Morgunblaðið - 27.11.1975, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1975
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Þjóðareining
Iræðu á Alþingi í fyrra-
dag beindi Geir Hall-
grímsson forsætisráðherra
þeirri áskorun til þings og
þjóðar að mynduð verði órofa
samstaða — þjóðareining um
viðbrögð og mótaðgerðir gegn
valdbeitingu Breta ,,Við
þurfum að íhuga vel hvert það
skref, sem við tökum svo það
verði stigið i sfyrkleika en ekki
veikleika, taka ákvarðanir að
vel athuguðu máli svo að við
megum ná þeim tilgangi, sem
að er stefnt i landhelgismálum
okkar, að ná í raun fullum
yfirráðum yfir íslenzkum fiski-
miðum og vernda þá auðlind
sjávar, sem framtið og velferð
þjóðarinnar er svo samofin,"
sagði Geir Hallgrímsson enn-
fremur í ræðu sinni á Alþingi.
Þegar við íslendingar
stöndum nú enn einu sinni
frammi fyrir því, að Bretar
senda herskipaflota sinn inn í
íslenzka fiskveiðilögsögu til
þess að vernda brezka togara,
sem stunda ólöglegar veiðar og
rányrkju á íslenzkum fiski-
miðum, ætti nánast ekki að
þurfa að undirstrika nauðsyn
þess, að þjóðin standi saman í
órofa fylkingu gegn því ofbeldi.
Saga íslenzku þjóðarinnar í
gegnum aldir hefur kennt
okkur, að sameinaðir sigrum
við en sundraðir föllum við.
Þess vegna er rík ástæða til
að harma það að á þessum
örlagatímum i sögu þjóðarinnar
ganga ákveðin stjórnmálaöfl
fram fyrir skjöldu, ekki til þess
að stuðla að einingu meðal
íslendinga gegn ofbeldi og
valdbeitingu, heldur til þess að
sundra þjóðinni og efna til
átaka og deilna. Ekki þarf
annað en líta yfir málgagn Al-
þýðubandalagsins, Þjóðviljann,
í gær til þess að sjá, að sundr-
ungariðjan er þeim aðilum,
sem að því blaði standa ofar í
huga en samstaða og þjóðar-
eining. í forystugreinum Þjóð-
viljans í gær er ekki vikið einu
orði að ofbeldisaðgerðum Breta
á íslandsmiðum en púðrinu
eytt til þess að kynda undir
deilu og átök meðal íslendinga
sjálfra og bersýnilegt er á með-
ferð blaðsins á fréttum um
landhelgismál, að i augum
þeirra sem að því standa,
skiptir flotaíhlutun Breta minna
máli en viðleitnin til þess að
efna til átaka innanlands.
Þessa sundrungariðju
kommúnista og fylgifiska
þeirra ber að fordæma harð-
lega. Þeir sem gera tilraun til
að sundra þjóðinni á slíkum
örlagatímum munu komast að
raun um, að íslendingar sam-
einast gegn hinu erlenda of-
beldi og þeir munu sitja eftir,
sem hafa hvorki áhuga né vílja
til þess að snúa sér að því sem
mestu skiptir, baráttunni gegn
brezku ofbeldi.
Bréf
Hafrannsóknastofnunar
Iumræðum þeim sem um
þessar mundir fara fram
um samkomulagsdrögin við
Vestur-Þjóðverja hefur mesta
athygli vakið bréf það,
sem Hafrannsóknastofnunin
sendi sjávarútvegsráðu-
neytingu í fyrradag. En í þessu
bréfi lætur Hafrannsókna-
stofnunin í Ijós þá skoðun,
að samkomulagsdrögin við
Þjóðverja séu skásti kostur,
sem við eigum völ á i dag frá
fiskífræðilegu sjónarmiði og að
það sé skoðun Hafrannsókna-
stofnunar að vandlega athug-
uðu málí, að vart muni án
samninga verða unnt að tak-
marka heildarafla Þjóðverja á
íslandsmiðum meira en lagt er
til með þessum samkomulags-
drögum.
í bréfi Hafrannsóknastofnun-
ar seflir m.a.: „Þessi fiskveiði-
samningur er að því leyti sér-
stæður, að hér er svo til ein-
ungis um að ræða veiði tveggja
tegunda, ufsa og karfa, en það
er hvort tveggja stofnar, sem
ekki eru i jafn yfirvofandi hættu
og þorskstofninn. Stofnunin
telur mjög mikils virði, að
þorskveiðar Vestur-Þjóðverja
skuli takmarkaðar við 5 þúsund
tonna hámark á ári og er það
vart meira en ætla verður eðli-
legt við veiðar á hinum tegund-
unum. Æskilegast hefði verið,
að heildarkvótinn væri lægri,
sérstaklega þar sem ekki er
ósennilegt, að íslendingar
muni sækja ufsa og karfastofn-
ana í auknum mæli vegna tak-
markana á þorskveiðinni. Það
er skoðun Hafrannsóknastofn-
unarinnar að vandlega athug-
uðu máli, að vart muni án
samninga verða unnt að tak-
marka heildarafla Vestur-
Þjóðverja á íslandsmiðum
meira en hér er lagt til eins og
m.a. reynsla fyrri ára sýnir. Af
þeim sökum er hér um að ræða
skásta kost, sem við eigum völ
á í dag frá fiskifræðilegu sjónar-
miði''
Þessi niðurstaða Hafrann-
sóknastofnunar hlýtur að vekja
mikla athygli og bréf,. sera.
nokkrir starfsmenn stofnunar-
Tnnar hafa sent frá sér vegna
þessarar niðurstöðu breytir þar
engu um, enda er þar engin
efnisleg rök að finna gegn
þessu mati Hafrannsóknastoín-
unar.
eftir BRAGA
ÁSGEIRSS0N
„Prentlistin breytir heiminum",
nefnist merk sýning á þróunarsögu
prentlistarinnar í 500 ár, eða allt frá
dögum Gutenbergs og til nútimans,
sem staðið hefur yfir að Kjarvals-
stöðum undanfarið og fyrirhugað er
að Ijúki á fimmtudag
Sýningin hefur vakið verðskuld-
aða athygli fagmanna, en almenn
aðsókn mætti vera meiri, mikið
hefur verið um hana skrifað í dag-
blöðin af hinum fróðustu mönnum
um sögu prentlistarinnar og er þar
litlu við að bæta, en árétta skal, að
sýningin er ekki aðeins stór í sniðum
og vel sett upp, heldur einnig bæði
skemmtileg og girnileg til fróðleiks
Þess er vert að minnast, sem fram
kemur á þessari sýningu, að mynd-
og ritmál eru náskyldir hlutir, enda
stóð Gutenberg ekki einn að upp-
finningu sinni, og var það myndlist-
armaður, Pétur Schöffer að nafni, er
aðstoðaði hann og lagði til allar
teikningar i Gutenbergsbibliuna,
hina fyrstu prentuðu bók Hann á að
hafa lýst aflt þetta einstaklega fagra
verk og það var ekki svo lítið atriði
Fyrir daga Gutenbergs voru búnar
til svonefndar blokkbækur, þar sem
öll siðan var skorm út í tréstykki, og
á þann hátt þrykktu Kinverjar bækur
sínar þegar á tiundu öld Þar áður
höfðu útskornar tréplötur frá t
ómunatið verið notaðar til i
þrykkingar á vefnað og klæðnað, til
stimpil- og innsiglisgerðar og fleira,
þar sem endurtekning hlutarins var
nauðsynleg. Fegurð listrænnar
tjáningar í mynd og máli mun sjald-
an hafa risið hærra en á þessum
tímum, enda var náið samband á
milli lista- og iðnaðarmannsins
algjör nauðsyn, þess er teiknaði,
skar út og þess sem þrykkti Lengi
eftir daga Gutenbergs hélt þessi
samvinna áfram í ýmsum myndum,
en að því kom að listamaðurinn þótti
MENN ALDARINNAR — Theodor von Erbach kúrfursti; á
stjórnarárum hans fann Gutenberg upp prentlistina — Adolf von
Nassau kúrfursti; sá er árið 1485 gerði hinn allslausa upp-
finningamann að hirðmanni sínum og sá honum fyrir klæðnaði og
vínföngum til dauðadags. Nikolaus von Kues kardínáli (1401-
1466), sem gerði sér grein fyrir þýðingu bókprentlistarinnar fyrir
útbreiðslu þekkingar. Dieter von Isenburg kúrfursti, stofnandi
háskólans í Mainz. Landsherra Gutenbergs um eitt skeið.
Hámenning
að Kjarvalsstöðum
ekki eins nauðsynlegur nema í sam-
bandi við sérútgáfur bóka, —
iðnaðarmaðurinn tók við, og ótölu-
legur er sá fjöldi bóka, sem er lítið
augnayndi og einungis notaður til
að tjá margs konar hughræringar og
fróðleik, sem menn vilja að nái til
fjöldans eða varðveitist En á seinni
tímum hefur myndin aftur þrengt
sér inn á siður bókanna af endur-
nýjuðum krafti, og er hér sú ósk í
fararbroddi að gera bókina að girni-
legri söluvöru, eftirsóttri eign
Einnig hefur myndin öðlast mikið
gildi sem nokkurs konar útskýringar-
miðill, þar sem ritmálið nær ekki til.
Myndin auðveldar þá lesandanum
að setja sig inn í efnið
Allir bókagerðarmenn munu vita,
að það er mikill misskilningur að
útlit bókar skipti engu máli heldur
einungis ritmálið sem tjáningar-
miðill, því að slíkt er í algerri and-
stöðu v.ð uppruna og eðli prentlist-
arinnar. Allt verður að haldast
bróðurlega í hendur, ef bók á að
standa undir nafni, mynd, ritmál og
band Bók er hluti út af fyrir sig, og
það er efni bókarinnar einnig, —
auðvitað getur verið lélegt innihald í
fallegri bók og öfugt En það er
óæskilegt, að frábær hugsun sé að
ástæðulausu grómuð af ófögru út-
liti
myndskreytingarfagsins. Björn
Jónsson ritstjóri mun hafa ætlað
hana til prentsmiðju sinnar, en af
einhverjum ástæðum mun hún
aldrei hafa verið notuð Þetta er að
ég hygg forláta pressa, sem er vel
nothæf í dag og naumast forngripur
ennþá Skil ég ekki, af hverju t.d.
Myndlista- og handiðaskólanum eða
einstaklingi var ekki boðin þessi
pressa fyrir áratugum síðan, því að
slíkar pressur eru þeim mun betri
sem þær eru eldri Vil ég halda, að
svið grafík-listarinnar væri annað og
breiðara hérlendis ef þessi pressa
hefði verið handbær á þessum ár-
um Væri til athugunar að fyrrnefnd-
ur skóli eða Myndlistarskólinn á
Mímisvegi fengi pressuna í nokkur
ár til að hressa upp á útlit hennar og
svo að hún verði ekki einungis
safngripur skammsýni og vanmats á
gildi myndarinnar við hlið hins
prentaða máls.
Ég skal viðurkenna, að það snart
mig illa, er ég sá pressuna, og
hugleiddi, hve miklir möguleikar
hafa hér farið forgörðum með því að
virkja hana ekki í þágu íslenzkrar
grafík- og bókagerðarlistar.
Ég hef komið fjórum sinnum á
þessa sýningu og jafnan farið fróðari
til baka, og það sem sérstaka athygli
hlýtur að vekja, er hve menningar-
legir Kjarvalsstaðir eru þessa
sýningardagana. Hvert sem litið er,
ber eitthvað fyrir augu, sem lyftir
huga yfir hversdagsleikann og hýrg-
ar geðið, menning ber við sýn hvert
sem litið er Kjarval í öðrum salnum,
prentlist í hinum, vel gerð líkön af
gömlu síðutogurum okkar í gler-
kössum umhverfis kaffistofu,
skemmtileg og áhugaverð
heimildarlíkön Þorleifs Þorleifssonar
Ijósmyndara (1 91 7—1 974) af flug-
vél og járnbrautinni í Öskjuhlíð
1913—17 Má með sanni segja,
að likt og gömlu bækurnar voru
hinir fyrstu togarar vissulega meira
handverk en skuttogararnir í dag, og
svo var einnig um flest annað.
Það er einmitt þannig sem okkur
myndlistarmenn dreymir, að Kjar-
valsstaðir eigi að vera, nokkurs
konar háskóli íslenzkrar list-
menningar, þar sem aldrei ríkir
lognmolla og islenzk menning
Framhald á bls. 20
Á þessari sýningu er einnig sýnis-
horn 50 fegurstu bóka, sem gefnar
voru út i V-Þýskalandi árið 1 973, og
þær undirstrika það betur en
nokkur orð fá gerí, hve mikið
menningargildi það hefur að fram-
leiða bók, sem er í senn vönduð í
listrænu handverki sem að efni Það
er álíka misskilningur, að bók þurfi
jafnaðarlega að kosta fúlgur fjár til
að vera vel úr garði gerð sem gagn-
vart húsbyggingum, — hér kemur
hugkvæmnin einnig til sögunnar, og
hún er af andlegum toga sprottin
ekki síður en efni bókarinnar
Þannig er það langt frá því, að hinar
fegurstu bækur séu þær, sem mest
hefur verið borið I, nokkur góð lista-
verk eða listavel teknar Ijósmyndir,
er efninu hæfa, geta lyft bókinni á
hærra svið
Á sýningunni er einnig fyrsta
myndprentunarvél, sem mun hafa
komið til landsins, og er það málm-
stungupressa, sem einnig má nota í
margs konar öðrum tilgangi innan
PRENTSMIÐJA — Smámynd úr frönsku handriti frá öndverðri
16. öld.
lní/>D<mu;s
HíNCKJJÍ.aHíA
Myndllst