Morgunblaðið - 17.03.1976, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. MARZ 1976
13
Magnús Magnússon:
Óvandaður ritdómur
i.
Þegar ég fyrir tilviljun varð
þess áskynja, að Morgunblaðið
hefði falið Jóni Þ. Þór að skrifa
um bók mína, Ráðherrar Islands
1904 — 1971 — Svipmyndir,
leitaði ég mér upplýsinga um
mann þennan, þvi að ég kannaðist
lítið við hann. Þær sem ég fékk
voru í aðalatriðum þessar: Hann
hefur fyrir skömmu lokið prófi í
sagnfræði við Háskóla Islands.
Vilhjálmur Þór fyrrum ráðherra
er afabróðir hans. Hann segir vel
frá, en er nokkuð fljótfær og
óvandvirkur og mætti fara betur
með heimildir.
Svo birtist ritdómurinn og þá sá
ég, að þessir eiginleikar gagnrýn-
andans höfðu bitnað all harkalega
á bók minni. En auk þess duldist
það ekki, að út úr ritdómnum
skein rik tilhneiging til þess að
níða bókina og gera lítið úr henni.
Ég sá fljótt, hver ástæðan var til
þessarar óvildar. Gagnrýnand-
anum hafði ég ekki þótt fara nógu
lofsamlegum orðum um ráðherr-
ann — manninn sem guð fylgdi
og verndaði.
Bók mín um ráðherrana er ekki
fyrst og fremst sagnfræði — ýtar-
leg frásögn af ævi ráðherranna —
heldur er hún mannlýsingar eða
öllu fremur drög að mannlýs-
ingum. Þetta sýnir undirfyrir-
sögn bókarinnar og ummæli í for-
mála hennar: „Þetta eru aðeins
svipmyndir og því hvergi um
neina alhliða lýsingu að ræða“ —
og líka allt efni og öll gerð bókar-
innar. Framhjá öllu þessu gengur
gagnrýnandinn og þykist hafa
gert sér von um sagnfræðilegt rit
og kemst svo að þeirri niðurstöðu,
að hún sé „nauðaómerkileg sem
sagnfræðirit", fyrst og fremst
vegna þess hve „hlutdrægur höf-
undur er í dómum sínum“.
Gagnrýnandinn byggir því dóm
sinn á fölskum forsendum, og hér
getur ekki verið um fljótfærni og
hroðvirkni eina að ræða, heldur
vísvitandi ásetning til þess að
reyna að fá höggstað á bók minni.
En áður en ég svara einstökum
fullyrðingum, því að um röksemd-
ir er aldrei að ræóa, ætla ég að
tilfæra fáeinar glefsur úr ritdóm-
um þriggja annarra manna, sem
um bókina hafa ritað, svo að
lesendur sjái, hvað þeir hafi að
segja um hlutdrægni bókarinnar
og gildi hennar sem sagnfræði-
rits.
Halldór Kristjánsson gagnrýn-
andi frá Kirkjubóli varð fyrstur
til að skrifa um bókina.
Halldór Kristjánsson er
greindur maður, prýðilega ritfær
og stórfróður í stjórnmálasögu
þessarar aldar. Hann er orðinn
það hniginn maður að aldri, að
hann man alla ráðherrana og
hefur vafalaust kynnzt mörgum
þeirra vel. Hann hefur þvi góða
aðstööu til þess að skrifa um bók,
sem fjallar um lýsingu þeirra.
Halldór hefur um langt skeið
verið öruggur framsóknarmaður
og því getur naumast farið fram-
hjá honum, ef hallað er ófyrir-
synju á F, amsóknarflokkinn eða
ráðherra hans, en á þvi var mest
hætta að mér yrði það á vegna
þess að alla mína ritstjóratíð, sem
var um 30 ár, átti ég mest í höggi
við þá og þó einkum Jónas.
En sjáum nú, hvað Halldór
segir: „Ástæðulaust er að efa að
höfundur hefur viljað vera sann-
gjarn í dómum um þá menn er
hann nefnir...“ Síðar segir
Halldór: „Eg held að höfundi hafi
tekizt þessar lýsingar svo vel að
þær séu réttar (auðk. hér)“. Og
enn segir Halldór: „Það er
ómögulegt að lýsa þessum fyrir-
mönnum í stuttu máli svo að ekki
þyki of eða van að einhverju leyti,
en mestu skiptir, að það 'sé rétt
sem sagt er, og því tel ég að
Magnús hafi náð fyllilega eins vel
og hægt var að ætlast til.“ Mundi
H. Kr. hafa komist svo afdráttar-
laust að orði, ef hann teldi bók
mína hlutdræga?
Sá næsti sem skrifaði um bók-
ina var Helgi Skúli Kjartansson.
Ekki er hægt að segja að allt bros
hins brosmilda manns falli á bók
mína, en þetta segir hann meðal
annars um sagnfræðina í bókinni:
„Bókinni er skift i kafla eftir
landshöfðingjum og ráðherrum
fram til 1917, en siðan eftir ríkis-
stjórnum og þá sagt frá hverjum
einstökum ráðherra á einum stað
aðallega, þótt hann hafi aftur
setið í stjórn. Með þessum hætti
fæst handhægt yfirlit yfir ráð-
herra og valdatima hverrar
stjórnar og um leið nokkrar
upplýsingar um aðdraganda
stjórnarskifta og helstu deilumál
flokkanna á hverjum tima svo og
starfsferil ráðherranna i stórum
dráttum." Og siðar segir hann að
Ráðherrar Islands sé „handhæg
uppsláttarbók um þessi efni fyrir
þá sem Stjórnarráðssaga Agnars
Kl. Jónssonar er ekki tiltæk, en
hún er auðvitað um allt ná-
kvæmari og fyllri."
Magnús Magnússon
Hér drepur Helgi á þá sagn-
fræði, sem bók mín hefur að
geyma. Hann telur hana svo
trausta, að nota megi bókina sem
uppsláttarrit.
Loks skrifaði svo þriðji maður,
Elías Mar skáld, um bókina í
Þjóðviljann. Elías er glöggur
mannþekkjari og gagnrýninn að
eðlisfari. Hann segir meðal
annars: „Eftir lestur hókarinnar
finnst mér Magnúsi yfirleitt hafa
ágætlega tekist. Mér er stórlega
til efs, að nokkur annar maður af
hans kynslóð, hvar i stjórnmála-
flokki sem væri, gæti komizt jafn
stórslysalaust frá viðfangsefni
sem þessu, nema með því einu að
gera bókina að þurri upptalningu
þar sem höf. leyfði sér aldrei að
láta nokkra skoðun í ljós.. . Eg
hlýt að játa, að eftir nokkuð
vandaðan lestur þessarar bókar
tel ég mig finna sárafátt í henni
til að efast um — hvað sem llður
allri afstöðu til flokkapólitík-
ur..Og enn segir Elías:
„Mannlýsingar Magnúsar finnast
mér það sannfærandi, að mér
þykir ástæðulitið að rengja þær.
Allsstaðar er frásögnin mjög
athyglisverð og ósjaldan skemmti-
leg eins og höfundarins er von og
vísa .. Bókin er líka prýðilegt
uppsláttarrit sem geymir meiri
fróðleik á sinu sviði en nokkur
önnur bók sem mér er kunnugt
um af ekki meiri fyrirferð." Og
Elías endar ritdóm sinn með þess-
um orðum: „Þessi bók Magnúsar
um íslenzka ráðherra fram til
1971 ætti að vera mikill fengur
öllum þeim sem áhuga hafa á
þróun islenzkra stjórnmála
undanfarna áratugi — og þeim
sem hafa gaman af persónusögu.
Fyrir þá sem teljast til eldri
kynslóðar hlýtur hún að verða
tilefni til skemmtilegrar upprifj-
unar og jafnvel heilsusamlegrar
diskussjónar. Fyriryngri kynslóð-
ina er hún mikil fróðleiksnáma og
ætti fyrir sitt leyti að geta gefið
báðum þessum kynslóðum tilefni
til að brúa margumtalað bil — því
að þarna er þó sitthvað nefnt,
bæði um menn og atburði, sem
gefur fólki á öllum aldri tækifæri
til umræðu."
”*I rauninni eru þessi lofsamlegu
ummæli hinna þriggja glöggu og
ritfæru manna nægileg til þess að
hnekkja fullyrðingum Jóns Þórs
um að mannlýsingar bókarinnar
séu hlutdrægar og sagnfræðin
ómerkileg. Þeim ber öllum saman
um að sagnfræðin sé svo traust að
nota megi bókina sem uppsláttar-
bók og handbók. Og þetta kom
mér ekkert á óvart, þvi að þetta er
ekki mér að þakka, heldur
heimildarmönnunum og þó eink-
um Agnari Kl. Jónssyni sendi-
herra, því að rit hans Stjórnar-
ráðið var aðalheimild min, en
þetta rit er stórmerkilegt og
óhagganlegt, svo vandvirkur og
vel verki farinn er höfundurinn.
Mannlýsingarnar er ég aftur á
móti einn um og því gladdi það
mig mjög, að bæði Halldór og
Elías Mar töldu þær réttar. Helgi
Skúli taldi hinsvegar að ég hefði
hallað á Stefán Jóhann eða ekki
talað um hann af nægri kurteisi,
að mér skilst, en um þetta get ég
ekki verið hinum glögga manni
samdóma. Umsögn mín um
þennan ráðherra fannst mér mjög
vinsamleg. Ég tel að visu, að hann
hafi ekki markað djúp spor í
stjórnmálasögunni, en hvernig
átti Stefán Jóhann að geta það,
hversu miklum stjórnmálaþroska
sem hann væri gæddur? Flokkur
hans var alltaf með þeim fámenn-
ustu og liðsaflinn lítill á Alþingi,
og þegar hann var forsætisráð-
herra varð hann að eiga allt undir
þeim sem studdu hann.
Hinsvegar þótti mér minningar-
rit hans svo gott, að ég tilfærði úr
því tvo kafla um tvo ráðherra
Sjálfstæðisflokksins, þá Jón Þor-
láksson og Olaf Thors, en þeir
munu æ verða taldir meðal hæfi-
leikamestu ráðherra þess flokks.
Og þetta gerði ég vegna þess að ég
treysti mér ekki til að gera betur
eóa jafn vel. Tel ég tvímælalaust
þessa minningabók vera bezt
ritaða af þeim minningabókum
sem íslenzkir stjórnmálamenn
hafa látið frá sér fara. — Metur
Helgi Skúli ráðherradóminn svo
mikils, að meira sé vert um miðl-
ungsráðherra en góðan rithöf-
und? Þvi trúi ég naumast.
II.
Þá ætla ég að snúa mér að
einstökum atriðum, sem Jón Þór
áfellir mig fyrir.
Fyrst bregður hann mér um, að
ég- hafi um of dregið taum
Magnúsar Stephensens en ekki
látið Hilmar Einsen njóta sann-
mælis. Þetta er ekki rétt. Ég
skrifaði lengra mál um Magnús
en Hilmar vegna þess að áhrifa
frá Magnúsi gætti meira á fyrstu
ráðherra okkar en Hilmars. Bæði
Hannes Hafstein og Jón Magnús-
son höfðu verið landritarar hjá
Magnúsi, voru vinir hans og mátu
hann mjög mikils, jafnvel dáðust
að honum. Það liggur því alveg í
augum uppi, að bæði Hannes og
Jón hafa tekið hann sér til fyrir-
myndar. — Hilmar Finsen var
hinn mætasti maður og ég legg
engan dóm á hvor nýtari hafi
verið hann eða Magnús. Ég tek
það líka fram í bók minni, að
Magnús verði aldrei frægur af
verkum „sinum“, en það sé skap-
gerð hans og greind sem geri
hann eftirminnilegan. Þessi
aðfinnsla Jóns Þórs er því alveg
út í hött og á engan rétt á sér.
Kaflinn um Hannes Hafstein
„er ein lofrolla frá upphafi til
enda“, segir Jón Þór. Hann er nú
aðeins þrjár siður, hálfönnur er
tilvitnanir í umsagnir um Hannes
eftir þá Björn M. Olsen, Einar H.
Kvaran og Þorstein Gislason. Allt
er þetta prýðilega samið og gefur
mjög glögga mynd af manninum.
Mitt framlag er álíka langt, en
það er því nær allt gagnrýni á
Hannes meðal annars fyrir það að
honum hafi mistekizt flokksfor-
ustan að sumu leyti. En rökstuðn-
ingur minn fyrir því að hann hafi
borið af öðrum ráðherrum Islands
er aðeins nokkrar linur. — Jón
Þór dylgjar um, að Hannes hafi
hnuplað frá Valtý Guðmundssyni
öllum hugsjóna- og stefnumál-
unum. Þetta er hinn mesti mis-
skilningur. Sum af stefnumál-
unum og hugsjónamálunum voru
sameiginleg, bæði Valtýr og
Hannes vildu auka sjálfstæði
landsins út á við og efla framfarir
innanlands. En það var deilt um
leiðirnar að takmarkinu. Valtýr
Guðmundsson var um margt hinn
mikilhæfasti maður, hugkvæmur
og geysi duglegur, en hátt má Jón
Þór hefja Valtý til þess að hann
varpi skugga á Hannes Hafstein.
Ég minnist á það, að Hannes
hafi haft mikinn óþurftarmann í
liði sínu. Jón Þór spyr, hver þessi
maður hafi verið.
Þvi hefði ég aidrei trúað, að
íslenzkur sagnfræðingur vissi
ekki, hver þessi maður var. En
Jón Þór getur huggað sig við það,
að fleiri eru gloppóttir í fræði-
grein sinni en hann. Fyrir einum
eða tveimur árum harðneitaði
einn kollega hans, sem ekki telur
sjálfan sig meðal minni spámann-
anna, að Dagskrá, blað Einars
Benediktssonar, hefði verið dag-
blað. Þetta er þó fyrsta dagblaðið
sem gefið hefur verið út á tslandi
og er einstakt afrek, þegar þess er
minnzt að þetta er árið 1896.
Ég vísa sagnfræðii.fc.ium Jóni
Þór á að leita upplýsinga um
óþurftarmanninn í Stjórnmála-
þáttum Þorsteins Gislasonar, sem
Almenna bókafélagið gaf út fyrir
nokkrum árum. Bókin eródýr.
Nú kemur löng klausa, þar sem
gagnrýnandinn gerir mér upp
hugsanir og skoðanir, sem ekki
eiga nokkra stoð í bók minni né
nokkru öðru sem ég hef skrifað.
AUt er þetta eintómt fleipur og
hreinn tilbúningur.
Hann segir að mér sé „meinilla
við framsóknarmenn“. Af hverju
ræður hann það? Ég ber ráðherr-
um þeirra yfirleitt vel söguna og
áfelli flokkinn lítið nema fyrir
andspyrnu hans gegn réttlátri
breytingu á kjördæmaskipuninni.
Hann segir, að ég „elski sjálf-
stæðismenn". Eg sagði i bók
minni að ég hefði aldrei gengið i
flokkinn, og vináttu mina við tvo
ráðherrana gerir hann að ást á
Sjálfstæðisflokknum. Hann segir
að mér sé „hlýtt til alþýðuflokks-
manna, einkum eftir að kemur
fram yfir 1950.“ Þetta er mér
Framhald á bls. 19
Frá Áskjör
Lækkað
verð
Strásykur 1 kg 1 40 kr.
Hveiti 5 Ibs 295 kr.
Molasykur 1 kg 1 70 kr.
Egg 1 kg 400 kr.
Ný brennt og malað kaffi á gamla verðinu á
meðan birgðir endast.
Áskjör Ásgarði 22, sími 36960.
Z 325
ný
ryksuga frá
H3
Electrolux
HELZTU KOSTIR:
ÍT 850 w mótor
— tryggir nægan sogkraft.
ic Snúruvinda
— dregur snúruna inn I
hjólið á augabragði.
★ Sjálflokandi
pokar — hreinlegt að
skipta um þá.
Rykstillir
— lætur vita þegar
pokinn er fullur.
Sjálfvirkur
rykhaus
rykhaus — lagar sig að
fletinum sem ryksuga i.
Léttbyggö - Lipur - Stöðug
Verð kr. 47.300.—
Sértilboð — Kynningarkjör
Eignist slíka vél meö aðeins
15.000 kr. útborgun og kr. 5.900
á mánuði í sex skipti.
Vörumarkaöurinn hí.
Ármúla 1A. Húsgagna- og heimilisd S-86-112
Matvörudeild S-86-111, Vefnaðarv.d. S-86-113