Morgunblaðið - 08.05.1976, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. MAÍ 1976
11
MYNTSOFNUN
íslandspeningarnir
hafa hækkað um 600%
leikust
í fyrsta sinn á
sviði 77 ára
að aldri
ANDERS Nyborg nefnist at-
hafnasamur náungi í Danmörku.
Hann rekur útgáfufyrirtæki, og
haslaði sér völl á Norðurlöndum
með útgáfu landkynningarbækl-
inga um öll Norðurlönd, en hefur
nú einnig snúið sér að útgáfu
minnispeninga. Safnarar minnis-
peninga eiga ýmissa kosta völ frá
fyrirtæki hans, en m.a. gefur
hann út peninga tileinkaða ein-
stökum Norðurlöndum og þar á
meðal sérstakan íslandspening.
Anders Nyborg A/s hóf útgáfu
minnispeninga árið 1973 með sér-
stökum Islands- og Grænlands-
peningum. Ári sfðar bættust Dan-
mörk og Færeyjar í hópinn, árið
1975 var svo gefinn út sérstakur
Noregspeningur og nú í ár kom
einnig út sérstakur Svíþjóðarpen-
ingur. Er því Finnland nú eitt
eftir en Nyborg hyggst þó bæta
Finnlandi í hópinn á næsta ári.
Þessir peningar í Nordisk
konstmedalj serie, eins og röðin
kallast, virðast hafa fengið góðar
undirtektir og hafa um 3 þúsund
manns gerzt fastir áskrifendur að
þeim. Fyrstu íslands- og Græn-
landspeningarnir frá 1973 eru
uppseldir hjá útgáfufyrirtækinu
en meðal myntsala í Danmörku
seijast þeir nú á 800 danskar
krónur eða á röskar 22 þúsund
krónur. Á uppboði í október í
Svíþjóð í fyrra var þessi íslands-
peningur sleginn á 400 sænskar
krónur eða 16 þúsund krónur, og
segir í tímariti sem fyrirtækið
gefur út um myntútgáfur sínar,
að þetta sé 600% hækkun á upp-
haflegu söluverði þessa penings.
Verð á 1976 peningunum er hins
vegar 125 krónur danskar.
Anders Nyborg hefur haft þann
háttinn á að fela einstökum nor-
rænum listamönnum hönnun pen-
inganna fyrir öll löndin frá ári til
árs. 1 ár hefur listamaðurinn
Folke Truedsson hannað Nor-
rænu listmyntarröðina, og á fram-
hlið Islandspeningsins sýnir
Truedsson Dettifoss en á bakhlið
hans sést hringiða.
1 mynttímaritinu sem áður er
getið, segir að Sir Alec Guinnes,
sá heimsfrægi leikari, hafi verið
fenginn til þess að afhenda ís-
lenzka ríkinu bronsafsteypu af ís-
landspeningnum 1976 en ekki
kemur fram hvenær þessi af-
hending mun fara fram. Sir Alec
er sem kunnugt er töluverður is-
landsvinur orðinn frá því að hann
eyddi hér sumarleyfi sinu fyrir
fáeinum árum, og skrifaði hann
til að mynda aðalgreinina í land-
kynningarrit Anders Nyborg um
Island núna — Welcome to
Iceland 76.
V-iSLENDINGURINN kunni, Joseph
Thorson, fyrrum yfirdómari í fjár-
málarétti Kanada og þingmaður, er
um þessar mundir að skrifa ævisögu
slna, enda hefur maðurinn frá mörgu
að segja, að þvi er bezt verður séð á
frétt i Lögbergi-Heimskringlu. Hann
er nú 87 ára að aldri, en hefur þó
fleiri jám i eldinum en ritstörfin, þvi
að hann stendur I málarekstri gegn
landstjórninni i Kanada.
Honum er tungumálalöggjöf
Kanadastjórnar, þar sem franska er
látin jafngilda enskunni, mikill þyrnir
i augum, og telur þjóðareininguna i
hættu af þessum sökum. Hann
höfðaði mál fyrir hæstarétti Ontario-
fylkis og krafðist þess að löggjöf
stjórnarinnar um notkun frönsku I
opinberum stöðum skyldi felld úr
gildi Hann tapaði málinu þar en rak
siðan málið fyrir hæstarétti Kanada
Sir Alec afhendir afstevpur af
Islandspeningnum ’77.
Utgáfan fyrir árið 1977 er í
undirbúningi og að þessu sinni
verður brugðið út af venjunni —
ekki einum listamanni falin hönn-
un peninganna heldur sjö finnsk-
um myndlistarmönnum, og þá
vafalaust í tilefni af því að þá
verður í fyrsta sinn gefinn út
Finnlands-peningur. Mun finnski
málarinn Jaakko Sievanen hanna
Islandspeninginn það árið.
og hlaut þar sömu málalok. Hann
hvikar þó hvergi og heldur áfram að
hrella landstjórnina.
Thorson sneri sér að stjórnmálum
á þriðja áratugnum og var kjörinn
þingmaður í kjördæmi i Winnipeg,
og tók þá á þingi að berjast fyrir rétti
póstafgreiðslumanna, sem sviptir
höfðu verið öllum réttindum og
hlunnindum eftir allsherjarverkfall i
borginni 1919. Hann fór þar með
sigur af hólmi, en missti um leið
traust kjósanda i kjördæmi sinu, þar
sem bjuggu hinir efnaðri borgarar.
Féll hann þar i kosningum 1930 en
sex árum siðar bauð hann sig fram
að nýju i Selkirk i sambandskosn-
ingum og var endurkjörinn 1941.
Hlaut hann þá hlutfallslega fleiri at-
kvæði Úkraínumanna en fslendinga
á þessum slóðum.
framhald á bls. 12
EKKI alls fyrir löngu sýndi
Ungmennafélagið Gaman og al-
vara sjónleikinn Mann og konu
eftir Jón Thoroddsen í Ljósvetn-
ingabúð. Það er kannski ekki í
frásögur færandi nema fyrir þá
sök, að félagið fékk Gúnnar Ey-
jólfsson til að setja leikinn á svið
og meðal leikenda var 77 ára gam-
„Maður fer nú að vara sig á svona
fuglum,” segir Árni um Gunnar
Evjólfsson, sem pfndi hann inn á
leiksviðið.
all bóndi, sem þarna steig sín
fyrstu spor á leiksviði.
Árni Kristinn Pétursson heitir
þessi aldurhnigni nýgræðingur
leiklistarinnar og við slóum á
þráðinn til hans norður til að vita
hvernig honum hefðu þótt faðm-
lögin við Þaliu. „Ég á nú dálítið
erfitt með að svara því. Ég var
ekki vel friskur þegar þetta fór af
stað, var lasinn af inflúensu,”
svaraði hann, „en get þó sagt ykk-
ur það, að þetta er voðaleg djöf...
spenna."
Árni lék þarna persónu að
nafni Hrólfur, og fyrir hans hönd
segist Árni hafa þurft að kveða
þrjár vísur. Við spurðum Árna
hvort honum hefði þótt gott að
vinna með Gunnari Eyjólfssyni.
„Já, það held ég,“ svaraði Árni,
„nema hvað ég skammaði hann
dálitið, þvi að ég ætlaði mér
aldrei að gera þetta. Hann fékk
mig út í þetta."
Píndi Gunnar hann þá til að
gera þetta? „Já, ég verð nú eigin-
lega nærri því að játa það, því að
þú getur nú ímyndað þér, að mað-
ur, sem nú er þetta við aldur og
aldrei hefur gert þetta fyrri, hafi
nú ekki gleypt við því.“
Sýningar eru hættar fyrir
nokkru en alls urðu sýningarnar
níu, og Árni lét ekki alltof vel yfir
aðsókninni. „En það er kannski
ekki að marka, þvi að félagsheim-
ilið okkar, Ljósvetningabúð í
Kinn, tekur svo margt fólk.
Svo var svo mikill útbúnaður sem
fylgdi þessu, að það var ómögu-
legt að flytja þetta nokkuð á milli.
Hefur hann í hyggju að leita
eftir frekari frama á leiksviðinu?
„Ég! Nei-ei, ekki hef ég ætlað mér
það,“ svarar Árni með þungum
áherzlum.
En ef Gunnar kemur nú aftur
norður, heldur Árni að hann geti
platað hann aftur? „Hahaha, nei,
maður fer nú að sjá við svona
fuglum hvað úr hverju," segir
Árni fyrst en svo verður hann
dálítið tvístígandi. „Annars skán-
aði þetta allt saman svona með
timanum, þetta eru nú stór hlut-
verk i þessu leikriti og menn
svona teknir I þau hingað og
þang ð að, sem eru við bú og hafa
aldrei komið á leiksvið áður, svo
að það er varla von að það verði
eins gott hjá okkur og þeim sem
eru að leika á hverjum vetri —
hvað þá hverju kvöldi. En fólk
var ánægt með þetta, það held
ég“
V-l SLE N DIN G AR
Joe Thorson, yfirdómari,
skrifar endurminningar sínar
— og á í stappi við stjórnvöld
Háskólanámið
verði hagnýtara
NÝLEGA fór fram rektorskjör við
Háskóla íslands, þar sem Guð-
laugur Þorvaldsson var endurkjör-
inn rektor til næstu þriggja ára af
yfirgnæfandi meirihluta þeirra
sem atkvæ8isrétt höfSu.
Háskólinn og starfssviS hans
hafa veriS í töluverSri endurnýjun
undanfariS, námsleiSum hefur
verið fjölgað og að þvi stefnt að
efla tengsl skólans við atvinnu-
vegina. Slikt er að minnsta kosti
áhugamál rektors sjálfs, enda ekki
undarlegt þegar hugað er að upp-
runa Guðlaugs.
Hann er Grindvíkingur, fæddur
á Járngerðarstöðum 13. október
1924. Hann ólst þar upp ásamt
fjórum systkinum sinum. Hann fór
til náms i Flensborg i Hafnarfirði
13 ára að aldri en fór síðan i
Menntaskólann á Akureyri, þar
sem hann var þrjá vetur. „Þannig
að eftir fermingu var ég litið
heima í Grindavik nema þá á
sumrin en bæði sem barn og ungl
ingur vann ég þar við bátinn sem
gerður var út frá Járngerðarstöð-
um og eins við heyskap. þvi að við
vorum með kýr lika. Ég kann
ennþá að slá með orfi og Ijá eftir
að ég hugsaði um túnið hjá
pabba," sagði Guðlaugur okkur.
Guðlaugur fór til vinnu fyrst
eftir stúdentspróf og lét háskóla
námið biða eitt ár. „Ég hafði
fengið einn af þessum fjórum
styrkjum, sem veittir voru 1944
eða þegar ég varð stúdent," segir
Guðlaugur. „Ég var þá ákveðinn I
þvi að leggja stund á landafræði
og jarðfræði I Sviþjóð, en ég hafði
hins vegar engan til að styðja mig
og það var ekki heldur hægt að
komast út á þessum árum. svo að
ég ákvað að biða heima eitt ár. En
síðan skellti ég mér i viðskipta-
fræðideildina, beitti útilokunar-
aðferðinni og vissi i rauninni
ekkert hvað ég var að fara út i."
Guðlaugur segist þó ekkert hafa
séð eftir því hvernig námsferill
hans atvikaðist. Hann lauk sinu
viðskiptafræðiprófi og fór siðan
strax að námi loknu að vinna á
Hagstofunni og stofnaði heimili,
en hann hafði þá verið trúlofaður i
fimm ár. Á hagstofunni vann hann
til 1966 en kenndi jafnframt við
háskólann frá 1956 auk þess sem
hann kenndi við Verzlunarskólann
frá 1950 til 1961. „Jafnframt
þessi dundaði ég við prentsmiðju-
störf og jafnvel blaðamennsku á
árunum frá 1946—58 og þá við
Fálkann þegar Skúli (Skúlason)
ritstýrði honum erlendis frá. Ég sá
alveg um Fálkann i prentsmiðjum
hérna, braut hann um og hvað-
eina, I 11 ár og vann á þann hátt
fyrir mér með náminu."
Þegar hann hætti hjá Hagstof-
unni varð Guðlaugur ráðuneytis-
stjóri I fjármálaráðuneytinu. „Ég
hafði þá i nokkur ár sem hagstofu-
starfsmaður unnið mikið við fjár-
lagagerð og undirbúningi að
breyttum háttum við fjárlagagerð,
og þekking mín á því sviði varð
til þess að ég fór I fjármálaráðu-
neytið. Ég var þar þó ekki nema
eitt ár en svo þegar Gylfi Þ. Gisla-
son ákvað að segja prófessors-
stöðu sinni lausri, sem ég hafði þá
um skeið að nokkru leyti annazt
fyrir hann, ákvað ég að sækja um
hana"
Guðlaugur fékk stöðuna enda
likaði honum kennslan vel enda
þótt hann segist fúsastur viður-
kenna það, að hann hafi aldrei
búið sig sérstaklega undir það að
verða háskólakennari heldur hafi
það fremur atvikazt á þennan
hátt. Hann segist hafa kunnað
afar vel við sig í Arnarhvoli, bæði
þann tima sem hann var hjá Hag-
stofunni og i fjármálaráðuneytinu,
„og ég hef aldrei með öllu skilið
við þann hugarheim, en jafnframt
held ég að það hafi verið góður
undirbúningur fyrir það að takast
á við rektorsstörfin hér," segir
hann.
Guðlaugur var kjörinn rektor
Háskóla íslands I nóvember 1973.
„Jú, háskólinn er orðinn hið
mesta bákn og viðamikil starfsemi
fer fram innan hans. en það er
anzi gaman að fá að glima við
stjómun hans svona um tima,"
segir Guðlaugur. „Núna eru i
Háskólanum 2800 stúdentar og
fer alltaf fjölgandi en á sama tima
erum við að reyna smám saman
að reyna að fjölga námsgreinum
eða leiðum innan skólans."
En hver eru þá helztu verkefni
sem vinna þarf að innan Háskól-
ans að mati rektors? „Eitt þeirra
verkefna sem hvað brýnast er að
vinna er að ganga frá framtiðar-
skipulagi háskólalóðarinnar."
svarar hann. „Það er raunar I
fullum gangi um þessar mundir og
ég vona að það komi eitthvað út
úr þvi máli núna alveg á næst-
unni. Hins vegar er það svo fram-
undan að taka ákvörðun um það
hvaða deildir eða greinar á að efla
innan háskólans á næstunni. Það
er Ijóst, að sumar hinna hefð
bundnu greina háskólans eru
orðnar þannig, að stúdentar eru
famir að óttast atvinnuleysi i þeim
og þá vaknar sú spurning hvað sé
hægt að taka upp af nýjum
greinum sem hafi hagnýtt gildi. i
þeim efnum er raunar ýmislegt á
döfinni og það sem mest er rætt
um núna er kannski stórvægilegt
en gagnlegt engu að siður. Ég
nefni t.d. sjúkraþjálfunina, sem ég
held að sé nokkuð öruggt að fari
af stað I haust. Siðan er það mat-
vælaefnafræðin og matvælaverk-
fræðin, sem við erum mjög
spenntir fyrir og við ætlum að
kynna nánar alveg núna á næst-
unni. Það hefur ekki fengizt fjár-
veiting í þetta ennþá en við stefn-
um að þvi að fara út i þetta i
samvinnu við Rannsóknastofnun
atvinnuveganna. Við þetta gætu
til að mynda myndazt einhvers
konar tengsl t.d við Fiskvinnslu-
skólann og ýmsa verkmenntunar-
skóla."
Guðlaugur segist vera þeirrar
skoðunar, að mjög mikilvægt sé
og raunar nauðsynlegt að haga
háskólanáminu þannig á næstu
árum, að a.m.k. hluti námsins sé
beinlinis hagnýtur fy.ir atvinnu-
vegina. Að vísu sé um það deilt i
hversu miklum mæli þetta skuli
vera en hann segir það sannfær-
ingu sina „að halda háskólanám-
inu eins hagnýtu og við getum
hér. þvi að menn fara hér á landi
yfirleitt ekki i svo sérhæfð störf
heldur þurfa menn fremur að hafa
nokkuð breiða þekkingu á starfi
sinu. En auðvitað þarf einnig að
hlúta að hinu háþróaðra og sér-
fræðilega lika, þvi að enginn
háskóli getur verið án sliks."
GUÐLAUGUR Þ0RVALDSS0N