Morgunblaðið - 09.02.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. FEBRUAR 1974
17
Per
Nörgárd.
frumflutt í Arósum, af józku
óperunni. Síðar var óperan
flutt i danska sjónvarpinu,
sænska útvarpinu og víðar.
Óperan byggist á einhverju
elzta söguljóði, sem þekkist,
forn- assyriskri frásögn af kon-
unginum og kappanum
Gilgamesh og afstöðu hans til
manna og guða. Textinn var
settur saman á síðustu öld af
leirtöflubrotum frá 2. öld fyrir
Krist og hefur síðan verið eftir-
læti málfræðinga og bók-
menntafræðinga. Nörgárd
tengir Ijóðið hugmyndum
stjörnuspekinnar, sem hann
hefur mikið dálæti á, að sagt er.
Einn af gagnrýnendum
Norðurlandablaðanna lýsti því
nýlega í umsögn um óperuna,
hvernig hljóðfæraleikurum og
söngvurum hefði verið fyrir
komið, þar sem hann sá hana —
en það var í sirkustjaldi á
Djurgárden í Stokkhólmi. Hann
kvaðst þegar hafa fengið hug-
boð um, að hér væri nýstárleg-
ur óperuflutningur á ferð, þeg-
ar hann gekk í kringlóttan sal-
inn og sá skipan hljóðfæra-
leikaranna og söngvaranna.
Hljóðfæraleikurunum var
skipt i fjóra hópa, — einn var í
miðjunni, tveir til hliðanna,
hvor sinum megin, og sá þriðji
á áhorfendabekkjum. Dálítið
afsiðis stóð söngflokkur og ein-
söngvararnir höfðu afmarkaða
staði, þeir voru ekki klæddir
sérstökum leikbuningum og
„léku“ ekki. „Hér gat ekki að
lfta neinar hinna gömlu óperu-
hefða, verkið var ferskt og
frumlegt, ... þrungið innihaldi
Og spennu", sagði gagnrýnand-
inn.
fyrir óperu um Gilgamesh
ÞEGAR Norðurlandaráð
kemur næst saman til fundar
upp úr miðjum þessum mánuði
verða bókmennta- og tónlistar-
verðlaun ráðsins afhent við
hátíðlega athöfn. Tónlistar-
verðlaunin, sem eru 50.000
danskar krónur, eða um það bil
750.000 fslenzkar krónur, eru
veitt annað hvort ár og hlaut
þau að þessu sinni danska
tónskáldið Per Nörgárd.
Nörgárd, sem er 41 árs að
aldri, hóf tónsmfðar þegar á
menntaskólaárum sfnum og
fékk á sig orðspor undrabarns-
ins f þeim efnum. Ilann hafði
mikinn áhuga á fyrirrennurum
sfnum á Norðurlöndum, sökkti
sér m.a. niður f tónlist Sibelius-
ar og Carls Nielsens og talaði,
að kunnugra sögn, mikið um
„alheim hins norræna hugar-
fars“. Nörgárd var hins vegar
barn síns tíma og hugur hans
reyndist opinn fyrir þeim nýju
straumum tónlistar, sem bárust
víðsvegar að, einkum að
sunnan, frá Þýzkalandi og
Frakklandi.
Afsprengi þessara áhrifa
féllu ekki í góðan jarðveg
heima fyrir —þaðvarekki fyrr
en Nörgárd þótti takast að sam-
eina andstæður hins gamla og
nýja, aðhæfa norrænar hefðir
nútímahugmyndum og tækni,
að verk hans náðu nokkrum
vinsældum að marki.
Meðal kennara Nörgárds f
tónlistarskóla var Vagn
Holmboe, en kvartett hans nr.
11 var annað tveggja tónverka
Dana, sem lögð voru fyrir dóm-
nefnd Norðurlandaráðs.
Nörgárd var ekki tvítugur,
þegar fyrsta verk hans var leik-
ið opinberlega, en af seinni
verkum má nefna „Stjörnu-
merki“ fyrir tólf strengjahljóð-
færi, „Brot VI“ fyrir sex hljóm-
sveitarhópa óperuna Völundar-
húsið, sem var flutt í Konung-
lega leikhúsinu í Kaupmanna-
höfn, tvö Oratorium fyrir kór
og hljómsveit og tónlist við
balletta, sem hinn heimskunni
danski ballettmeistari Fleming
Flindt hefur samið og sviðsett.
Kunnur varð Nörgárd þó
kannski fyrst og fremst fyrir
hlémerki, sem hann gerði fyrir
danska sjónvarpið og féll ekki
öllum jafn vel i geð.
Verðlaunaverk Nörgárds,
kammeróperan Gilgamesh,
„ópera i sex dögum og sjö nótt-
um“, var upphaflega samið
fyrir sænska óperuskólann með
stuðningi 'norræna menningar-
sjóðsins. Þegar tilkom höfnuðu
Svfarnir verkinu og var það þá
Herskipa-
kaDphlauD
að hefjasi
** Sovézkt herskip búið eldflauguin á siglingu við Island.
ÞÓTT Súezskurður verði ekki
opnaður fyrr en sfðar á þessu
ári, hefur opnunin þegar komið
af stað herskipakapphlaupi
milli risaveldanna, er getur
skyggt á vfgbúnaðarkapphlaup
fyrri ára og bæði orðið kostnað-
arsamara og víðtækara.
Afdrifarikt stig herskipa-
kapphlaupsins hefst á smá-
eynni Diego Garcia, vart sýni-
legum depli á landakorti Ind I
landshafs, sem Bretar eru fúsir
að fá Bandaríkjunum til afnota
fyrir herstöð á svæði, þar sem
risaveldin hafa ekki hingað til
haft fótfestu. Pentagon vill her-
stöðina vegna þess, að sovézka
flotanum verður fært að nota
Súez til þess að auka nærveru
sina á svæðinu. Sovézk skip
munu nú þurfa miklu skemmri
tíma til þess að sigla til Ind-
landshafs — 2.200 mílna sigling
frá Svartahafi f stað 9.000
mílna frá Vladivostok i aust-
ustu héruðum Sovétríkjanna.
Ýmsir baráttumenn hags-
muna Bandaríkjaflota segja, að
þetta geri Rússum kleift að
fjórfalda tölu þeirra skipa, sem
verða til taks, án þess að fleiri
skipum verði raunverulega
stefnt til svæðisins, en aðrir
sérfræðingar draga þessa stað-
hæfingu í efa. Til þess að
standa Rússum á sporði yrðu
Bandaríkin að efla sinn eigin
mátt. Stöðin á Diego Garcia,
segir flotinn, mundi veita skip-
um jafnt og flugvélum aðstöðu,
en þar með yrði ekki eins nauð
synlegt að senda önnur skip á
vettvang frá fjarlægum slóðum,
þau hefðu frjálsar hendur um
önnur verkefni og allar aðgerð-
irnar yrðu langtum kostnaðar-
minni.
Þessar röksemdir geta verið
skynsamlegar út frá sjónarmiði
sjóhersins, en þær sniðganga
pólitik vígbúnaðarkapphlaups-
ins. Baráttumenn hagsmuna
sovézka flotans knúðu á Kreml
i fyrra um leyfi til þess að auka
styrkleika hans á Indlandhafi
— eins og greinilega sást á við-
vörunarhrópum talsmanna
hans í blöðunum um fyrirætl-
anir Bandaríkjanna. En sam-
kvæmt opinberri bendingu,
sem var gefin frá Washington
til Moskvu, voru fyrirætlanirn-
ar heiðarlegar í hvivetna.
Embættismenn stjórnarinnar
gáfu til kynna, að þeir vildu
ekkert aðhafast, er ýtti Rússum
út i herskipakapphlaup á svæð-
inu, og Kreml tók þetta trúan-
legt — eða þannig liú það út nú
í Moskvu. Eitt þeirra Moskvu-
blaða, sem er tengt þeim hóp-
um, er berjast gegn of miklum
vigbúnaði, gaf meira að segja í
skyn þá, að þótt bandariskir
haukar reyndu að færa út
árekstra risaveldanna til Ind-
landshafs, mistækist þeim
sennilega að ná fram markmiði
sinu.
Birting þessarar greinar f
Moskvu og ögrunarlaus fram-
koma Rússa á Indlandshafi
báru með sér, og sama gerðu
vísbendingar frá Washington
um þetta leyti, að bæði risa-
veldin legðu sig i framkróka
um að halda herskipakapp-
hlaupinu á svæðinu í skefjum.
Allt þetta breyttist i október-
striðinu, þegar báðir flotarnir
sendu öflugan liðsauka á vett-
vang og tilkynnt var í Washing-
ton, að héðan í frá yrði haldið
uppi aukinni og „reglulegri'*
nærveru á Indlandshafi. Síðan
tóku við árangursrikar friðar-
tilraunir dr. Kissingers i Mið-
austurlöndum og þar með kom
fram loforðið um enduropnun
Súezskurðar, sem styrkti
stjórnina i Washington i þeim
ásetningi að bregðast því lof-
orði, sem hún gaf Kremlherr-
unum i skyn, að hún veitti þeitn
að hafa taumhald á flotanum á
Indlandshafi.
En hvers vegna skyldi gerð
mannvirkja fyrir flotaaðstöðu á
Diego Garcia, sem Pentagon
segir að sé möguleg fyrir jafn-
ómerkilega upphæð og 20 millj-
ónir dala, vera litin svo alvar-
legum augum, að þau geti haft
byltingarkenndar afleiðingar?
Vegna þess að í fyrsta lagi munu
þau gera að engu ótryggt jafn-
vægi, sem er milli baráttu-
manna hagsmuna flotans og
andstæðinga þeirra í Kreml.
Bæði Bandarikin og Sovétríkin
hafa nú hafizt handa um stór-
felldar áætlanir um smiði her-
skipa og nýtízku breytingar, en
stjórnmálaleiðtogar i báðum
löndunum hafa hingað til veitt
miklu minni tilslakanir en bar-
áttumenn hagsmuna flotanna
hafa krafizt.
I Bandaríkjunum eru óhóf-
lega kostnaðarsöm markmið
flotans opinberléga kunn. I
Sovétríkjunum sjást þau milli
linanna í greinum og ræðum
flotaforingja. Þeir biðja ekki
opinberlega um peninga. Enlýs
ing þeirra á verkefnum flotans
sýnir, að litill vafi leikur á því,
að ef hann á að geta sinnt þeim,
verður að finna miklu meiri
peninga en sjá má, að Kreml-
herrarnir eyða nú.
I báðum löndunum hafa bar-
áttumenn hagsmuna flotanna
notað Indlandshaf, vegna ná-
lægðar þess við oliuflutninga-
leiðirnar frá Persaflóa, til þess
að ýta stjórnmálamönnunum
inn fyrir nýjan vigbúnaðar-
þröskuld. Sú ákvörðun að reisa
nýja herstöð á DiegoGai'cia fel-
ur í sér, ef við hana verður
staðið, að Bandaríkin fara yfir
þann þröskuld.
Sovétríkin munu fylgja á eft-
ir, eins og nótt fylgir degi, og á
síðasta fjórðungi aldarinnar
verður háð herskipakapphlaup,
sem lítur út fyrir að verði —
þar sem skip eru fjölhæfari en
eldflaugar og alls staðar nálæg
— viðtækara en eldflaugakapp-
hlaupið mikla, sem einkenndi
þriðja fjórðung aldarinnar.
Eftir Victor Zorza