Morgunblaðið - 30.10.1974, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÖBER 1974
Hafsteinn Björnsson
miðill sextíu ára —
Á hvítasunnudag árið 1937 stóð
lágvaxinn, grannleitur 22 ára
gamall maður skelfdur í stofunni
á Sólvallagötu 3 fyrir framan hið
aldna og þjóðkunna skáld Einar
H. Kvaran. Ungi maðurinn var
fjósamaður hjá Geir bónda í Eski-
hlíð. Hann var kominn heim til
Kvarans samkvæmt ósk hans og
var nú farinn að sjá eftír því að
hafa lagt í þetta stórræði, ófram-
færinn og uppburðarlaus. Þetta
var Hafsteinn Björnsson. Þegar
skáldið hafði boðið Hafsteini sæti,
var allt í einu spurt: „Sjáið þér
nokkuð hérna inni?“ Hafsteinn
stóð á öndinni fyrst í stað, en
svaraði svo lágt: „Já.“ „Hvað sjáið
þér?“ spurði Einar. „Harald
Nielsson,“ svaraði hinn ungi
skyggni maður. Þá horfði skáldið
beint í augun á Hafsteini og sagði
að honum fannst allhvasst:
„Hvernig getið þér sannað það?“
Þá var unga manninum öllum lok-
ið og hann kom ekki upp orði
fyrir ótta sakir. En í því kom
Gfslína, kona skáldsins, til hjálpar
og sagði: „Eigum við ekki að
koma okkur fyrir og reyna fund,
pabbi?" En þannig ávarpaði hún
jafnan mann sinn. Það var gert,
og með því hófst hinn frægi
miðilsferill Hafsteins Björnsson-
ar.
Einar H. Kvaran átti þá ekki
nema ár eftir ólifað, en öllum
tfmanum sem eftir var, varði
hann til þess að þjálfa þennan
unga sálræna mann, því hér hafði
hann fundið afburðagáfur á þessu
sviði.
Síðan hefur Hafsteinn verið
óspar á að geta þess, að engum
manni eigi hann meira að þakka
en Einari H. Kvaran.
Fólk gerir sér almennt ekki
grein fyrir því, hversu erfið og
átakamikil þjálfun miðils er.
Hann verður iðulega að þola mikl-
ar líkamlegar þjáningar meðan
-verið er að „tengja“ hann hinum
æðri sviðum. Oft létu Kvarans-
hjónin Hafstein gista hjá sér, þeg-
ar hann var illa haldinn eftir
erfiða fundi, því þá var hann
hræddur við að fara heim í ein-
manalegt herbergi sitt. Það var
honum ómælanleg huggun á
þessu erfiða tímabili að njóta
verndar þessara þroskuðu hjóna,
og þvf hefur hann aldrei gleymt
og telur sig aldrei geta fullþakkað
það.
Nú er Hafsteinn Björnsson
sextugur og stendur á hátindi
frægðar sinnar. Fyrir tíu árum
gaf einn af hans mestu velunnur-
um, Jónas Þorbergsson, fyrrv. út-
varpsstjórí, honum þennan vitnis-
burð:
„Af hugrænum eða sálrænum
miðlum, sem ég hefi um ævina
kynnzt, er Hafsteinn Björnsson
langsamlega mestur. Hjá honum
hefur þrennt farið saman: I
fyrsta lagi frábærir hæfileikar
allt frá bernsku. 1 öðru lagi kunn-
áttusamleg og vandvirk þjálfun
undir handarjaðri Einars H.
Kvarans. I þriðja lagi óhvikul,
einlæg trúmennska og kostgæfi-
legt starf um meira en aldarfjórð-
ungsskeið í þágu spíritismanns og
ætlunarverks hans fyrir okkur
mennina á jörðu hér.“
Hafsteinn Björnsson er umvaf-
inn góðum og hlýjum hugsunum
frá hvers konar fólki um allt land,
því með starfi sínu hefur hann
læknað ótal sár, bæði andlegs og
líkamlegs 'eðlis. Þakklætið
streymir því til hans úr öllum
áttum. Fyrir slíkan mann er gott
að lifa. Hann verður vafalaust
allra karla elztur. Mér dettur þvi
ekki I hug að fara að rekja hér i
þessari grein æviferil hans. Það
liggur ekkert á því. Ég vil heldur í
tilefni þessa merkisafmælís hans
reyna að sýna stöðu hans sem
miðils í dag.
1 bókmenntum Islendinga úir
og grúir af frásögnum um dular-
full fyrirbæri, allt frá fornritum
okkar, sögunum, tii æviminninga
einstakra Islendinga á 20. öld. 1
bókaverzlunum fer þeim bókum
fjölgandi með ári hverju, sem ein-
göngu fjalla um sálræn eða dular-
full fyrirbrigði og eru bækur um
slíkt efni iðulega metsölubækur.
Af hverju sem það kann nú að
stafa þá er það sannreynd, að á
Islandi ríkir miklu meiri skilning-
ur meðal almennings á sálrænum
fyrirbrigðum en t.d. hjá bræðra-
þjóðum okkar á Norðurlöndum.
Hér á landi hafa starfað mjög
merkilegir miðlar og huglækning-
ar eru stundaðar hér með ótrú-
lega góðum árangri. Þar er fyrst
og fremst um að ræða lækningar á
sjúkdómum, sem læknavisindin
hafa gefizt upp á að lækna. Að því
er virðist ríkir hér skilningur
milli lækna og hinna sálrænu
manna, sem reynt hafa að hjálpa
sjúku fólki, sem ekki hefur getað
fengið bata við venjulega læknis-
meðferð.
Dulræn fyrirbæri henda sífellt
á Islandi, og svo margir lands-
menn hafa af þeim persónulega
reynslu, að þeir telja sig ekki
þurfa að efast um þau. Reynslan
hefur beinlínis sannað þeim raun-
veruleik þessara fyrirbæra.
Hitt er svo annað mál, að menn
kann að greina nokkuð á um það,
hvert slík fyrirbæri eigi rætur
sínar að rekja eða af hverju þau
stafi. Þó fer þeim mjög fjölgandi
sem fallast á skýringar spíritista á
þeim.
Haustið 1971 kom hingað til
lands blaðamaður frá sænska
tímaritinu MIN VÁRLD í þeim
tilgangi að reyna að gera Iesend-
um sínum í Svíþjóð grein fyrir
því, hvað lægi að baki þeirra
miklu frásagna sem fóru af dul-
rænum fyrirbærum á Islandi og
trú landsmanna á þeim. Eftir
heimkomuna til Svíþjóðar
skrifaði blaðamaðurinn grein
með fyrirsögninni: EYJAN ÞAR
SEM LÁTNIR LIFA.
Blaðamaður segir í henni, að á
Islandi sé heimur andanna lifandi
raunveruleiki; flestir tslendingar
trúi algjörlega á líf að þessu
loknu. Furðaði hann sig til dæmis
á því, að finna nöfn kunnustu
miðla landsins í símaskránni með
miðilstitli. Slíkt þekkist víst ekki í
Svíþjóð. Telur höfundur að næst-
um hvert mannsbarn sé sann-
færður spiritisti og veltir því fyrir
sér, hvernig á þessu geti staðið.
Segir hann, að ef til vill megi
skýra þetta að nokkru með hinni
hrjóstrugu náttúru landsins og
hinum fornu sígildu gullaldar-
bókmenntum, sögunum. Þar sé
talað um fólk sem „viti“ og „sjái“
og hafi mikil áhrif á gang mála.
Segir hann að um allt landið
gangi sögur um samband við látna
ættingja. Á slíkt sé litið sem
næsta eðlilegan hlut og tæpast
talið tiltökumál.
Þó segir greinarhöfundur að Is-
lendingar séu ekki opinskáir í
þessum efnum við Svía. Þeir séu
taldir vantrúaðir á slíkt. Lands-
menn óttist að brigður verði born-
ar á frásagnir þeirra og ekkert
sárni tslendingi meira én það, að
bornar séu lognar sakir á þjóð
hans.
Hinn sænski blaðamaður taldi
sig mjög heppinn að fá að taka
þátt I skyggnilýsingafundi, sem
haldinn var í Reykjavík, þegar
hann var hér staddur. MiðiIIinn
var hinn þjóðkunni Hafsteinn
Björnsson, en fundurinn var
haldinn I kvikmyndahúsi, sem
tekur 800 manns í sæti. Eins og
vant er, þegar Hafsteinn heldur
slíka fundi, var hvert sæti skipað.
Hér fer á eftir lýsing blaðamanns-
ins á því sem gerðist:
„Klukkan niu um kvöldið átti
fundurínn að byrja. En klukku-
stund áður var hvert sæti skipað.
Islendingar höfðu sótt fundinn
hvaðanæva af eynni. Þeir komu á
jeppum og Landroverum frá af-
skekktum bæjum uppf fjöllum.
Þeir komu I luxusbílum úr borg-
inni og þeir komu í hjólastólum.
Gamlar konur síðklæddar, prýdd-
ar fallegum sjölum og æskan
klædd samkvæmt nýjustu tízku.
Hugblærinn var fullur eftir-
væntingar. Ljós voru deyfð og
einhver tók að leika Mozart á flyg-
il. Svo kom Hafsteinn Björnsson
inn á sviðið. Það rfkti dauðaþögn f
salnum. Aðstoðarmaður hans var
bezti vinur hans, þrekvaxinn mað-
ur, fyrrverandi skipstjóri.
Alllanga stund sat Hafsteinn og
hvíldi höfuðið í hendi sér. Svo tók
hann að rykkja höfðinu fram og
aftur og leit í kring um sig. Við,
ljósmyndari minn og ég, sátum á
fremsta bekk. Allt í kringum okk-
ur óx eftirvæntingin.
Svo kom fyrsta nafnið frá
miðlinum og einhver meðal
fundarmanna hrópaði glaður:
„Já, já, ég þekki hann!“ Því
fylgdu svo ýmiskonar upplýsingar
f einstökum atriðum um hinn
látna. Eins og til dæmis að hann
hafi haft útstandandi eyru, vörtu
á hökunni eða verið tenntur með
einhverjum sérstæðum hætti.
Stundum brá fyrir fyndni f sam-
skiptum hins látna og viðkomandi
fundarmanns. Þá brosti miðillinn
og fundarmenn hlógu.
Það ríkti mikil stemmning. En
þó var hún fullkomlega alvarlegs
eðlis. íslendingarnir virtust blátt
áfram þangað komnir til þess að
geta rabbað smástund við látna
ættingja og vini. Þeim finnst ekki
óeðlilegra að sækja slíka fundi en
okkur að fara á kappleik.
Fundurinn stóð til miðnættis.
Þá reis Hafsteinn á fætur alveg
úrvinda ogyfirgaf sviðið.
Þrátt fyrir þá erfiðleika sem
tungumálið olli mér, komst ég þó
með góðra manna hjálp að þeirri
niðurstöðu, að Hafsteinn
Björnsson hefði þetta kvöld nefnt
162 nöfn og hefði einhver kannast
við hvert einasta þeirra. Eina
undantekningin var kona, sem
nefndi sig önnu. Hana virtist eng-
inn kannast við. I mörgum tilfell-
um könnuðust fundarmanna við
persónur sem „komu í gegn“.
Þarf reyndar engan að undra það,
því á öllu tslandi eru ekki nema
107.000 manns (rangt, fbúar eru
208.000) og flestir meira eða
minna skyldir hver öðrum.
Þessi staðreynd getur vitanlega
einnig gert auðveldara að beita
svikum. En hvað sem því liður
hafi hér verið brögð í tafli, hefur
það verið framúrskarandi vel
skipulagt og framkvæmt samsæri.
Er slíkt hægt í viðurvist 800
manna?“
Höfundur endar grein sína í
MIN VÁRLD með þessum orðum:
„Um allt Island ganga sögur um
dularfull fyrirbæri og Is-
lendingar líta á þau sem fullkom-
lega eðlilegan hlut.
Þegar við fórum í þessa blaða-
mannareisu vorum við þeirrar
skoðunar, að væri maður dauður,
þá væri maður dauður. Við vorum
fullkomlega sannfærð um það, að
samband við framliðna væri hel-
ber hugarburður.
En þegar heil þjóð trúir? Við
töluðum við háttsetta vfsinda-
menn; við töluðum við embættis-
menn rikisstjórnarinnar. Við
töluðum við alþýðu manna. Sjálf-
ur veit ég ekki hverju ég á að
trúa. En á Islandi ríkir enginn
vafi. Þar lifa hinir látnu.“
Það vill svo vel til, að sá sem
þetta skrifar, var sjálfur við-
staddur framangreindan
skyggnislýsingafund og er ljúft
að votta það, að lýsing sænska
blaðamannsins er rétt svo langt
sem hún nær. Það má þó bæta þvf
við til skýringar fyrir þá sem ekki
hafa verið á slfkum fundi, að þeg-
ar blaðamaðurinn talar um „sam-
skipti“ milli hins látna og fundar-
manns, ber ekki að skilja það svo,
að miðillinn komi hér fram sem
raddmiðill og fundarmaður heyri
þvf rödd hins framliðna beint af
vörum miðilsins. Slfkt getur ekki
orðið nema miðillinn falli í djúp-
trans, en það gerir Hafsteinn ekki
á skyggnilýsingafundum; aðeins
á einkafundum með fáum fundar-
mönnum. Á fyrrnefndu fundun-
um sér Hafsteinn hinn framliðna
með skyggni sinni, en sérstakur
hjálparmaður — einnig framlið-
inn og ósýnilegur — aðstoðar
miðilinn f sambandi við upp-
lýsingar um hinn Iátna og boð þau
sem hann vill koma til viðkom-
andi fundarmanns. Stundum ligg-
ur það einungis f því að reyna að
sanna að hann lifi þótt látinn sé.
Stundum vill hinn látni láta eftir-
lifandi maka eða vandamann gera
einhverjar sérstakar ráðstafanir í
sambandi við eignir sfnar eða
hann beinlínis bendir á hvar hlut-
ir eru fólgnir, sem eftirlifandi
vandamenn hafa týnt og geta ver-
ið mikilvægir t.d. áríðandi skjöl.
Sá fundarmaður sem þykist kann-
ast við hinn framliðna sem lýst er
getur spurt miðilinn ýmissa
spurninga, svo sem hvað hann
heiti, hvar hann hafi búið, hvaða
starf hann hafi stundað, hvernig
hann hafi látizt o.s.frv., og leysir
miðillinn greiðlega úr þeim
spurningum.
Þegar talað er um að 162 nöfn
hafi komið frá miðlinum, sem ein-
hver hafi kannazt við, ber hins að
minnast, að hverju nafni fylgja
jafnan ýmsar spurningar sem
einnig er svarað, þótt þær séu
ekki taldar með.
Nú kann menn eðlilega að
gruna, að hér geti verið um hug-
lestur að ræða, og víst gæti það
skýrt ýmislegt af öllum þessum
furðulegu réttu svörum. En nú
hefur það komið fyrir, að fundar-
maður telur að miðillinn hafi
rangt fyrir sér um eitthvert atriði,
t.d. aldur, búsetu, eða dauðdaga
hins látna. 1 slikum tilfellum
hefur Hafsteinn Björnsson aldrei
breytt svörum sínum, heldur
haldið því fram að hann færi með
rétt mál, en um misminni eða
rangar upplýsingar hljóti að vera
að ræða hjá fundarmanni í þessu
efni. Fallist fundarmaður ekki á
það, er hann beðinn að ganga úr
skugga um þetta eftir fundinn
með því t.d. að bera málið undir
aðra kunnuga hinum látna eða
þeim sérstöku aðstæðum sem um
er deilt. Hefur aldrei brugðizt svo
kunnugt sé, að fundarmaður
hefur við nánari athugun komizt
að raun um, að miðillinn hafði
rétt fyrir sér. Slík tilfelli eru alls
ekki óalgeng á skyggnilýsinga-
fundum hjá Hafsteini. Þar getur
því að minnsta kosti ekki verið
um huglestur að ræða.
Skyggnilýsingafundi hefur
Hafsteinn Björnsson ekki nema
nokkrum sinnum á ári, en aðal-
starf hans sem miðils fer fram á
einkafundum með fimm til sjö
fundargestum. Andstætt því sem
gerist á fyrrnefndu fundunum
fellur Hafsteinn i djúpan trans á
einkafundum, svo djúpt sekkur
vitund hans, að hann hefur að
fundi loknum ekki hugmynd um,
hvað á honum gerðist.
A veturna hefur Hafsteinn
slíka fundi reglulega í húsakynn-
um Sálarrannsóknarfélagsins í
Reykjavík. Sá sem þetta skrifar
hefur spurt Hafstein Björnsson,
hvort hann viti nokkuð hvað ger-
ist, þegar hann missir dagvitund í
upphafi fundar. Finnst honum
hann vera færður á einhvern
annan stað þar sem hann hvílist
meðan lfkami hans er notaður af
„stjórnendum" hans, þ.e. þeim
látnu verum, sem stjórna því
hverjir koma í sambandið. Og það
er athyglisvert að eftir fund (sem
venjulega stendur allt að tveim
klukkustundum) vaknar miðill-
inn að þvf er virðist hress og
endurnærður, þótt talað hafi ver-
ið í gegn um hann allan tímann,
já, jafnvel sungið! Svo hress er
Hafsteinn, aðhannhefur stund
um þrjá slíka fundi, hvern á fæt-
ur öðrum sama daginn.
Þessi stórkostlegi miðill er
vitanlega löngu frægur orðinn á
Islandi, enda komast miklu færri
á fundi hjá honum en vilja. En
það sem mestu máli skiptir þó er
það, að hafin er visindaleg
rannsókn á þessum merkilegu
hæfileikum Hafsteins Björns-
sonar. The American Society For
Psychical Research í New York
hefur þegar fengið þennan fs-
lenzka miðil þrisvar sinnum til
New York til rannsókna. Fara
þær að sjálfsögðu fram sam-
kvæmt ströngustu kröfum dulsál-
fræðilegra vísinda.
Rannsóknirnar hafa annazt dr.
Ian Stevenson, sem þegar er orð-
inn heimskunnur fyrir rannsókn-
ir sfnar á endurholdgunar-
kenningunni og islenzkur dulsál-
fræðingur dr. Erlendur Haralds-
son. Þessum vísindamönnum hef-
ur fundizt árangur þeirra
rannsókna sem þegar hafa farið
fram svo athyglisverðar, að þeir
hafa óskað eftir áframhaldandi
samstarfi við Hafstein i þessum
efnum. Telja þeir hæfileika hans
mjög merkilega og að sumu leyti
sjaldgæfa og hrósa honum fyrir
vilja hans til þess að játast fús-
lega undir öll þau erfiðu skilyrði
sem setja verður í slíkum
rannsóknum. Þeir sem áhuga
kunna að hafa á að kynna sér
þessar rannsóknir má benda á
það, að fyrsta skýrslan þeirra dr.
Ians Stevensons og dr. Erlends
Haraldssonar hefur þegar birzt í
The Journal of the American
Society For Psychical Research
s.l. apríl (Volume 68 Number 2).
Þessi skýrsla hefur þegar verið
birt á íslénzku, bæði í Morgni,
tímariti Sálarrannsóknarfélags
Islands og Morgunblaðinu, og
verður efni hennar því ekki rakið
hér.
Ævar R. Kvaran.
íslendingar ættu allir að bera
höfuðið hátt, því þeir eiga einn
einlægasta postula mannkærleika
og mannúðar, miðilinn Hafstein
Björnsson frá Syðri-Hofdölum í
Skagafirði, af svo miklum dreng-
skap og hreinskilni hefur hann
þjónað mikilvægasta málinu í
heimi, hátt á fjórða áratug. Og af
þeim sökum elska hann svo marg-
ir og dá. Miðilshæfileikar hans
eru stórkostlegir, það er mér full-
kunnugt af tuttugu ára sitjara-
starfi hjá honum. Enginn nú-
lifandi miðill hefir brjóstið hans,
enginn hjartað eða kærleika hans.
Vonandi verða mér ýmsir hæf-
ari á þessum degi að skýra enn
betur hæfileika hans, svo þjóðin
muni.
Af öllum miðlum stendur Haf-
steinn Björnsson okkur Is-
lendingum næst, og erum við f
mikilli þakkarskuld við hann. Um
Ieið og ég óska Hafsteini til
hamingju á þessum tímamótum,
þakka ég honum tryggð og vin-
áttu frá fyrstu kynnum.
Helgi Vigfússon
kennari.
I dag, 30. október ert þú 60 ára.
Ég býst við að blöðin rúmi varla
þær kveðjur og þakkir, sem þér
berast í dag.
Ég vil gjarnan vera meðal
þeirra, sem minnast þfn, við höf-
um haft svo margt saman að
sælda frá fyrstu kynnum, en við
sáumst fyrst árið 1937, hjá konu á
Laugavegi sem Lilja hét. Prýðileg
kona; var hún af sumum nefnd
Kransa-Lilja.
Ég frétti að þú byggir hjá henni
og hefðir þar stundum einka-
fundi, og sæi hún um fundina. Ég
talaði við Lilju og var það engum
vandkvæðum bundið að ég fengi
fund, einkafund.
Þá varst þú ekki eins eftirsóttur
og nú. Þá áttirðu fáa áhangendur,
en þó fáeina aðdáendur, sem
trúðu á málefnið og voru eins og
ég, í leit að framlífi, en að því hefi
ég leitað allt frá þeirri tfð, er ég
kynnist fyrsta miðlinum Andrési
Böðvarssyni, sem hefði orðið bæði
mikill og sterkur miðill, ef hæfi-
leikar hans hefðu strax f uppvext-