Morgunblaðið - 14.01.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. JANÚAR 1976
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, simi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími.22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Fastaráð Atlantshafsbanda-
lagsins hefur nú fjallað um
landhelgisdeilu Breta og ís-
lendinga að ósk ríkisstjórnar
íslands, og er bersýnilegt af
fréttum, sem borizt hafa um
fundinn, að miklar umræður
hafa orðið þar um þessa deilu
og fulltrúar nær allra aðildar-
ríkja Atlantshafsbandalagsins
hafa tekið þar til máls. í þessu
sambandi ve'kur sérstaka at-
hygli, að fréttastofur herma, að
David Bruce, aðalfastafulltrúi
Bandarikjanna hjá Atlantshafs-
bandalaginu, sem er einn virt-
asti og þekktasti starfsmaður
bandarísku utanrikisþjónust-
unnar, hafi flutt langa ræðu á
þessum fundi og lýst þungum
áhyggjum Bandaríkjamanna
vegna deilunnar. Þá vekur það
athygli, að í yfirlýsingu, sem
birt var að loknum fundi fasta-
ráðsins, lýsir ráðið yfir þvi, að
deila þessi skaði Atlantshafs-
bandalagið í heild sinni. Er ber-
sýnilegt, að málstaður íslands
hefur komizt vel til skila á þess-
um fundi og að öllum aðildar-
ríkjum Atlantshafsbandalags-
ins er nú Ijóst á hve alvarlegt
stig landhelgisdeilan er komin
vegna ofbeldisaðgerða Breta. í
sama mund er Pétur Thor-
steinsson á ferð til höfuðborga
flestra aðildarríkja Atlantshafs-
bandalagsins og hefur þegar
átt viðræður við ráðamenn í
Ósló, Kaupmannahöfn og
Bonn og ætti heimsókn hans
enn að undirstrika gagnvart
meðlimaríkjum Atlantshafs-
bandalagsins hversu alvarleg-
um augum við íslendingar lít-
um þessa deilu.
í dag kemur Joseph Luns,
framkvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins, væntanlega til
Reykjavíkur og mun dveljast
hér fram á föstudag og ræða
við ríkisstjórnina, sem mun
gera Luns grein fyrir málavöxt-
um og sjónarmiðum okkar ís-
lendinga. Luns hefur áður haft
kynni af deilumálum Breta og
íslendinga vegna fiskiveiðilög-
sögunnar og þekkir því mál
þetta mæta vel og enginn vafi
leikur á því, að hann átti mjög
rikan þátt i því að leysa land-
helgisdeilu okkar við Breta
haustið 1973. íslendingum er
Ijóst, að Luns hefur ríkan skiln-
ing á hagsmunamálum íslend-
inga i sambandi við útfærslu
landhelginnar og þess vegna
vænta menn góðs af komu
hans hingað, enda þótt ástæða
sé til að undirstrika að deila
þessi er komin i svo harðan
hnút, að óraunsætt er að búast
við skjótri lausn fyrir tilverknað
Luns og Atlantshafsbandalags-
ins. Enginn vafi leikur hins veg-
ar á því, að framlag Luns og
Atlantshafsbandalagsins mun
áður en yfir lýkur vega þur.gt í
þessu mikla deilumáli.
Það kemur alltaf æ betur í
Ijós hvílíka þýðingu aðild okkar
að Atlantshafsbandalaginu hef-
ur í landhelgisdeilu okkar við
Breta. Sannleikurinn er sá, að
aðild okkar að því er okkar
sterkasta vopn í þessari deilu.
Sú aðild veitir okkur stjórn-
málalega aðstöðu á alþjóða-
vettvangi, sem veitir okkur
styrk langt umfram það, sem
við mundum hafa, ef við vær-
um ekki i Atlantshafsbandalag-
inu. Til þess að skilja þetta
betur ættu menn eitt andartak
að hugsa sér, að ísland væri
ekki aðili að þessu bandalagi
og íhuga þá hvaða stjórnmála-
legar leiðir við gætum farið í
þessu deilumáli. Væntanlega
verður mönnum Ijóst við íhug-
un á þvi, að þeir möguleikar,
sem við höfum i þeim efnum,
mundu vera miklum mun tak-
markaðri heldur en þeir nú eru
vegna aðildar okkar að Atlants-
hafsbandalaginu.
Þess vegna þjónar það eng-
um hagsmunum íslands og ís-
lendinga að hætta aðild að At-
lantshafsbandalaginu vegna
ofbeldisaðgerða Breta Við er-
um ekki í Atlantshafsbandalag-
inu annarra vegna heldur
vegna öryggis okkar sjálfra og
við mundum fyrst og fremst
skaða okkar eigin hagsmuni
með þvi að fara úr bandalaginu
vegna ofbeldisaðgerða, auk
þess sem við með slíku, mund-
um beina spjótum okkar að
röngum aðila. Atlantshafs-
bandalagið er ekki í stríði við
okkur íslendinga á fiskimiðun-
um við landið, það eru Bretar
einir.
Við verðum einnig að gera
okkur Ijóst, að Atlantshafs-
bandalagið er ekki þannig upp
byggt, að fastaráð þess eða
aðrir stjórnendur, geti gefið
einni aðildarþjóðanna fyrirmæli
um það hvað hún gerir eða
gerir ekki. Það á jafnt við um
íslendinga sem Breta. Atlants-
hafsbandalagið getur ekki sagt
okkur íslendingum fyrir verk-
um, enda mundum við aldrei
þola slíkt og með sama hætti
verðum við að skilja, að banda-
lagið getur ekki sagt Bretum
fyrir verkum. Hins vegar er
Atlantshafsbandalagið kjörinn
vettvangur til þess að ræða
deilumál okkar við Breta og
sterkasti vettvangur, sem við
höfum, til þess að afla fylgis
annarra þjóða til að leggja
þann þrýsting á Breta, sem að
lokum mun duga til þess að
þeir hætti hernaðarofbeldi sínu
hér við land. Með þessi sjónar-
mið í huga ættu menn að tala
af meiri varkárni um aðild okk-
ar að Atlantshafsbandalaginu
en sumir gera nú um stundir
Við hljótum fyrst og fremst að
gæta þess að grípa ekki til
aðgerða í landhelgismálinu
sem geta skaðað okkur sjálfa
og okkar hagsmuni, heldur
hljótum við að miða allar að-
gerðir okkar við það að vinna
sigur í þorskastríðinu við Breta.
Við skulum minnast þess, að
hið fyrsta þorskastríð, sem
hófst í september 1958, stóð
hátt á þriðja ár og annað
þorskastríð við Breta stóð í
rúmlega ár. Átökin á fiski-
miðunum nú hafa ekki staðið
nema í um það bil tvo mánuði.
Það er að vísu rétt, að átökin
hafa í skjótri svipan orðið mun
harðari nú en á sama tíma í
hinum fyrri þorskastríðum, en
með úthaldi og þrautseigju
munum við hafa okkar fram að
lokum
Þáttur NAT0
o g heimsókn Luns
THE OBSERVEF THE OBSERVER áStós. THE OBSERVER THE OBSERVER uSfck THE OBSERVER
Mikilvægt hlutverk bíður
jafnaðarmanna á Spáni
Fyrir skömmu reyndi Felipe
Gonzales Marques að halda
fréttamannafund í alþjóðlega
blaðamannaklúbbnum í Madrid
og virða þar með að vettugi þá
staðreynd, að jafnaðarmanna-
flokkur hans, Spænski sósíal-
listafiokkurinn (PSOE) starfar
ólöglega. Það var sízt að undra,
að þessi tilraun mistækist, því
að innanríkisráðuneytið fer
með stjórn blaðamannaklúbbs-
ins. Hins vegar var þessi til-
raun kænlegt bragð hjá Gon-
zales og kom hún yfirvöldunum
í nokkurn bobba.
Psoe á sér áhrifamikla
bandamenn erlendis, og með
því að neita Gonzales um tján-
ingarfrelsi, hafa yfirvöldin síð-
ur en svo veitt vatni á myllu
Juan Carlos, í þeirra augum.
Felipe Gonzales er lögfræð-
ingur, 33ja ára að aldri. Ekki er
talið líklegt, að hann muni í
náinni framtíð mynda ríkis-
stjórn sósíalista á Spáni, en eigi
að síður mun hann fara með
þýðingarmikið hlutverk á þvf
breytingarskeiði á sviði stjórn-
mála, sem nú fer í hönd og er
væntanlega upphaf þróunar í
lýðræðisátt.
Felipe Gonzales er yngsti
maðurinn, sem gegnt hefur for-
mennsku f Psoe en það er
rótgrónasti sósíalistaflokk-
ur Spánar. Honum hefur
tekizt að fá töluverðan
stuðning frá öðrum sósíaldemó-
krataflokkum í Evrópu. M.a. er
hann Vel kynntur í aðalbæki-
stöðvum brezka Verkamánna-
flokksins og nýtur verulegs
álits meðal sósíaldemókrata
SPD í Vestur-Þýzkalandi. I nóv
ember sl. sat hann flokksþing
vestur-þýzka sósíaldemókrata-
flokksins í Mannheim i boði
flokksins, en orsök þess mun
einungis hafa verið sú, að hátt-
settir embættismenn í flokkn-
um vildu láta reyna á, hvort
Juan Carlos Arias forsætisráð-
herra myndi veita honum vega-
bréf.
PSOE er aðili að alþjóðasam-
tökum sósíalista, en það er
bræðralag sósíaldemókrata-
flokks, sem hefur bækistöðvarí
ST. James Wood í London.
Flokkurinn stefnir að borgara-
legu lýðræði, og fer sér í engu
óðslega. Þegar frjálsar kosning-
ar verða leyfðar á Spáni má
vænta þess, að flokkurinn eigi
mjög upp á pallborðið hjá
alþýðu manna í borgum, sem
væntir betri lífskjara i kjölfar
stjórnarfarslegra umbóta.
Meðal forystumanna flokks-
ins eru býsna margir lögfræð-
i............
eftir
David Rudnick
ingar. Þar á meðal er Enrique
Mugica Herzog, en hann er
Baski í aðra ættinga og gyð-
ingur í hina, stundar lögfræði-
störf í San Sebastian og hefur
fengið tækifæri til að kynnast
af eigin raun fangelsum
Francos.
Samt sem áður hefur ein-
ræðisstjórnin almennt sýnt
PSOS meira umburðarlyndi en
kommúnistum (PCE) og er það
næsta viðkvæmt mál fyrir báða
aðila. Ég hafði orð á þessu við
Gonzales nýlega og hann brást
illa við: — Það er tilgangslaust
að leita eftir píslarvætti um-
fram allar þær þrengingar, sem
sósíalistar hafa orðið að þola,
sagði hann og minnti mig á, að
þeir hefðu verið strádrepnir að
lokinni borgarastyrjöldinni.
Þar að auki væri skýrt afmörk-
uð sú stefna PSOE, að hafna
þátttöku i sérhverri ríkisstjórn
eftir daga Francos, sem ynni að
því að útiloka kommúnista frá
,,Iýðræðinu.“
Hann var þá spurður að því,
hverju það sætti, að PSOE
gengu ekki til liðs við
kommúnista og mynduðu með
þeim alþýðufylkingu. Fyrir
þessu gaf hann þrjár ástæður. I
fyrsta lagi styddu kommúnistar
Don Juan (föður Juan Carlos
sem er réttborinn til konung-
dóms) en hugsjón sósíaiista
væru sú, að koma á lýðveldi á
Spáni. I annan stað stefndu
sósíalistar að þvi að koma á
sjálfsstjórn íhéruðumað tals
verðu leyti, en slíkt skiptir
miklu máli í Baskahéruðunum,
þar sem styrkur flokksins er
mjög mikill. Sfðasta ástæðan og
sú veigamesta er sú, að
kommúnistar ráða yfir leyni-
legum verklýðssamtökum, en
sósíalistar ráða yfir öðrum,
UGT, sem eru faglegar upp
byggð.
En að ýmsu leyti virðist
Gonzales þó öllu róttækari en
kommúnistar. Gagnstætt mörg-
um samstarfsmanna sinna,
stefnir hann að þjóðnýtingu
helztu iðngreina og vill hafa
góðan hemil á fjárfestingu er-
lendra aðila á Spáni. Hann
nefndi til dæmis lyfjaiðnaðinn í
landinu, sem er 90% í höndum
erlendra aðila. Ennfremur
þyrfti að vinda bráðan bug að
því að þjóðnýta fimm eða sex
stærstu banka Iandsins og
stofna til fjölþættra aætlana
um umbætur í landbúnaði, þar
sem m.a. væri stefnt að aukinni
samvinnu og hagræðingu í
þeirri atvinnugrein.
E1 Socialista, málgagn PSOE,
hefur gert grein fyrir stefnu-
miðum Gonzales á sviði alþjóða-
mála. Er hann sagður hlynntur
sambandi sósíalískra Evrópu-
Ianda, sem óháð væri þeim öfl-
um, er skiptu heiminum á milli
sin.
Sósíalistar undir stjórn
Felipe Gonzales eru hlynntir
inngöngu Spánar í Efnahags-
bandalag Evrópu, en eru hins
vegar andvígir bandarískum
herstöðvum á Spáni.
Þegar Gonzales var spurður
um hugsanlega aðild Spánar að
Atlantshafsbandalaginu, fór
hann undan i flæmingi og sagði
að málamiðlun væri hugsanleg
í reynd þegar tillit væri tekið til
hernaðarmikilvægis landsins.
Á innanlandssviðinu hefur
leiðtogi sósialista aðallega
áhyggjur að því, að öfgaöfl til
hægri muni fyrr eða síðar beita
sér með ofbeldi gegn öllum
minniháttar umbótum, sem
hann telur að vænta megi frá
umbótasinnuðum hægri mönn-
um. Hann er hræddur um, að
þetta geti leitt af sér hálfgert
styrjaldarástand milli þessara
tveggja hægri afla, á borð við
það, sem gerzt hefur í
Argentínu, og að herinn verði
einhvers konar milligöngumað-
ur í þeim átökum.