Morgunblaðið - 28.03.1973, Side 16

16
MORGVNBLAÐIÐ, MIÐVIKIJDAGUR 28. MARZ 1973
Otgefandi hf. Arvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúl Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjóri og afgreiðsla Aðalstræti 6, simi 10100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22-4-80.
Askriftargjald 300,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasðlu 18,00 kr. eintakið.
Aðalmálgagn ríkisstjórnar-
innar, dagblaðið Tíminn,
tók sér fyrir hendur í for-
ystugrein í gær að sýna fram
á þá hrikalegu hækkun á lífs-
nauðsynjum almennings, sem
orðið hefur í stjórnartíð
vinstri stjómarinnar. Eru
þessar hækkanir á almennum
neyzluvörum ofboðslegri en
menn hafa almennt gert sér
grein fyrir. Þannig skýrir
Tíminn frá því, að ein al-
gengasta neyzluvaran, ýsa,
slægð og hausuð, hafi hækk-
að um hvorki meira né minna
en 68%, að saltfiskur hafi
hækkað um 45% og þorskflök
um 44%, að fiskbollur hafi
hækkað um 51%, kaffi um
56%, strásykur um 115% og
svo mætti lengi telja. Vissu-
lega hafa menn gert sér
grein fyrir því, að verðhækk-
unaraldan hefur verið gífur-
leg, eftir að Ólafur Jóhannes-
son tók við stjórnartaumun-
um, en þó má óhikað full-
yrða, að almenningi hefur
ekki verið ljóst, hve ofboðs-
leg þessi hækkun hefur ver-
ið, og er það þakkarvert af
Tímanum að upplýsa fólk um
þessar miklu hækkanir.
Við þessar gífurlegu hækk-
anir á algengustu neyzluvör-
um hafa svo bætzt hækkan-
irnar á búvörum um síðustu
mánaðamót. En þá hækkaði
nýmjólk um nær 44%, smjör
um rúmlega 27% og ýmsar
kjötvörur um rúmlega 20%.
Þegar þessar miklu hækkan-
ir eru hafðar í huga, þarf
engum að koma á óvart, þótt
reiðialda hafi gripið um sig
meðal húsmæðra í landinu,
sem hafa ákveðið að mót-
mæla þessum verðhækkun-
um með því að hætta að
kaupa ákveðnar vörutegundir
um tiltekinn tíma.
Því hefur verið haldið
fram, að þessar aðgerðir hús-
mæðranna væri árás á bænd-
ur í landinu, en það er mesti
misskilningur. Húsmæðurnar
eru ekki að mótmæla fram-
leiðslu bændanna eða því að
bændur lifi við mannsæm-
andi kjör, þær eru að mót-
mæla því, að stjórnarstefnan
hefur leitt til ofboðslegrar
verðhækkunaröldu og beinn-
ar lífskjaraskerðingar. Það
var ekki verk bændanna að
hækka nýmjólkina um 44%
um síðustu mánaðamót. Það
var verk ríkisstjómarinnar,
og hún tók þá ákvörðun án
samráðs við bændur. Um það
er hægt að vitna til ummæla
Gunnars Guðbjartssonar, for-
manns Stéttarsambands
bænda, í viðtali við Morg-
unblaðið hinn 20. marz sl.,
en þá sagði hann, að „það
væri afskaplega óheppilegt
af ríkisstjóminni að lækka
niðurgreiðslur nú á þessum
tíma um leið og verðið hækk-
aði af öðrum ástæðum“, og
kvað hann það koma illa við
bændur ekki síður en neyt-
endur. Stjórn sambandsins
hefur oft bent á, sagði Gunn-
ar, að það yrði að koma því
þannig fyrir, að skylt væri að
hafa samráð við Stéttarsam-
bandið um breytingu á nið-
urgreiðslum, hvort sem ver-
ið væri að auka þær eða
minnka. Breytingar á niður-
greiðslum geta hitzt afskap-
lega illa á og komið sér mjög
illa fyrir bændur. Gunnar
Guðbjartsson kvað ekki hafa
verið haft samráð við bænda-
samtök um hækkunina á
mjólkinni nú fremur en
endranær. Ríkisstjómin tek-
ur alltaf sínar ákvarðanir, án
þess að ráðfæra sig við sam-
bandið, sagði Gunnar.
Af þessari tilvitnun í »m-
mæli formanns Stéttarsam-
bands bænda, má ljóst vera,
að samtök bænda telja, að
lækkun niðurgreiðslna um
síðustu mánaðamót, sem
leiddi til hinnar stórfelldu
hækkunar á nýmjólk og öðr-
um búvörum, hafi komið á
mjög óheppilegum tíma auk
þess sem þetta hafi verið gert
án samráðs við bændur og
komið sér mjög illa fyrir þá.
Það er því ljóst, að hús-
mæður í Reykjavík eru ekki
að berjast við bændur í
byggðum landsins, heldur
gegn verðhækkunarstefnu
ríkisstjórnarinhar. Reynslan
sýnir, að skyndilegar og mikl-
ar verðhækkanir á búvörum
leiða oft til söluminnkunar,
sem er bændum í óhag, og
slík stökk í verðlagi koma
mjög illa við launþegann í
þéttbýlinu eins og húsmæð-
urnar þekkja bezt. Forystu-
grein Tímans í gær hefur
sýnt og sannað, að verð-
hækkanimar eru með ólík-
indum, og nú hefur soðið upp
úr hjá húsmæðrum í fyrsta
skipti í manna minnum, eins
og mótmælaganga þeirra á
þingpalla glögglega sýndi.
TIMINN SANNAR
VERÐBÓLGUNA
í /f^S
Eftir
Harry Schwartz
V0FA STALÍNS GENGUR ENNÞÁ
LJÓSUM L0GUM
NEW YORK — Vofa Stalíns geng
ur ennþá ljósum logum í Sovétríkj-
unum þótt tuttugu ár séu liðin frá
dauða hans. Rúmlega helmingur 250
milljón íbúa Sovétríkjanna man að-
eins óljóst eftir ógnarstjórn harð-
stjórans eða var ekki einu sinni
fæddur þegar hann dó. Samt er enn-
þá talið alltof hættulegt að ræða vítt
og breitt fyrir opnum tjöldum um
þver og endilöng Sovétríkin um
manninn sjálfan og það risastóra
hlutverk sem hann gegndi í mótun
stórbrotins heimsveldis í skrifstofu
sinni í Kreml.
Ennþá er engin ítarleg ævisaga til
um Stalin. Þegar ekki verður hjá því
komizt að nefna hann í sovézkum
skáldverkum og fræðiritum, er það
venjuiega gert i örfáum orðum og
með ýtrustu varúð. Magnþrungin
skáldsaga Alexanders Solzhenitsyns,
„Fyrsti hringurinn", hefur að geyma
eina síðustu sovézku svipmyndina af
manninum, þar sem gefið er til
kynna hvemig hann var í öllu sínu
veidi. En þessi skáldsaga er auðvitað
bönnuð í Sovétrikjunum.
Svona varúð er auðskilin. Enn er
við völd í Kreml kynslóð valda-
manna, sem Stalín þjálfaði og veitti
frama. Leonid I. Brezhnef, Alexei N.
Kosygin og Mikhail A. Suslov voru
allir nánir samverkamenn Stalíns um
árabil. Kannski er ennþá mikilvæg-
ara að Stalín setti á laggirnar þær
undirstöðustofnanir sem mestu máli
skipta i Sovétríkjunum enn þann
dag í dag, og þær mótast enn þann
dag í dag af grundvallarhugmynd-
um hans. Þetta á við um miðstjórnar-
skipulag efnahagsmálanna, sam-
yr.kjubúin, verklýðsfélögin, sem eru
í raun og veru starfsmannafélög, þá
stefnu að beina mestum fjárveiting-
um og vinnukrafti til þungaiðnaðar
og vopnaframleiðslu og margt fleira.
Þannig er ennþá of hættulegt að
horfast beint í augu við allan veru-
leika Stalíns og þrjátíu ára valda-
feril hans í Kreml. Til þess þyrfti
alltof óþægilegar útskýringar valda-
mikilla manna, sem vildu miklu held
ur láta þetta æviskeið sitt liggja i
þagnargildi. Til þess þyrfti alltof
óþægilegar spurningar um undir-
stöðustofnanir Sovétríkjanna.
Þótt bent sé á erfiðleikana er þar
með ekki neitað að margt hefur
breytzt til batnaðar i Sovétríkjunum
siðan Stalín dó.
Dregið hefur úr ógnarstjóm hinn-
ar gömlu leynilögreglu Stalíns og
jafnvel þær tilraunir sem nú er ver
ið að gera til þess að berja til hlýðni
þá andófsmenn, sem láta í sér heyra
nú í dag, hefðu verið taldar alltof
vægar á dögum Stalíns. Lífskjör-
in í Sovétríkjunum hafa batnað veru
lega, þótt þau séu ennþá langtum
Stalín.
lakari en í flestum Evrópulöndum og
í Norður-Ameríku. Valdamönnunum í
Kreml hefur tekizt að koma því til
leiðar, að jafnvægi á sviði kjarn-
orkuvopna hefur náðst gagnvart
Bandaríkjunum, og þeir sýna miklu
meira sjálfstraust en áður þekktist.
Þeir eru veraldarvanari eins og af-
skipti þeirra af alþjóðamálum bera
vott um, og oft er það sem þeir
hafa fram að færa miklu jákvæð-
ara en þekktist á siðustu æviárum
Stalíns. Hófsemin 1 utanríkisstefnu
Kremiverja um þessar mundir stafar
líka að miklu leyti af því að þeir
þurfa að hafa nánar gætur á Kína
Maos.
Þó er grundvaliarstaðreyndin enn
þá sú, að Sovétríkin eru ennþá al-
ræðisríki — ekki eins manns eins og
áður heldur fámenns hóps — þar
sem kommúnistaflokkurinn getur
enn með góðum árangri stjómað
hugsunum og gerðum flestra sov-
ézkra borgara. Enn fara engar um-
ræður fram fyrir opnum tjöldum um
meginvandamál þessarar stóru þjóð
ar, og þeir sem sækjast eftir völd-
um í Kreml þurfa ekki að keppa um
hylli eða stuðning almennings. Enn
þann dag í dag er farið með alþýðu
manna i Sovétríkjunum eins og smá-
börn. Foreldrarnir verða að ákveða
hvað þau mega gera og hvað ekki.
Sovézka þjóðin veit til dæmis
ekki hvað stórum hluta þjóðartekn-
anna er í raun og veru varið til her-
mála og skyldra mála eða að brauðið
sem hún borðar um þessar mundir,
er að mikiu leyti komið frá Banda-
rikjunum vegna stórkostlegra
kaupa stjórnarinnar í fyrrasumar á
bandarísku komi, sem var afgreitt
skjótt og vel.
Þegar horft er um öxl liggur í aug
um uppi, að ofstæki og pukur Stal-
íns eftir síðari heimsstyrjöidina staf
aði að miklu leyti af veikleika og
ótta hans við þjóð sina og umheim-
inn. Ekki virðist ósanngjamt að
álykta, að margt af því sem eimir
enn eftir af stalinisma í Sovétrikj-
unum endurspegli ótta núverandi
valdhafa við of mikla þekkingu al-
mennings og of miklar opinberar
umræður.
En Stalín og stalínismi voru skil-
getin afkvæmi frumstæðs bænda-
þjóðfélags, sem reyndi að iðnvæðast
í flýti hvað sem það kostaði vegna
ótta, sem varð að veruleika þegar
Hitler gerði árásina í júní 1941.
Nú eru Sovétríkin háþróað iðnað
arriki, fyrst og fremst land borgar-
búa, og landið byggir menntaðasta
fólkið í sögu þess. Ennþá eimir
geysimikið eftir af staiínisma, en það
er tímskekkja sem getur ekki flúið
eyðandi öfl breytinganna og tímans
til eilifðamóns. Sovézka þjóðin get
ur sent eldflaugar til Marz og Ven-
usar, og Rússar eru engin böm. Fyrr
eða síðar afla þeir sér þeirra rétt-
inda að ráða sér sjálfir. Þá fyrst
verður vofa Stalíns kveðin niður fyr
ir íullt og allt.