á
vopnin.
Honum hefur verið fengið það
verkefni að bera sáttarorð á
milli meirihluta mótmælendabrúar-
manna og minnihluta kaþólskra
manna á Norður-írlandi, að koma á
lögum og reglu í illa leiknum þæjum
og borgum landsins og að sætta sjón
armið, sem margir Bretar telja ósætt
anleg.
Honum hefur verið fenigsð ver'kefm,
sem er hvort tveggja í senn, nýjast
af nálinni í brezkum stjórnmálum og
erfiðast allra þeirra vandamála sem
við er að glíma, og á vissan hátt eru
það undarleg hlutskipti, að sá mað-
ur, sem margir í flokknum telja trygg
asta ráðherra Heaths, skuli fá að
launum þetta erfiða verkefni.
Einhverju sinni þegar Whitelaw
talaði í hreinskilni kom í Ijós að
tryggð hans við forsætisráðherrann
eru lítil takmörk sett. ,,Ef hann segði
mér á morgun, að ég ætti að verða
sendiherra á íslandi," sagði White-
law, „þá færi ég beint til íslands. Ég
treysti dómgreind hans fullkomlega.
Ég treysti honum betur en ég hef
treyst nokÁrum öðrum manni.“
Samstarfsmenn þeirra beggja
segja, að þetta traust sé gagnkvæmt
að öllu leyti, og það skýrir hvers
vegna Heath valdi Whitelaw í starf-
ið. Hann er einn af þremur eða fjór-
um nánustu ráðunautum forsætisráð-
herrans. Að sögn eins samstarfs-
manna hans „er hann einn þekra
manna, sem forsætisráðherrann vill
leita til í hverju máli, og hann mundi
taka mikið mark á ráðum hans, jafn-
vei þótt hann tæki þann kost að
fylgja þeim ekki.“
Whitelaw er maður hár vexbi og
gildvaxinn, hárið er grátt og augun
raunaleg, en hann hlær oft hressi-
lega, og hvar sem ha.nn kemur dreg.st
athyglin að honum, án þess að hann
reyni nokkuð fil þesis. Virðuleiiki er
honum meðfæddur.
Hann var fæddur 28. júni 1918 og
varð munaðarlaus ári síðar þegar fað
ir hans dó úr spönsku veikinni. Hann
ólst upp hjá afa sínum, skozkum land
eiganda, þingmannl og foringja Sam-
bandsflokksins í Skotlandi. Honum
var í æsku mörkuð sú braut, sem er
hlutskipti ungra yfirstéttanmanna.
Hann var sendur til Winchesters,
eins merkasta heimavistars'kóla Bret
lands, og síðan til Trinity Oollege í
Cambridge. Þar gat hann sér betri
orðstír fyrir fæmi i iþróttuim en
í skólaiœrdómi. Hann var valinn i gollif
sveit skólans strax og hann hóf nám
í skólanum og síðar valinn fyrirliði.
Aftur á móti útskrifaðist hann með
annarri einkunn í sagnfræði og
Williani Whitelaw
þriðju einkunn í lögfræði þegar hann
lauk námi 1939.
1 síðari heimsstyrjöldinni var hann
skriðdrekaliðsforingi í skozku varð-
sveitunum og var sæimdur herkross-
inum í Normandí og fékk tvívegis lof
samleg ummæli í herskýrslum fýrir
frækilega framgöngu.
1 einni orrustunni, sem hann tók
þátt í, voru 11 af 14 skriðdrekum,
sem voru undir hans stjórn, sprengd
ir i loft upp, og það féll i hans hlut
að tilkynna aðstandendum fall und
irmanna sinna. Hann sagði vinum sín
um, að þessi lífsreynsla hefði orðið
til þess að hann ákvað að láta eitt-
hvað gott af sér leiða í lífinu.
Hann hélt áfram herþjónustu eftir
stríðið og ætlaði I fyrstu að gera her
mennskuna að ævistarfi sínu. En
1947 hætti hann hermennsku og hóf
búskap í Penrith í Cumberland á
Norður- Englandi. Hann hefur verið
þingmaður Penrith siðan 1955.
Whitelaw gekk að eiga Cecilia
E>oriel 1943. Þau eiga fjórar dætur.
Hann leikur ennþá golf, stundar veið
ar og syngur lög eftir Gilbert og
Sullivan. En vinir hans segja,
að hann hafi mesta ánægju af þvi aS
vera atvinnustjórnmálamaður.