Morgunblaðið - 01.04.1973, Blaðsíða 7

7
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. APRÍL 1973
-------,----------------------------
landinu. Það er til dœmis ekki
nema rúmlega klukkustundar
ferð til borgarinnar New Hav-
en, þar sem Yale-háskóli býður
upp á margs konar lystisemdir
hinna ýmsu listgreina. SÞar eru
líka gamlar og grónar bygging-
ar sem setja á háskólasvæðið
evrópskan blæ og aðrar nýjar
reistar eftir teikningum hinna
ágætustu arkitekta' Bandaríkj-
anna.
Svolítið lengra út með strönd
inni i bænum Mystic rétt aust-
an við New London er merki-
legt sjóminjasafn sem gaman er
að sjá. Þar hefur verið komið
fyrir heilu 19. aldar útgerðar-
plássi og skipasmíðastöð, litlum
þæ með um það bil 60 húsum,
þar sem kynnast má margþættri
starfsemi, er útgerð fylgdi fyrr
á tímum og hinum ýmsu þáttum
í daglegu lífi fólksins, húsa-
kynnum og heimilishaldi, banka
starfsemi og blaðaprentun,
skólahaldi og kirkjulífi. Við
bryggjurnar liggja bundin
glæsileg seglskip stór og smá,
sömuleiðis er þar stórt og mikið
safn alls konar hluta, sem tengd
ir eru sjómennsku fyrri tíma,
bæði búnaði skipa og manna.
Mystic er gömul og fræg höfn
í bandarískri sögu. Þar hófust
skipasmíð í Mysitil ensíðankomu
fyrstu landnemanna frá Evrópu.
Þaðan voru gerð út hvalveiði-|
skip allt upp í 18 talsins, þegar
mest var um miðbik síðustu ald-l
ar, en þá voru íbúar bæjarins1
aðeins fimmtán hundruð. í borg
arastyrjöldinni var mikil kaup-
skipasmí ð 1 Mystic en siíðarn komu
til lystisnekkjur og sportbátari
og nokkuð var smíðað þar af
strandgæzluskipum og litlum
herskipum í heimsstyrjöldinni
síðari.
Að baki sjóminjasafninu
Mystic stendur öflugur félags-
skapur er nefnist „The Marine
Historical Association“, stofnað-
ur árið 1929. Hefur hann unnið
þarft verk með því að koma
þessu safni á laggirnar og varð
veita á einum stað fyrir kom-
andi kynslóðir menjar þessa
gamla tíma með svo einstaklega
lifandi hætti og skemmtilegum,
auk þess sem á vegum safnsins
er stunduð ýmiss konar fræðslu
starfsemi til dæmis hafa á vetr-
um verið haldin námskeið i báta
smíði, sjómennsku og siglingum.
Það er vissulega vel þess virði
að yfirgefa stórborgarglauminn
dagstund til þess að sjá þetta
safn — og sé lagt upp nógu
snemma dags er hægt áð velja
seinfarnari vegi en hraðbraut-
irnar og sjá margt annað
skemmtilegt i leiðinni. Annað
ámóta merkilegt safn, svipaðs
eðlis, er skammt frá hraðbraut-
inni' milli New York og Boston,
rúmlega þriggja klukkustunda
leið frá New York og um eina
klukkustund frá Boston. Það er
gamla þorpið Sturbridge, eins
konar amerískur „Árbær“,
elskulegt sveitaþorp í fallegu
skóglendi og langt á milli húsa,
andstætt við sjávarþorpið i
Mystic, þar sem húsin standa
þétt umhverfis höfnina. Lifinu í
sveitaþorpi 19. aldarinnar er þó
lýst með sama hætti og lífinu
i Mystic, þar er fólk að störf-
úm með tækjabúnaði, er tíðkað-
ist á fyrri hluta 19. aldar, klætt
að hætti þess tíma; þar eru kon
ur við vefnað, matargerð og
bakstur og karlar við járn- tré-
tin- og tunnusmíðar og naut-
gripir draga plóginn í þorpinu
því. Dálítil á rennur þar um og
gamla myllan er á sinum stað,
sömuleiðis lítil skólahús og
kirkja. Þar eru leirkerasmiðir að
búa til matarilát, konur við
kertagerð, klukkusafn og vopna
safn. Þorpskráin er á sínum
stað og ráðhúsið með turnspíru
við „Grænuna" — torg þorps-
ins. Gestir geta ekið um i hest-
vögnum og hvílt sig í skrúðgörð
um eða i skugga trjánna.
Upphafsmenn Sturbridge
þorpsins voru tveir bræður, Al-
bert og Gheney Wells, sem ár-
um saman söfnuðu að sér göml-
um munum unz safn þeirra var
farið að draga að sér ógrynni
gesta viðs vegar að. Þeir sáu
fram á að ástæða væri til að
eftirláta það almenningi en
höfðu hins vegar ekki áhuga á
að láta hola þvi niður einhvers
í staðar inni í miðri stórborg. Þá
vaknaði hugmyndin um að
kaupa land og safna saman göml
um húsum, er fyrir væri komið
með þeim hætti sem tíðkaðist í
litlu sveitaþorpi í Nýja-
Englandi á fyrstu fimmtíu árum
landnemanna þar. Félag var
stofnað til að sjá um fram-
kvæmdir og rekstur safnsins og
nú eru í Sturbridge um fjöru-
tíu hús og staðurinn í heild
hinn yndisilegasti heim að
sækja.
Eðlilega geta Bandaxikja-
menn ekki státað af miðaldaköst-
ulum og fornum borgarmúrum
eins og lönd Evrópu en víða er
kostulegt að sjá hvernig að
komufólk hinna ýmsu evrópsku
þjóðerna hefur reynt að koma,
I Sturbridge.
Hluti útihúsa sveitabæja í Sturbridge.
Gömul verzlun i Sturbridge.
sínu gamla umhverfi fyrir í
nýja heiminum með því m.a. að
líkja eftir byggingarstílnum frá
heimalandinu. Sérstaklega er
þetta áberandi í kirkjubygging
um.
Kirkjulíf er ákaflega fjöl-
breytt og viðamikið í Bandaríkj
unum svo sem kunnugt er og
margs konar tómstunda-
fræðslu- og menningarstarfsemi
rekin á vegum hinna ýmsu safn
aða. Sömuleiðis má sjá hinar
margvíslegustu gömlu stílteg
undir byggingarlistar í stórhýs
um auðkýfinganna víðs vegar í
Nýja Englandi, allt fram á
Þorskhöfða þar sem glæsibygg-
ingarnar í Hyannis Port slá
sennilega öllu við.
Konunglegt dæmi um eftirlík-
ingu evrópskrar húsagerðar er
kastalinn, sem leikarinn og leik
ritahöfundurinn, William Gill
ette, lét reisa sér á ákaflega fal-
legum stað á austurbakka
Conneoticut-fljóts.
Skammt sunnan við borgina
Middletown eru skógi vaxnar
hæðir, sem ganga undir nafn-
inu „Systurnar sjö“. Hin syðsta
er þeirra hæst og þar stendur
Gillettekastali með útsýn yfir
ána þar sem hún hlykkjast eins
og silfurband milli skógivax-
inna bakka.
William Gillette var hvað
kunnastur fyrir leik sinn í hlut-
verki leynilögreglumannsins
Sherlocks Holmes á árunum
1899^-1932. Hann lék þetta hlut
verk alls um 1300 sinnum víða
um lönd og holdgaði fyrir millj-
ónir manna þessa frægu pers-
ónu Arthurs Conans Doyles.
Gillette hafði miklar tekjur
af starfi sínu — var talið, að
árstekjur hans á árunum 1900—
1910 væru að meðaltali um
200.000 dalir — og auk þess var
hann af efnuðum foreldrum kom
inn, faðir hans var öldunga-
deildarþingmaður og einn af
frumherjum RepublikEuiaflokks'
ins og móðir hans komin af
einni helztu og fyrstu ættum
höfuðborgar Connecticut ríkis
Hartford. Gillette gat því hæg-
lega látið eftir sér að reisa sér
svo veglegan bústað, úr þvi
hann langaði til þess.
Það hefur ekki verið neitt
smáátak á sínum tíma að reisa
kastala þennan. Hæðin var vax-
in þéttum skógi og algerlega
óbyggð, þar voru auðvitað eng
ir vegir og allt grjótið i kastal-
ann þurfti að flytja um langan
veg og draga það síðan upp frá
fljótinu. Gillette teiknaði sjálf-
ur loftbrú til þess að flytja
byggingarefnið eftir. Hann
teiknaði líka kastalann sjálfan
og innréttingar allar. Aðalefni
byggingarinnar eru ótilhöggnir
granítsteinar og eik, viðast út
skorinn og hömruð með sérstök
um hætti — einnig húsgögnin,
sem eru öll í góðu samræmi við
innviði — og víða eru veggir
klæddir striga og strámottum.
Smáhlutir, svo sem læsingar á
hurðum og gluggum, ljósrofar
og fleira þess háttar, eru sér-
staklega forvitnilegir og fjöl-
breytilegir að gerð og allt þetta
á Gillette að hafa teiknað sjálf-
ur með hinni mestu nostursemi.
Margir þessara smáhluta svo
sem hurðarhúnar bera vitni
þeim feikilega áhuga, sem Gill
ette hafði á köttum, en þá átti
hann marga um ævina og lét
taka af þeim ótal ljósmyndir,
sem hanga víðs vegar um kast
alann.
Kastali Gillettes var reistur á
árunum 1914—19 en í mör<v
eftir það var hann að
breyta og betrumbæta eitt
annað. Byggingin var að sjálf-
sögðu búin öllum þægindum,
sem þessum tíma tilheyrðu og
ljóst er, að þarna hefur hverj-
um manni átt að geta liðið vel.
Áður en Gillette reisti kastal-
ann hafði hann löngum haft að
alheimili sitt á lystisnekkju er
hann kallaði „Pollý frænku",
og sigldi viða um höf.
Fljótlega eftir að Gillette
fluttist í kastalann sinn, lét
hann leggja dálitla járnbraut
um landareignina. Hann hafði
mikla unun af hröðum akstri og
tók iðulega gesti sína með sér í
ökuferð í járnbrautinni. Segir
sagan, að þeim hafi oft þótt nóg
um glannaskapinn í gestgjafan-
um.
Þessi járnbraut var skömmu
eftir lát hans keypt i dálítinn
skemmtigarð við vatnið Compo-
unce, skammt frá smábænum
Southington, en þann garð rakst
undirrituð á í einni af mörgum
ökuferðum utan hraðbrauta á
sl. sumri. Þar var járnbrautar-
lestin þéttskipuð í stöðugum
ferðum umhverfis vatnið og var
sérstaklega ánægjulegt að fylgj
ast með hrifningu fötluðu barn-
anna, sem hafði verið boðið í
garðinn þennan sólbjarta sumar
dag.
Hér að framan hefur aðeins
verið drepið á örfáa staði af
mörgum, sem forvitnilegir eru
og ágætir heim að sækja á þess
um smáskika af Bandaríkjunum
þar sem evrópskir menn fyrst
hösluðu sér völl. Ýmsa staði
aðra hefði mátt benda þeim á,
sem leggja leið sína til New
York ýmissa erinda og þá
kannski einkum á sögustaðina á
jÞorskhöfða, í Boston og þar um
kring, en það væri efni í aðra
svo að nú skal set^a
mbj.