Morgunblaðið - 22.05.1976, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1976
13
Eiður Guðnason:
Stöð eða strengur?
SEGJUM svo, að fyrir.tuttugu
og fimm árum hefðum við veitt
erlendu flugfélagi einkaleyfi á
öllum loftflutningum til og frá
íslandi, vegna þess að við töld-
um okkur þá ekki hafa bolmagn
til að reka eigið flugfélag.
Mundum við una þvi nú, að það
félag notaði aðeins þær flug-
vélar, sem beztar voru og full-
komnastar fyrir tuttugu og
fimm árum? Tæplega. Mundum
við una því i dag að vera háðir
erlendum aðila um alla loft-
flutninga til landsins? Tæp-
lega.
Ástandið i fjarskiptamálum
okkar við umheiminn er býsna
hliðstætt þessu. Erlendur aðili,
Mikla norræna ritsímafélagið
hf., auðhringur mundu sumir
segja, virðist að margra mati
hafa samningsbundið einka-
leyfi á því, að sjá okkur fyrir
fjarskiptasambandi við um-
heiminn i tuttugu og fimm ár,
frá 1960 til 1985, og telur stætt
á að nota allan þann tíma að-
eins þá tækni, sem algengust
var um og fyrir 1960.
Fyrir fáeinum vikum sagði
Halldór E. Sigurðsson, ráð-
herra póst- og simamála i sjón-
varpi, að hann teldi Mikla
norræna ritsímafélagið hafa
„einkarétt á fjarskiptaþjónustu
á milli íslands og annarra landa
á meðan að samningurinn
gildir“ og ennfremur: „Þessa
ákvörðun mina byggi ég á at-
hugun lögfræðinga um þetta
efni. Þessvegna er það mitt
mat, að þó við ættum til jarð-
stöð í dag, gætum við ekki
notað hana nema mjög tak-
markað, nema að eiga.á hættu
að fá á okkur skaðabótamál og
fyrir þessum staðreyndum
verðum við að beygja okkur,
hvort sem okkur likar betur eða
verr, og það þýðir það, að við
getum ekki farið í að byggja
jarðstöð nú.“ Svo mörg voru
þau orð, og þvi má bæta við, að
þetta þýddi líka, að Mikla
norræna mátti leggja hingað
viðbótarsæstreng, sem það er
raunar þegar farið að feta sig
með í áttina frá Færeyjum til
fslands.
Nú hafa þau tíðindi hins-
vegar gerst, að ritsfmafélagið
verður að bíða um sinn með að
snara strengnum út til íslands,
því ríkisstjórnin hefur að til-
lögu Halldórs E. Sigurðssonar
ákveðið að láta nefnd sér-
fræðinga kanna allt málið bet-
ur, og aðhafast ekki fyrr en
þeirri könnun er lokið.
Eins og fram kemur hér að
ofan, byggði ráðherra upphaf-
lega ákvörðun sína á mati
þriggja lögfræðinga. Hvergi
hefur fram komið, hverjn- þeir
eru, eða hvort þeir eru sér-
fræðingar í slíkri samninga-
gerð. Vonandi er svo ekki. Hér
er ekki um venjulegan milli-
rikjasamning að ræða, heldur
samning milli rikis og einka-
fyrirtækis um mjög svo tækni-
legt efni. Hefði ef til vill verið
eðlilegt, ef tiltækir sér-
fræðingar ekki fyrirfundust
hér, að fá mat frá hlutlausum
erlendum aðilum.
í ljósi þess, sem hér hefur
verið sagt, er það ef til vill
nokkur bíræfni að ólögfróður
maður skuli hætta sér út á þann
hála is, að segja álit sitt á þess-
um samningi, sem fáir hafa
raunar séð, en það verður þá
kannski til þess að sér-
fræðingarnir komi fram og rök-
styðji sitt mál. Verður hér þó
aðeins vikið að nokkrum megin-
greinum samningsins, sem
snerta aðalatriði þessa máls.
I.
I fyrsta lagi er heiti
samningsins: „Overenskomst
mellem Islands regering og Det
Store Nordiske Telegrafselskab
A/S vedrörende landing, drift
etc. af visse undersöiske
telekommunikationskabler".
(Samningur milli ríkisstjórnar
íslands og Mikla norræna rit
símafélagsins hf. um land-
töku, rekstur o.s.frv. tiltek-
inna neðansjávarfjarskipta-
strengja). Samkvæmt heiti
samningsins tekur hann aðeins
til fjarskiptastrengja i sjó, og
varla kemur það í veg fyrir, að
við reisum jarðstöð, ef við vilj-
um og teljum okkur hafa efni á.
(sjá þó síðar).
II.
í öðru lagi er svo megin
samningsgreinin, sjöunda
grein, sem fjallar um aðstöðu
félagsins. Hún hljóðar svo:
„Svo lengi sem þessi
samningur er f gildi, má ekki
setja á stofn eða halda uppi
nokkrum streng- eða útvarps-
samböndum til fastrar fjar-
skiptaþjónustu milli Íslands og
annarra landa i samkeppni við
Scotice og Icecan (innskot: þá
sæstrengi félagsins héðan og
hingað, að austan og vestan,
sem nú eru i notkun). Forsenda
þessa er að strengirnir hafi
næga flutningsgetu og geti
tengst símasamböndum til
þeirra staða, er um ræðir, eða
að unnt sé innan hæfilegs tíma
að auka flutningsgetuna til
dæmis með lagningu nýrra
strengja".
Þetta er megingrein
samningsins. Raunar er furðu-
legt til þess að hugsa, að þegar
undir þetta var skrifað 1960, þá
voru fyrstu fjarskiptahnettirn-
ir að koma til sögunnar, að þá
skuli þetta hafa verið samþykkt
athugasemdalaust af islands
hálfu. En það er önnur saga.
Mergurinn málsins er: Getum
við ekki reist jarðstöð til fjar-
skipta við umheiminn án leyfis
Mikla norræna ritsímafélagsins
fyrr en eftir árið 1985 og þá
aðeins með því að segja þessum
samningi upp?
í þessari grein samningsins
er talað um að koma upp
búnaði til „fastrar fjarskipta-
þjónustu" milli islands og ann-
arra landa. Nú er það svo, að á
tímum örrar þróunar breyta
orð eðlilega um merkingu í takt
við tímann. Orðið flugvél tákn-
ar annað í dag en fyrir fimmtiu
árum. Eins táknar orðið „fjar-
skiptasamband" annað nú, en
fyrir fimmtán, sextán árum.
Fjarskiptaþjónusta í nútíma-
skilningi nær einnig yfir
sendingar á sjónvarpsefni,
tölvuboðum, og samtölum við
flugvélar hvar sem er i veröld-
inni, (á nýársdag var í fréttum
sjónvarps rætt við flugstjóra
Loftleiðavélar suður yfir
Afríku um stöð í Svíþjóð: Lik-
lega samningsbrot). Þessa fjar-
skiptaþjónustu veitir Mikla
norræna ritsimafélagið
islendingum ekki. Það sér okk-
ur ekki fyrir fjarskipta-
þjónustu í nútímaskilningi þess
orðs. Þessvegna eru forsendur
þessa samnings brostnar og við
getum verið lausir allra mála
þegar við kærum okkur um.
III.
I þriðja lagi er það svo til að
taka að samkvæmt 6. grein
þessa samnings ábyrgist ríkis-
stjórn islands félaginu tiltekn-
ar leigutekjur af sæsíma-
strengnum héðan til Skotlands
í ákveðinn tíma.
Fjárhagslega og siðferðilega
getum við ekki á neinn hátt
talist bundnir félaginu, þar sem
þeir, sem gerst þekkja vita
mæta vel, að félagið hefur
endurheimt upprunalega fjár-
festingu sina i sæstrengjunum
margfalda og þeir fært þvi
ómældan gróða. Sá gróði er lík-
lega skýringin á þvi sem segir í
greinargerð með þings-
ályktunartillögu þeirra Ellerts
B. Schram og Þórarins
Þórarinssonar um byggingu
fjarskiptajarðstöðvar en þar
segir: „Nú eru afnotagjöld af
sæsima vegna talsambands við
útlönd nær fimmfalt hærri en
alþjóðagjöld miðað við sömu
vegalengd og telexgjöld
níföld". Eigum við að una
þessu?
IV.
1 fjórða lagi er svo loka-
ákvæði samningsins, II. grein:
„Ef ágreiningur rís um túlkun
þessa samnings eða atriði varð-
andi framkvæmd samningsins
og svo framvegis, sem ekki
reynist unnt að leysa með bein-
um samningum aðila, skal
gerðardómur skera úr i sam-
ræmi við reglur alþjóða fjar-
skiptasáttmálans." Því má bæta
við, að samkvæmt þeim reglum
skal hvor aðili tilnefna sinn
fulltrúa í gerðardóminn, og
koma sér siðan saman um odda-
mann. Ef allt það sem sagt er
hér á undan, er ekki haldbært,
hverju er þá að tapa með þvi að
láta alþjóðlegan gerðardóm
skera úr um það, hvort þessi
samningur er bindandi fyrir
okkur?
V.
í nýlegu fréttabréfi Verk-
fræðingafélags islands segir í
grein merktri J.S. „Yfirvöld
bera fyrir sig samninginn og
telja ekki hægt að rifta honum
né knýja fram endurskoðun að
svo stöddu máli. Kemur þetta
úr hörðustu átt hjá þjóð, sem
nýlega hefur boðið Alþjóða-
dómstólnum f Haag birginn og
á nú í stríði við eitt af stórveld-
um Evrópu.
Þjóðir 3. heimsins myndu
fljótar til að rifta slíkum
nauðungarsamningum og kalla
það nauðvörn gegn nýlendu-
kúgun, og sennilega myndu is-
lendingar styðja þær af ráði og
hug.
Ekki er því til að dreifa, að
Eiður Guðnason
hér sé verið að spara þjóðinni
fjárútlát. Lagning hins gamla
notaða sæsímastrengs, sem
mikla norræna ritsimafélaginu
þóknast að fleygja i okkur,
kostar um 650 milljónir. Við
eigum að greiða helming þessa
eða um 325 milljónir. Óvíst er
um lánskjör á þessum fjárútlát-
um. Jarðstöðin, hins vegar,
kostar um 850 milljónir og
munu jafnvel vera í athugun
enn lægri tilboð. Þannig hafa
til dæmis Japanir og Kanada-
menn boðið mjög hagstæð láns-
kjör eða allt að 90% til langs
tíma.
Þá má og geta þess, að marg-
falt meiri tekjur verða af
rekstri jarðstöðvarinnar en sæ-
strengsins og er þvi verðmun-
urinn, 200 milljónir, léttvæg-
ur.“ Engan hef ég séð eða heyrt
mótmæla þessum tölum. Þarf
frekar vitnanna við?
VI
Fyrir skömmu var ég staddur
hjá fréttastjóra erlendra frétta
hjá CBS sjónvafpsfyrirtækinu í
New York einmitt í þann mund
er fyrstu fregnir bárust af jarð-
skjálftunum miklu á Norður-
Italiu. Hann tók upp símann,
hringdi beint í þá þrjá frétta-
menn sína, sem næstir voru
jarðskjálftasvæðinu. Ef þetta
hefði skeð eftir fáeina daga,
sagði hann, tæki enn skemmri
tíma að hringja. Þá fæ ég síma,
sem ég get sett inn í þau
tuttugu númer, sem ég nota
mest. Síðan get ég valið hvert
þeirra hvar sem er i Evrópu
með því að ýta á einn takka. En
það kom í ljós, þegar hann
skoðaði símaskrána sína, að þar
var ísland undanskilið. Mikla
norræna var ekki með. i
fréttum CBS sjónvarpsins
klukkan 7 morguninn eftir
voru myndir frá jarðskjálfta-
svæðunum sendar um
gervitungl frá italíu. Hvaða
gagn gæti það gert málstað okk-
ar í þorskastrfðinu, ef við gæt-
um daglega boðið nýjar myndir
af miðunum um gervitungl til
Evrópu. Þar þurfa, eins,
tveggja og upp i þriggja sólar-
hringa gamiar fréttamyndir að
vera afburða góðar, svo birtar
séu, annars er þeim fleygt.
Það sem hér er um að ræða er
þetta: Eigum við að una því, að
láta erlent fyrirtæki segja okk-
ur fyrir verkum? Eigum við að
una því að dragast aftur úr allri
fjarskiptaþróun? Eigum við að
una því, að fréttum af hags-
munamálum okkar sé stungið
undir stól vegna ósigurs i sam-
keppni við tímann, sem er alls-
ráðandi meginatriði alls frétta-
flutnings. Eigum við að una
einangrun, þegar við eigum
kost á að færa island nær um-
heiminum í einu skrefi, —
stærra skrefi en stigið hefur
verið til að rjúfa einangrun
íslands frá því að fyrsti sæsím-
inn kom til sögunnar og leysti
fréttabréfin sem send voru með
póstskipum af hólmi.
Ymislegt í sambandi við það,
hvernig að öllu þessu máli
hefur verið staðið, vekur fleiri
spurningar en það svarar, eins
og sagt hefur verið í öðru sam-
bandi og væri freistandi að
gera þeim málum nokkur skil
siðar. Þvi ber hinsvegar að
fagna, að nú skuli hafa verið
ákveðið að láta athuga málið að
nýju. Leiði sú athugun ekki til
þess að jarðstöðvarleiðin verði
valin, væri ef til vill rétt að
athuga ýmsa þætti málsins
nánar.
! Á næstunni
ferma skip
vor til
íslands sem!
hér segir.
AIMTWERPEN:
Urriðafoss 21. mai
Úðafoss 29. maí
Urriðafoss 7. júní
Grundarfoss 14. júní
ROTTERDAM:
Grundarfoss 14. mai
Úðafoss 3 1. mai
Urriðafoss 8. júní
Grundarfoss 1 5. júní
FELIXSTOVE
Dettifoss 25. mai
Mánafoss 1. júni
Dettifoss 8. júni
Mánafoss 1 5. júni
HAMBORG
Dettifoss 2 7. mai
Mánafoss 3. júni
Dettifoss 1 0. júni
Mánafoss 1 7. júni
PORTSMOUTH:
Brúarfoss 25. mai
Bakkafoss 1. júní
Selfoss 4. júni
Goðafoss 1 8. júni
WESTON POINT:
Kljáfoss 1. júni
Kljáfoss 1 5. júni
KAUPMANNAHÖFN:
írafoss 2 5. mai
Múlafoss 1. júni
írafoss 8. júní
Múlafoss 1 5. júni
GAUTABORG:
írafoss 26. mai
Múlafoss 2. júní
írafoss 9. júní
Múlafoss 1 6. júni
HELSINGBORG:
Grundarfoss 28. mai
Álafoss 4. júni
Álafoss 1 8. júni
KRISTIANSAND:
Grundarfoss 30. mai
Álafoss 5. júní
Álafoss 1 9. júni
GDYNIA/GDANSK:
Fjallfoss 7. júní
VALKOM:
Fjallfoss 5. júni
VENTSPILS:
Lagarfoss 31. mai
r Reglubundnar
vikulegar
hraðferðir frá:
ANTWERPEN,
FELIXSTOWE,
GAUTABORG,
HAMBORG,
KAUPMANNAHÖFN,
ROTTERDAM
í'Sx---------
GEYMIÐ
auglýsinguna
ALLTMEÐ
|
Ö
1
|
I
i
i
£
I
I
1
£
EIMSKIF

\l (ÍIASINCASIMINX Klt: £
22480
JtlovDuuliinbtb