Morgunblaðið - 15.01.1976, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. JANUAR 1976
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, simi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Leiðin 1973
og aðstæður 1976
Þegar staðan í land-
helgisdeilunni við
Breta er metin nú, fer ekki
hjá því, að menn beri hana
saman við ástandið í sept-
embermánuði 1973, þegar
slit á stjórnmálasambandi
við Breta voru yfirvofandi
vegna ítrekaðra ásiglinga
brezkra herskipa á íslenzk
varðskip. I kjölfarið á yfir-
lýsingum þáverandi ríkis-
stjórnar um slit á stjórn-
málasambandi af þeim
ástæðum, komu all víðtæk
stjórnmálaleg samráð milli
ýmissa aðila, sem að lokum
leiddu til fundar Olafs
Jóhannessonar og Edward
Heaths í London, en á þeim
fundi var gengið frá drög-
um aö samkomulagi um
fiskveiðiheimildir Breta í
íslenzkri fiskveiðilögsögu.
Þar sem ástandið er nú
mjög svipað vegna ítrek-
aðra ásiglinga brezkra her-
skipa á íslenzk varðskip og
yfirvofandi slita á stjórn-
málasambandi við Breta af
þeim sökum, ef ný viðhorf
skapast ekki allra næstu
daga, hefur þess misskiln-
ings gætt, bæði innanlands
'og utan, að þróunin geti
orðið svipuð og haustið
1973 er samningar náðust
við Breta. En nauðsynlegt
er, að innanlands sem utan
átti menn sig á því, að
grundvallarmunur er á að-
stæðum nú og þá.
Þessi munur byggist á
því, að eftir að skýrsla Haf-
rannsóknastofnunar um
ástand þorskstofnsins á Is-
landsmiðum kom fram, er
svigrúm hvaða ríkisstjórn-
ar, sem við völd situr á
íslandi, miklu minna til
samninga en haustið 1973,
þegar slíkar upplýsingar
höfðu ekki verið birtar op-
inberlega, enda þótt nú
liggi fyrir, að vísindamenn
hafi þegar í marzmánuði
1972 aðvarað Lúðvík Jós-
epsson, þáverandi sjávar-
útvegsráðherra, mjög
rækilega um þróunina í
þorskstofninum, án þess að
hann gerði nokkuð í því
máli. Nú telja vísindamenn
okkar, og það álit er stað-
fest af brezkum vísinda-
mönnum í meginatriðum,
að ef veitt verði meira en
230—265 þúsund tonn af
þorski á íslandsmiðum á
næsta ári og nokkru meira
magn á árunum 1977 og
1978, megi búast við hruni
í þorskafla á árinu 1979. Af
þessum sökum er auðvitað
augljóst, að engin íslenzk
ríkisstjórn getur samið við
Breta um veiðiheimildir
þeirra hér við land á þeim
grundvelli, sem þeir hafa
stungið upp á og íslenzka
ríkisstjórnin hefur lýst því
yfir, að tilboð, sem sett var
fram um 65 þúsund tonna
ársafla Breta á miðunum
hér, standi ekki lengur.
Vera má, að einhverjum
erlendum mönnum þyki
þetta einstrengingsleg af-
staða og aó íslendingar
geti ekki vænzt þess að fá
stuðning annarra þjóða í
landhelgisdeilunni við
Breta, ef þeir ekki eru til-
búnir til samninga um ein-
hverjar veiðiheimildir
Bretum til handa. En þeir
sem þannig kunna að
hugsa verða að gera sér
ljóst, að þorskurinn er und-
irstaða jieirra lífskjara,
sem við Islendingar búum
við og í raun og veru ein
meginundirstaða þess, að
íslenzka þjóðin geti búið í
þessu landi. Afleiðingar
þess, að hrun yrði í þorsk-
afla yrðu svo óskaplegar
fyrir lífsafkomu íslenzku
þjóðarinnar, að þeim verð-
ur ekki lýst með orðum. Af
þessum sökum er hvorki
um að ræða einstrengings-
hátt eða þvermóðsku af
hálfu íslendinga, þegar um
er að ræða veiðiheimildir
fyrir Breta. Visindalegar
staðreyndir sýna, að af-
koma þjóðarinnar er í
voða, ef aflamagn Breta
minnkar ekki verulega.
Af þessu má ljóst vera,
að til þess að hugsanlegt
eigi að vera, að samningar
geti tekizt milli Islendinga
og Breta, þurfa tvær for-
sendur að vera til staðar. I
fyrsta lagi, að Bretar láti af
hernaðarofbeldi sínu á Is-
landsmiðum og hverfi á
brott með flota sinn héðan.
Fyrr en þessu skilyrði er
fullnægt, mun enginn Is-
lendingur setjast að samn-
ingaborði við Breta. En
jafnvel þótt þessu skilyrði
yrði fullnægt og fulltrúar
þjóðanna settust við samn-
ingaborðið er ljóst, að önn-
ur forsenda hugsanlegra
samninga er sú, að Bretar
geri sér ríkari grein fyrir
þeim aöstæðum, sem nú
ríkja á Islandi í sambandi
við þorskveiðarnar og séu
tilbúnir til þess að ræða við
íslendinga á þeim grund-
velli. Það voru þeir ekki
tilbúnir til að gera í sept-
ember, október og nóvemb-
er og af hálfu forráða-
manna þeirra hafa engar
yfirlýsingar komið sem
benda til þess, að skilning-
ur Breta á þessu atriði hafi
glæðzt. En hann er að sjálf-
sögðu grundvallarforsenda
þess, að samningar gætu
tekizt um tímabundnar
veiðiheimildir Breta hér
við land, ef þeir fjarlægja
flota sinn frá Islandsmið-
um.
Tillaga til skiptingar fslands f jarðskjálftasvæði.
J AflDSK.I Al.í'TAll.VTTLSVA'DI ,
30 cm/a«c2
1 I I l .-UiA 111 S K I f II NO AH ÍSI.AM
Þankar að kvöldi 13. janúar
eftir Sigurð Þórarinsson jarðfrœðing
ENN einu sinni hefur land
okkar minnt á, að það er land
náttúruhamfara. A rösklega
einu ári höfum við orðið að þola
stórtjón af völdum snjóflóða,
ágangs sævar, jarðskjálfta, og
jarðeldur hefur látið á sér bæra
og ekki séð fyrir, hvað úr kann
að verða. Ekki tjóir að æðrast,
en ráð er að læra sem mest við
megum af þessum dýru lexíum.
Sitthvað höfum við lært af
náttúruhamförum síðustu ára
og er tilkoma Almannavarna
þar merkasti áfanginn. Þær
þarf að efla. Viðlagatryggingin
er annað spor í rétta átt.
Nú í augnablikinu eru það
jarðskjálftarnir nyrðra, sem
eru efst f huga. Tvennt eigum
við einkum af þeim að læra.
Þeir geta veitt einstæðar
upplýsingar varðandi það fyrir-
bæri landrek, sem svo ofarlega
er á baugi með jarðvísinda-
mönnum. Skilyrðið er, að sér-
fræðingar okkar fái fé og tíma
til ítarlegrar úrvinnslu þeirra
margháttuðu upplýsinga, sem
safnazt hafa, bæði þeim, er
jarðskjálftamælarnir skrá, og
þeim, sem er að fá á jarð-
skjálftasvæðunum sjálfum,
bæði með mælingum og upplýs-
ingum frá fólkinu á þessu
svæði. Þær upplýsingar má
ekki vanmeta, enda þótt jarð-
skjálftamælanetið veiti mikils-
verðustu upplýsingarnar. Sýnt
er nú, að gliðnun landsins
gengur aðallega fyrir sig i
hrinum með löngum hléum á
milli. Síðasta stóra hrinan í
Kelduhverfi kom 1885 og er
ekki alveg Ijóst, hve lengi hún
varaði, en hún virðist hafa
byrjað með jarðskjálfta þ. 25.
janúar, er var álíka snarpur og
kippurinn nú á Kópaskeri. Ára-
tug áður rifnaði jörð nyrðra f
sambandi við Sveinagjárgosið.
1 sambandi við Mývatnselda
1724—1729 opnuðust margar
sprungur á Mývatnssvæðinu og
norður af því og líklegt má nú
telja, að miklir jarðskjálftar,
sem urðu nyrðra árið 1618, hafi
átt upptök á sprungusvæði, er
liggur um Kelduhverfi. Um þá
jarðskjálfta segir í
Skarðsárannál:
,Gengu jarðskjálftar all-
tíðum, nálega nótt og dag,
um haustið og fram að
jólum; hröpuðu í einum
þeirra 4 bæir norður í Þing-
eyjarþingi; þar sprakk jörð í
sundur, svo varla varð yfir
komizt á einum stað, undir
Brekkum [brekkum i öðru
afriti] á Tjörnesi".
Sómi okkar liggur við, að vel
verði staðið að grundvallarvís-
indalegum rannsóknum á
jarðskjálftunum nyrðra. Hitt
snertir aftur á móti þjóðarhag,
að reynt verði að draga sem
mestan praktiskan lærdóm af
þessum jarðskjálftum, og þá
einkum af áhrifum þeirra á
byggingar af ýmsu tagi. Hér
þarf verkfræðinga til og við
eigum sérfróða verkfræðinga á
þessu sviði. Vonandi verður allt
gert til þess að læra sem mest
af þessu og vonandi verða jarð-
skjálftarnir einnig til þess, að
settar verði strangari reglur
um styrkleika bygginga á
hættulegustu jarðskjálfta-
svæðum okkar en nú gilda, eða
a.m.k. strangari en þær, sem nú
er fylgt í raun. Það er óhugnan-
legt til þess að vita, að með
hverju árinu sem nær dregur
næstu sterku jarðskjálftum á
Suðurlandsundirlendinu fjölg-
ar þar húsum hlöðnum úr
vikursteinum. Og er ekki ýmsu
áfátt um styrkleika sumra
annarra húsa á þessum
svæðum? Er þar tekið nægt til-
Iit til jarðskjálftahættu í sam-
bandi við gerð milliveggja o.fl?
Senn eru 17 ár síðan Sigurð-
ur Thoroddsen, Eysteinn
Tryggvason og undirritaður
birtu í Timariti Verkfræðinga-
félags Islands greinargerð um
jarðskjálftahættu á íslandi, þar
sem landinu er skipt í svæði
með tilliti til jarðskjálftahættu
— slfka skiptingu mætti gera
mun nákvæmari nú — og
leyfðu sér þá að vænta þess, að
hið allra fyrsta yrðu settar regl-
ur um styrkleika bygginga
gagnvart jarðskjálftum, er
byggðu á þeim upplýsingum
um jarðskjálftahættu, sem
fyrir lægju. Þótt málinu hafi
eitthvað þokað áfram síðan er
þessu marki enn ekki náð.
Enn er hoilt að minnast eftir-
farandi orða, er gamall maður
mælti við mig á Dalvík eftir
jarðskjálftann 2. júní 1934:
,,Það er nú ekki alltaf Guði að
kenna ef ólukka skeður“.
Skemmdir eftir jarðskjálftana á Dalvfk árið 1934.