Morgunblaðið - 14.01.1976, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. JANUAR 1976
„Þú verður að halda
áiram ferðinrii”
□ Þóra Jónsdóttir: Leiðin
heim.
Q] Almenna bókafélagið.
Reykjavík 1975.
Þóra Jónsdóttir fylgir að því
leyti tizkunni í þessari bók
sinni — eins og í Leit að tjald-
stæði, að hún rímar ekki ljóðin.
En Ijóðmál hennar er látlaust
og yfir því hugnanlegur og al-
þvðlegur blær. Og þó að ljóð
hennar séu yfirleitt táknræn og
oftast djúptæk meining og
sárnæm tilfinning undiralda
þeirra, eru myndir hennar og
líkingar aldrei mengaðar tor-
ræðum andhælishætti eða and-
kannalegu orðfæri.
Mörgum mun þó við fyrstu
kynningu koma það einkenni-
lega fyrir sjónir, að í fimm Ijóð-
unum í þessari bók er svo óljóð-
rænn hlutur sem bíllinn orðinn
hjálpargagn skáldkonu til
myndrænnar túlkunar aðstæð-
um hennar og tilfinningum, og
ég hygg, að margan reki bein-
línis í rogastanz, þegar hann les
Stæði í miðborginni, örstutt
ljóð á blaðsíðu 12:
Erfitt reynist
að finna stæði í miðborginni.
Árrisult fólk
hefur lagt þar sínum bílum
Þó eitt og eitt losni
er illt að leggja
við ýmsar aðstæður,
því bifreiðar mega
ekki snertast.
Er þetta skáldskapur? Ég
svara því játandi, enda lætur
hið vaxandi góðskáld, Þóra
Jónsdóttir, ekkert frá sér fara
til storkunar og því síður af
fíflsku. Varla mun og nokkur
sæmilega skynbær maður neita
þvi, að ljóðið Ferðabæn, sem er
í sömu opnu og Stæði í miðborg-
inni/ sé góður, rökvís og mynd-
rænii skáldskapur, þó að það sé
tiltölulega langt, er að þvi slík
nýjung, að ég leyfi mér að ryðja
því hér til rúms:
Ég, sem held um þetta stýri,
bið þig að stjórna
vegferð minni.
Lát mig muna til þeirra
sem ferðast fótgangandi
og virða allra rétt.
Forða mér frá
gálausum akstri annarra.
Lát ljós mín lýsa
án þess að blinda.
Megi ég velja rétta akrein
á hringtorgum
og rata nýjar leiðir.
Bðkmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
Gef oss
grænt ljós yfir gatnamót
og vísan áfangastað.
I fyrri bók sinni var Þóra
Jónsdóttir á ferð — í „leit að
tjaldstæði.“. Seinustu ljóðlín-
urnar í þeirri bók voru þessar:
Skuggarnfr lengjast
tjaldstæðið er ófundið
og sandar framundan.
Enn líkir hún lifi sínu við
langferð. En hún er ekki lengur
i leit að tjaldstæði. Þessi bók
heitir Leiðin heím, og þá leið
hefur skáldkonan fundið. Sú
leið liggur ekki yfir sanda. I
seinasta ljóðinu í þessari bók
endar vegur skáldkonunnar
undir fjalli. En hún segir:
Þú verður að halda áfram
ferðinni.
Taka með það eitt,
sem ekki þyngir,
og þræða einstigið.
Sagt er
að útsýnið sé fagurt
af brúninni.
En skáldkonan hefur fundið
fleira en þessa leið á þeim
tveimur árum, sem liðin eru,
frá því að hún sendi frá sér
bókina Leit að tjaldstæði. Hún
hefur fundið sjálfa sig sem góð-
skáld. Ferðasnið hennar er um
margt svipað og áður, en hún
hefur skynjað fleira í ferðinni/
og f krafti reynslu sinnar tjáir
hún hug og hjarta á djúptækari
og eftirminnilegri hátt. í þess-
ari bók er Ijóð, sem heitir
Arshátíð, og það liggur við, að
mér finnist hátíðarkeimur að
því að lesa slíkt ljóð á þessum
timum sýndarmennsku, daðurs
og kynóra:
Vegna þin
er kyrtill minn grænn
og blómið rautt
í barmi mínum.
Vegna þin
skrýfði ég lokka mína
og dró silfurskó
á fætur mér.
Vegna þin
er ég drottning kvöldsins
með annarlegt blik í augum
og blæðandi hjarta.
Vegna þin,
ástin min.
Að Iokum þetta snilldarlega
hugsaða og formaða smáljóð
móðurhjartans, sem ekki er
seyrt af neinni óöld æsifiknar
kvenstertimennsku:
Eitt sinn fylgdi móðir
syni úr hlaði
og fékk honum sverð.
Enn fer hann snauður
að heiman
fylgi ekki hugur þess,
er smíðaði honum vopn
með hjartanu,
í fararefni.
Þú ert þegar byrjuð að feta
þig upp eftir einstiginu. Þóra
skáldkona, og þú og Iesendur
þínir munu sanna, „að útsýnið
sé fagurt af brúninni."
Ármann Kr. Einarsson:
Á hverju ári eru gefnar út
hér á landi nær hundrað barna-
og unglingabækur, langflestar
þeirra koma út síðustu
vikurnar fyrir jól, eru hluti
hins svonefnda jólabókaflóðs.
Það segir sig sjálft, að ekki
gefst tóm til að fjalla um í fjöl-
miðlum nema lítinn hluta
þessara bóka og verða þá þýddu
bækurnar gjarnan útundan.
Foreldrum og öðrum sem
kaupa bækur handa ungu kyn-
slóðinni er því oft mikill vandi
á höndum. Helstu Isl. barna-
bókahöfundana þekkir fólk að
nokkru, en þegar röðin kemur
að þýddu bókunum vandast
málið.
Ég ætla ekki að þessu sinni
að ræða um íslenskar barna-
bækur, þótt það sé vissulega
knýjandi nauðsyn, sökum þess
tómlætis sem þessari
bókmenntagrein er sýnd. Nýjar
ísl. barnabækur er hægt að
telja á fingrum sér, og auk þess
koma út nokkrar endurútgáfur
eldri bóka. Nei, þessar hug-
leiðingar mínar beinast að
þýddum barnabókum. Eins og
að líkum lætur eru þær í
miklum meirihluta.
Hverjum er sú ábyrgð lögð á
herðar að velja lesefni fyrir
ungu kynslóðina? Fyrst og
fremst eru það útgefendurnir
og þá stundum í samráði við
þýðendurna. Það má segja
ísLenskum bókaútgefendum til
hróss, að þeir virðast gera sér
fulla grein fyrir þeirri ábyrgð,
sem á þeim hvílir. Það er ekki
einungis að allur frágangur og
útlit barnabóka hefur stór-
batnað á síðustu árum, heldur
líka að það sem mestu máli
skiptir, innihaldið.
Eins og að líkindum lætur
eru til margar frábærar barna-
og unglingabækur í heims-
bókmenntunum og árlega
bætist við. Aðallega hafa ísl.
útgefendur leitað fanga á
Norðurlöndum, og er það ekki
óeðlilegt þar sem frænd-
þjóðirnar eru iíkastar okkur
um atvinnuhætti, siði og
menningu.
Norðurlandaþjóðirnar hafa
líka átt því láni að fagna að
eignast nokkra öndvegishöf-
unda á sviði barna-
bókmenntanna, auk
snillingsins heimsfræga H.C.
Andersen. Nægir þar að nefna
m.a. Astrid Lindgren, Tove
Janson, Thorbjörn Egner, Alf
Pröysen, og Robert Fisker.
Þegar svipast er um á bóka-
markaðinum í ár kemur í ljós
að þar má finna bækur eftir
þrjá framangreinda höfunda.
Ég fagna útkomu þessara bóka
á íslensku. Það er mikill fengur
fyrir ungu kynslóðina að fá að
kynnast verkum þessara
höfunda, og vil ég fara um þau
nokkrum orðum.
Fyrst skal fræga telja,
sænsku skáldkonuna Astrid
Lindgren, höfund bókanna um
Línu langsokk, sem öll börn
elska. Astrid Lindgren er afar
frjór, og hugmyndaríkur höf-
undur. Hún skrifar jafnt fyrir
yngri og eldri börn og unglinga,
og fatast aldrei tökin á efninu.
Hún er mikill húmoristi en
jafnframt alvarlega þenkjandi
höfundur. Henni lætur jafnvel
að skrifa um hrekkjabrögð,
strákapör og fíngerðustu blæ-
brigði tilfinningalífsins. Lýs-
ingar hennar á lífi og leikjum
barna eru raunsannar og
ævintýrin kostuleg. Ég kann
ekki að telja upp allar bækur
Astrid Lindgren, en þær eru
orðnar fjölmargar og fjalla um
hin ólíkustu efni. Eftir þeim
hafa verið samin leikrit og
gerðar kvikmyndir. Þá hafa
bækur skáldkonunnar að sjálf-
sögðu verið þýddar -á fjöl-
rnargar þjóðtungur, enda er
nafn hennar þekkt um víða
veröld.
Astrid Lindgren geldur þess
að hún skrifar fyrir börn og
unglinga, annars væri hún fyrir
löngu búin að fá Nóbels-
verðlaunin.
Margar bækur eftir Astrid
Lindgren hafa verið þýddar á
íslensku, en sú sem kom út
núna fyrir jólin heitir „Litli
bróðir og Kalli á þakinu".
Bækur Kalla munu vera þrjár,
og er þetta sú fyrsta, sem
kemur út á íslensku.
Kalli er mikil ævintýra-
persóna. Hann býr einn í pínu-
litlu húsi uppi á þaki í háu
fjölbýlishúsi. og húsið er falið á
bak við reykháfinn. Kalli er
eini drengurinn í öllum heimin-
um sem getur flogið hvert sem
er aleinn. Hann þarf ekki
annað en styðja á hnapp á
maganum, og þá fer í gang lítili
hreyfill, sem hann ber á
bakinu. Þá getur Kalli svifið
Sigurður Gunnarsson
um loftið og flogið hvert sem
hann vill. Sveinn Sveinsson,
kallaður Litli bróðir eignast
þennan undradreng að leik-
félaga. Það er rétt hægt að
ímynda sér, að ævintýrin sem
þeir félagar rata í eru mörg og
margvísleg.
Önnur þýdda barnabók
framangreindra höfunda heitir
„Teskeiðarkerlingin" og er
eftir Alf Pröysen.
Alf Pröysen er norskur höf-
undur. Hann lést fyrir fáum
árum. Hann er ekki einungis
þekktur og dáður barnabóka-
höfundur um öll Norðurlönd,
heldur hafa bækur hans verið
þýddar á fjölmörg önnur mál,
m.a. gefnar út i Japan og
Ameríku. Þá hafa sjónvarps-
myndaflokkar fyrir barnatíma
verið gerðir eftir bókum hans.
Þá má geta þess að Alf Pröysen
var góður söngvari og ljóðskáld.
Frægustu bækur Alf Pröysen
munu vera sögurnar um
„Teskeiðarkerlinguna'*. Bæk-
urnar eru fjórar og er þetta
önnur bókin, sem kemur
út á íslensku. Eins og nafnið
bendir til er þetta ævintýri.
Kerlingin, sem er aðalpersónan
verður alltaf öðru hverju eins
lítil og teskeið.
Þriðji höfundurinn er
danskur, Robert Fisker, og bók
hans heitir „Branda litla og
villikettirnir." Robert Fisker er
mikilvirkur, virtur og vinsæll
höfundur I heimalandi sfnu, og
hafa bækur hans komið út i
stórum upplögum og mörgum
útgáfum. Um árabil hefur
Robert Fisker verið mest lesni
höfundurinn í Danmörku. Auk
Norðurlandamálanna hafa
bækur hans verið gefnar út á
ensku, frönsku og fleiri málum.
Robert Fisker er kennari, en
hefur lagt kennslustörfin á
hilluna og helgar sig nú ein-
göngu ritstörfum.
„Branda litla og villi-
kettirnir" er þriðja bókin, sem
kemur út eftir Robert Fisker á
íslensku. Hann er mjög afkasta-
mikill höfundur og hefur skrif-
að fjölda barnabóka um hin
margvíslegustu efni. En einna
frægastur er Robert Fisker fyr-
ir dýrasögur sínar. í þeim lýsir
hann af hlýju og næmum
skilningi hátterni og atferli
þessara mállausu vina okkar,
sem þó mega svo oft þola hörku
og skilningsleysi.
Það þarf naumast að taka það
fram að þessar framangreindu
bækur eru fallega mynd-
skreyttar og allur hinn ytri
búnaður þeirra eins og best
verður á kosið.
Þá er komið að slðasta
atriðinu og ekki því
veigaminnsta. Hvernig hefur
tekist til með þýðingu nefndra
bóka? Ég ætla að bíða með að
svara þeirri spurningu þar til
síðar í þessari grein.
Utgefendum er stundum leg-
ið á hálsi fyrir að vanda ekki
nóg til þýðinganna á útgáfubók-
um sínum. Því miður er þessi
gagnrýni oft á rökum reist. For-
kastanlegt er þegar útgefendur
láta ekki getið nafns þýðenda
á bókum sínum, en slíkt vill
enn brenna við, og ber vott um
virðingarleysi við lesendur, já,
og virðingarleysi við sitt eigið
fyrirtæki. En kannski hafa út-
gefendur nokkra afsökun. Það
er nefnilega býsna erfitt að fá
góða þýðendur, a.m.k. fyrir þau
lágu laun, sem I boði eru. Þó
hefur á síðustu árum dálítið
rofað til I þessu efni. Nokkrir
góðir þýðendur, úr röðum ungs
menntafólks, hafa komið fram
á sjónarsviðið, og skilað vanda-
sömu verki með ágætum.
Þegar skyggnst er nokkra
áratugi aftur I tímann, kemur
nafn Freysteins Gunnarssonar
fyrst fram í hugann. Freysteinn
er fyrir löngu þjóðkunnur fyrir
frábærar þýðingar sfnar, og er
hann jafnvfgur á bæði bundið
mál og laust. Freysteinn er mik-
ilvirkur þýðandi. Það eru ekki
fá snilldarverkin, sem hann
hefur fært æskulýð þessa
lands, já, þjóðinni allri með
þýðingum sfnum, og«r þar t.d.
skemmst að minnast Nonna-
bókanna. Ekki veit ég til þess,
að Freysteinn hafi nokkurn
tíma hlotið opinberá viður-
kenningu fyrir.hið mikilvæga
og merka menningarstarf sitt.
Það er ekki vansalaust að það
dragist lengur. Vonandi tekur
menntamálaráðherra og hið
háa alþingi þetta til athugunar.
Ég hef um áratuga skeið
fylgst nokkuð með starfi annars
þýðanda, Sigurðar Gunnarsson-
ar fyrrv. skólastjóra. Hann
hefur einnig verið mjög mikil-
virkur og er löngu þjóðkunnur
fyrir þýðingar sínar. Þessu
greinarkorni er m.a. ætlað að
vekja athygli á og geta að
nokkru helstu þýðinga hans.
Fyrstu bókina þýðir Sigurður
úr ensku eftir skáldkonuna En-
id Blyton. Bókin heitir „Sveitin
heillar“, kom út 1947 og hefur
verið lesin I barnatíma útvarps-
ins. Þá má nefna að Sigurður
þýðir hinar frægu sögur
„Robinson Krusó“ eftir Daniel
Defoe, og „Börnin f Nýskógum“
eftir F. Marryat.
En aðallega þýðir Sigurður
úr Norðurlandamálunum,
sænsku, dönsku og norsku.
Meðal þýðinga hans úr sænsku
má nefna bók um „Línu lang
sokk“ eftir Astrid Lindgren. Ur
dönsku „Börnin við ströndina"
og fleiri bækur eftir hinn
þekkta höfund A. Chr. Wester-
gaard, „Ivik bjarndýrsbani“
eftir Pipaluk Freuehen, og
„Pési pjakkur og Branda litia“
(2 bækur) eftir vinsælasta
barnabókahöfund dana I dag,
Robert Fisker.
Langflestar þýðingar Sigurð-
ar eru þó úr norsku. Alls mun
hann hafa þýtt nokkuð á
fimmta tug bóka eftir fjórtán
norska höfunda, og skulu hér
aðeins nokkrir taldir: Halvor
Floden („Tataratelpan" og
„Börnin í Fögruhlíð") Gunnvor
Fossum: („Stellubækurnar“
o.fl.) Evi Bögenes: „Jóladans-
Ieikurinn“ o.fl.) Bernhard
Stokke: (,,Bjarnarkló“ o.fl.)
Babbis F. Bástad: („Stína" og
„Takið ekki Bangsa“) Synnöve
Framhald á bls. 12
Þýddar barnabókmenntir
Framlag Sigurðar Gunnarssonar