Morgunblaðið - 24.07.1973, Blaðsíða 17

MOR.GUNBLAÐ1Ð — MUÐJUDAGUR 24. JÚLÍ 1973
17
Jón Jónsson:
Bréf frá Managua III:
Menn og dýr
í Managua
Aldajíömul fótspor við Managua
VIÐ sögu Manatfiia og jarð-
skjálftans þar 23. des. 1912
kemnr fleira en fóikið. Sum
dýrin léku þar sitt hlutverk
ekki niiður. Fjölskylda ein
átti stóran og sterkan hund,
sem einnig var vitur. Þegar
húsið hrnndi lentu tvö barn-
anna undir braki og máttu
sig hiergi hraera enda þótt
þan væru litt meidd.
Á auigabragði var hundur-
inin kominn á vettvang, krafs-
aði með sterkuim klóm í brak
ið, reif það burtu stig af stigi
og Knniti ekki fyrr en bömin
voru frjáls. í matvæliaskortim
um, sem varð fyrst eftir jarð
skjálftann, varð að lóga þess-
uim trygga vini og má nærri
geta með hvaða ti'lfinimingum
það hefur verið gert. Og
Seppi, hvíti huindurinn, sem
aldrei svaf á verðinium. Sá
ljóður var á ráði Seppa að
honum þóttu kjúkMngar góð-
ur matur. Sá veikleiki leiddi
hann út í það að heimsækja
hænsnakofa nágran-nans að
naetiurlagi og reyndisit jafnan
einni pútu færra í kofan'uim
næsta daig. Ekki gáfu hænsnin
neina skýrslu um hvað gerzt
hafði í kofanum um nóttina,
enda mun skýrslugerð óþekkt
í dýraheimum.
Vísit er hims vegar, að Sepp'.
var á sínum stað að morgni
hinn hressasti • og sakleysið
sjálft.
1 jarðskjálftanum tók hann
kölllun sína af mikiHi alvöru
og gerði ekki svo mik'ð sem
gjóta hornauga til hæmsma-
kofans. í>essa nótt sváfum við
undir berum himni, þvi við og
við bifað'st jörðin. Þrír voru
hundar á verði krinigum flet-
in og Seppi þeirra ötulastur.
Hvað eftir annað og með
furðulega jöfnu miMiibili sá ég
hann fara stóran hring kring-
um náttbóliið og at'huga a®t
gaiumgæfilega. Hestur, sem
álpaðist inn á svæðið var lát
iinn sk'Ija, að þetta væri ekki
hans umráðasvæði og þar af
leiöandi hlaut hann að draga
sig til baka. Feit gylta var
þarna á slangri og hakkaði í
sig niðurfallna mangóávexti en
Seppi rak hana vægðarlaust
burtu. Ef mango heyrðist
detta af tré langt burtu var
Seppi óðar kominn af stað til
að athuga hvað um var að
vera.
Þau urðu endalok Seppa, að
hainn fékk slæman húðsjúk-
dóm, sem brátt leiddi hanin svo
langt, að ekki var annars kost
ur en að svæfa hanm þeim
langa svefni, en mimningin um
Seppa er hvit eins og hann
sjáltfiur. Hvíl þú í friði undir
ma'mgótrjánum, Seppi! Þökk
fyrir góða vöm og gleymt sé
allt þitt ófrjálsa hænsnaát.
í glugigak'stiu, sem er nærri
þvi það eiina, sem eftir stend-
ur af húsi einu í miðborginnd
situr köttur og horfiir gulum
augum út í sólskinið. Það er
emg'nn villiköttur, en nú
hiauit hann að semja sig að
þeim siðum, því heimilið var
farið, gluggaikistan það eina,
sem hann ennþá karanaSist
við. Ekki vil ég gera mikið úr
biiinu, sem talið er vera miili
manns og dýrs. Stundum eru
dýrin „mainneskjulegri" en
manneskjurnar sjálfar. Víst er
að á meyðairstund minnkar bil
ið og maöur og dýr leitar at-
eru talamdi vottur um alda-
gamlar ógnir á þessu svæði,
(sjá mynd). Eftir þvi sem nú
verður næst komizt er aldur
þeirra eimhvers staðar miiiili
2000 og 5000 ára.
f þessu sambandi má l'áta
þess getið, að Managua eyði-
lagðist í jarðskjálfta 1931 og
amk þess er vitað um harða
jarðsikjálfta a.m.k. 9 sinnum
á sl. 130 árum á þesisu svæði.
Að Mamagua varð höfuðborg
Nicaragua á rætur að rekja
til togsitrei.t.u miffi tvegigja
borga, Leon og Gramada, hvor
skyldi verða höfuðborg. Nið-
urstaðan varð sú, að hvorugri
skyldi það hlotnazt, ein í þess
Sjúkrahús, sem eyðilagðist í jarðskjálftanuni. — Myndin tek
in sex mániiðiim síðar.
hvarfs hvort hjá öðru. Hann
Vaskur mónn, sem bara var
ilítili hnoðri, þegar jarðskjáifit
inn varð, þrýsti sér upp að
okkur og skalf af ótta.
Margra alda gömul merki
um sameiigintegan flótta
roanna og dýra undan náttúru
hamförum má rauraar sjá rétt
við borgarmörk Managua.
1 jarðlag, sem eitt s mn var
mjúkur, blauitur leir, eru mörk
uð spor manna og dýra, sem
sýniliaga haifa verið á flótta
undan eldgosi, sem nokkrum
augnabii'kum siðar fyllti spor
in ösku og því hafa þau
geymzt milli jarðlaga fram
til okkax tíma og eru nú á uim
4 metra dýpi undir yfirborði
j arðar.
Vel má í slóðinni sjá spor
eftir böm, sem þeir eldri hafa
auðsjáaintega haft miiMi sín á
flóttamum. Væntanlega hafa
þarna verið á ferð menn, kon
ur og börn en auk þess má
þar greina spor eftir hund og
ge t eða sauðkind. Spor þessi
stað risa höfuðborg ný við
Managuavatn. Út frá þetrri
reynsdu og þekkiragu, sem nú
liggur fyrir, verður að játa að
staðarvaldð var óvenjulega
misheppnað enda þótt borgin
liggi nokkuð vel við samgöng-
um.
ENDURREISN MANAGUA
1 fyrsta greinarkomi mtou
frá Maraagua, hélt ég þvi fram,
að ekki teldi ég neitt vit í því
að byggja borgiraa á ný á sama
stað. Tld grundvaBar fyrir
þeiirri skoðun lá sú eirafalda
staðreynd að á ferð mirani
gegrmm hina hrundu borg
sama morgura og jarðskjáifit-
inn varð, hafði ég veitt at-
hygli tveim me'riháttar mis-
gengisiíraum þvert gegnum
miðborgiraa. Sýnilega var um
bæði lárétta og lóðrétta hreyf
inigu að ræða.
Núna 6 mánuðum siðar
stendur þessi skoðun óbreytt
og þær rannsóknir, sem siðar
hafa verið gerðar á þessu
svæð:, benda allar tii þess að
ekki sé ástæða til að skipta
um skoðura hvað þetta varðair.
Má í þvi sambandi sérstak-
tega geta rannsókn'a þeirra, er
Peter Ward, jarðeðiissfræðirag
ur gerði hér snemma á þessu
ári, en niðurstöður af þeim
rannsóknum hafa nú verið
lagðar fram. Peter Ward, sem
komið hefur til ísilainds ofitar
en eirau siram og er islenzkium
jarðvisindamönnum að góðu
kunnur, er fram úr skarandi
hógvær og heiðarlegur visinda
maður, en niðurstöður haras
varðandi endurre'sn borgar-
innar á sama stað eru mjög
neiikivæðar. Samkvæmt mæi-
iragum hams eru urndir borgar
stæðirau a.m.k. f!mm misgeng
islínur þar sem bæði Járéttar
og lóðréttar hreyfingiar hafa
átt sér stað. Sums staðar hef-
ur lárétt tilfærsla numið yfir
20 sm en hreyfirag á lóSrétta
stefrau yfirteit.t mitnni.
AHmikið hefur þó verið
raett um að endurbyggja borg
iraa á sama stað og eru sterk
ir kraftar, sem v raraa í þá átt,
því ýmisir áhrifamenra eiga
þarna lóðir, sem a.m.k. voru
verðmætiar. Hins veigair er það
augljós staðreynd, að á sl.
þremur mánuðum hafa rúst
irnar ekki tekið sýnilegum
stakkaskiptum og mjög lítið
hefur miðað verkinu við að
hreirasa til, en sú virana fer
fram á vegum þesis opinbera.
Á sama tíma hafa þotið upp
heil verziuiniarhverfi utan við
h ð eiigiralega borgarsivæði og
verður ekki aranað séð, en að
með þessu áframhaídi mura.i
borgin sjáMkrafa f!yt jast á
stað, sem a.m.k. núraa er heppi
legri hvað sem svo verða karan
í framtíðinni, því eragan veg-
inn er víst, að upptök naeista
jarðskjáifta verði nákvæm-
lega á sama stað og upptök
þessa voru. Það sýn'sit hiras
vegar fudll ástæða til að
reikna með meiri háttar jarð
skjálifta á þessu svæði aftur
iranan 50 ára. Það er litea langt
frá þvi að hægt sé að treysta
þvi, að eteki geti orðið eldgos
á svæðirau í sambandi v.ð þess
ar hrærimgar. Managua er á
hættuislóðum.
STÓRKOSTLEGIR
ERFIÐLEIKAR
Ég gait þess áðara að litiu
miðaði vertei við að hreirasa tiiil
í rústunum. Fjöldi byggiraga
voru efltiir jarðskjáiftaran í
slíiku ástandi, að ektei var um
annað að ræða an að brjóta
þær niður til-grunna. Vöratiun
á nútímatækni gerir verteið
bæði hættulegt og að það
virainsit seimt. Margra metra há
ir haugar af tígusteiirauim,
brotnu timbri og járnairuslii
þekj a enraþá borgarsvæðið.
Eitit af stærstu sjúkrahúsun-
um, sem fóH í jarðskjálftan-
um er enra í sama ásigkomu-
laigi (sjá mynd), en einmitt
vöntun sjúkrahúsa er nú hvað
tilfdinraantegust.
Márauðirnir marz, apríl og
maí eru heiitustu máraiuðir árs
iras hér og með 35—38 gr. C í
skugganum daglega. Á þess-
um tima var rykið hér svo ó-
skaplegt að ekki verður með
orðum lýst. Á leið inn ti'l borg
arimnair mátti í tugkHómetra
fjairiægð sjá brúnleit ryksý yf
ir rústuraum og umhverfiinu
og laigði það langa.r leiðir und
an vindiraum.
Þetta örfina ryk smauig aillis
staðair inn og lagðist yfir gólf
og húsgögn jafnóðum og
þurrkað var af. Ef setið var
við sterift'r, var blaðið orðið
svo þakið ryki, áður en komtð
var niðuir fyrir miðja siðu, að
kúlupenninn hætti að verka
og maðuir varð í vandræðuim.
Þetta kann að þykja ótrúlegt
en er satt eigi að siður.
Svo kom regraið um miðjan
mai, fyrstu skúrirnar. Þá
rigndi 106 mm 6 einrai nóttu
yfir Maraagua. Margiir klló-
metrar af skurðum, sem
grafn'r höfðu verið fyrir frá
renrasili frá nýjum byggðar-
hverfum fylltust af vatra'i og
hruradu saman. Heita má, að
aUt haf.i verið grafið með
handafli og aftuir þurfti þatr að
taka ti'l hendi. Með regrti og
raka komu flugurnar og með
þe'm sjúkdómar, sem einkum
herja á ungbörn, Vöntura á
sjúkrahúsum og möuteikum ti'l
að fullraægja jafnvel ailigerum
1 ágmarkskrö f u m varðaradi
hreinlæti í meðfierð matvæla
onsakaði að um 40 börra létust
viku hverja á Maraagna-svæð-
ira'u. Margir hafa ekki önraur
ráð en að elda mat siran á úti
hióðum við him frumstæðustu
skilyrð:. Enn stendur stríðið
við sjúkdómana og vafalau&t
falla enn margir i því áður
en tekst að koma heilbrigðis-
málunum nokkurn vegiinn í
vLðuniandi horf.
Það fymist furðu fljótt yflir
hrylliragar jarðskjálftaras
sjálfs, en rústimar og graf
reituinirain tala sínu þögla málii.
Varia tekur það mirana en hálf
an amraan áratug að koma
Mainagua í eðlilegt ástand á
ný — fáist þá flriður svo Leragi.