Morgunblaðið - 22.05.1976, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MAl 1976
Þorvaldur Garðar Kristjánsson:
áttuna á stjórnmálalegum grund-
velli. Það mætti segja mér, að það
Veikt ríkisvald
Það er ekki einungis hér á landi
sem verkföll opinberra starfs-
manna eru bönnuð. Ég veit ekki
betur en það sé hin almenna regla
í öðrum þjóðlöndum, þar sem
samanburður kemur til greina.
Frá þessu eru til undantekningar.
En hvað sem er um þessi efni í
öðrum löndum, ber okkur hér
fyrst og fremst að líta á íslenzkar
aðstæður. Hvað sem kann að vera
í öðrum löndum vikið frá banni
við verkfallsrétti opinberra
starfsmanna er þess að gæta að
aðstæður eru þar aðrar en hér hjá
okkur. Hvergi í sjálfstæðu ríki er
ríkisvaldið veikara en einpiitt hér
á landi. Og það ætti ekki aó þurfa
að minna á þessa staðreynd svo
greypt sem hún ætti að vera í
okkar þjóðarvitund. Sporin
hræða. Við minnumst fjörbrota
okkar forna þjóðveldis og hver
örlagavaldur það var að á skorti
ríkisvaldið. Ég er ekkí að jafna
UNGIR PALLGESTIR: Það er fólk á öllunt aldri sem sækir þingpalla, til að sjá og heyra það sem fram
fer f þessari virðulegustu stofnun þjóðarinnar, Alþingi. Það þurfti hvorki þingverði né löggæzlumenn
til að kenna þessu unga fólki mannasiði — enda langt f „óróaaldurinn".
Kennarar koma oft með bekkj-
ardeildir til að fræða nemend-
ur um störf Alþingis. Siðasta
dag 97. löggjafarþingsins, f
fyrradag, komu fóstrur með
unga gesti á leikskólaaldri. Þau
fengu sér miðdegishressingu f
„kaffistofu'* þingmanna.
„Verkfallsaðferð-
in hafin til vegs”
— Varhugaverð stefna
’i' R fara á eftir efnisatriði úr
i . ■> u Þorvalds Garðars Kristjáns-
sonar, forseta efri deildar alþing-
is. í umra'ðu um stjórnarfrum-
varp, sem samþykkt var af megin-
þorra þingmanna úr öllum stjórn-
málaflokkum, þ.e. um takmarkað-
an verkfallsrétt opinberra starfs-
manna.
Ég tel rétt við 1. umræðu þessa
máls að fara þegar nokkrum orð-
um um það. Frumvarp þetta til
laga um kjarasamhinga Banda-
lags starfsmanna ríkis og bæja
veldur þáttaskiptum í samskipt-
um opinberra starfsmanna og rík-
isins, ef samþykkt verður. Hér er
um það að rarða að opinberum
starfsmönnum er veittur verk-
fallsréttur og þar með er horfið
frá banni á verkfalli opinberra
starfsmanna, sem hefur verið í
lögum allt frá þvi árið 1915. Ég
tel, að í þessu felist röng og var-
hugaverð stefna. Þetta samrýmist
hvorki okkar veika ríkisvaldi né
reynslu þeirri, sem við höfum af
verkföllum í þessu landi.
MikilvæRt hlutverk
Vera kann, að einhverjum fínn-
ist þessi skoðun ekki lýsa miklum
skilningi af minni hálfu á mikil-
vægi opinberra starfsmanna og
stöðu þeirra. En svo er ekki.
Þvert á móti mótast þessi skoðun
einmitt af þvi hve þýðingarmiklu
hlutverki opinberir starfsmenn
hafa að gegna. Það er líka fátt
mikilvægara í einu þjóðfélagi en
að búið sé þannig að opinberum
starfsmönnum, að þeir megi vel
við una launakjör öryggi og allan
aðbúnað. Þetta þarf sérhver ríkis-
stjórn að skilja og virða, án þess
að veifað sé yfir henni svipu verk-
fallsvopnsins. Það er að sjálf-
sögðu skylda ríkisvaldsins að
haga starfsemi sinni á svo hag-
kvæman hátt, að hún kosti skatt-
borgarana ekki fé að óþörfu, en
veiti þeim fyrirgreiðslu og þjón-
ustu, sem nauðsynlegar i nútíma-
þjóðfélagi. Sumum kann að virð-
ast í fljótu bragði sem þessi höf-
uðsjónarmið hljóti að stangast á.
En svo er þó ekki, því að oftlega
fer það saman, að hægt er með
skynsamlegu skipulagi og f.vrir-
komulagi á störfum að spara rík-
inu fé, veita almenningi betri
þjónustu og um leið bæta kjör
starfsmanna. Ríkið á mikið undir
þvi eins og hinir opinberu starfs-
menn sjálfir, að samstarf sé gott
og skilningur ríki á milli þessara
aðila.
þessu við ástandið í dag. Við get-
um þó verið allir sammála um
það, að okkar ríkisvald er veikt.
Það ástand er ekki sambærilegt
við það, sem annars staðar gerist.
Við höfum ekki her og ætlum
okkur ekki að hafa her. En í öðr-
um löndum er herinn þrautaráðið
þar sem hermenn éru látnir
ganga í ýmis þau störf, sem nauð-
synlegust eru til að halda uppi
þeirri þjónustu, sem hvert ríki
verður að sjá um undir öllum
kringumstæðum.
Reynslan aí
verkföllutn
Ég sagði áður, að reynsla okkar
af verkföllum mælti ekki með
verkfallsrétti til handa opinber-
um starfsmönnum. Við kunnum
að hafa mismunandi skoðanir á
verkföllum. En hvaða skoðanir
sem menn hafa í því efni, þá
hljóta allir að gera sér það ljóst,
að vinnustöðvanir, ef til þeirra
kemur, hljóta alltaf að valda þjóð-
arbúinu meira eða minna tjóni og
þannig torvelda svo langt sem það
nær raunverulegar kjarabætur.
Og eru menn nú ekkí í raun og
veru orðnir sammála um það, að
verkfallsbaráttan sé orðin meira
eða mfnna úrelt aðferð til kjara-
bóta? Menn vilja kannski ekki
allir orða þetta á þennan veg,
heldur að verkfallsbaráttan hafi
ekki borið tilætlaðan árangur. Er
það ekki í raun og veru þetta, sem
Þorvaldur Garðar Kristjánsson,
forseti efri deildar.
forseti Alþýðusambandsins segir
okkur nú þessa dagana? Segir
hann ekki, að í raun og veru sé
allt nú þegar unnið fyrir gýg sem
áunnizt hafi fyrir nokkrum vikum
í almennasta verkfalli, sem
nokkru sinni hafi verið háð hér á
landi. Hvað þýða svo yfirlýsingar
forseta Alþýðusambandsins um
það, að nú nægi ekki lengur hin
faglega barátta verkalýðsfélag-
anna, heldur verði að taka upp
pólitíska baráttu? Ef þetta er ekki
dómur um fánýti verkfallsvopns-
ins, þá veit ég ekki hvað það er.
Ég er sammála forseta Alþýðu-
sambandsins, að það hljóti að
vera betra að taka upp kjarabar-
væru í raun og veru margir, sem
væru sammála í þessu efni. Það
mætti segja mér, að áður en lang-
ur tími liði, yrðu æ fleiri og fleiri
sammála um þetta efni. Hins veg-
ar veit ég, að það er ágreiningur I
um það, eftir hvaða stjórnmála-
leiðum sé vænlegast að fara til að
ná árangri í kjarabaráttu verka-
lýðsins í landinu. Um það höfum
við mismunandi skoðanir. Stjórn-
málum er samfara skoðanaágrein-
ingur. En kjarni málsins er sá, að
ef kjaramálin eru meir leyst eftir
stjórnmálalegum leiðum en nú er,
þá hlýtur það að leiða að ein-
hverju leyti eða í einhverju formi
til fráhvarfs frá verkfallsvopn-
inu. Það leiðir til samninga og
lýðræðislegra stjórnvaldsráðstaf-
ana án valdbeitingar verkfallsbar
áttunnar. Mér virðist það kald-
hæðriislegt, ef einmitt nú skal
hefja til vegs verkfallsaðgerðina
með því að veita opinberum
starfsmönnum verkfallsrétt. Mér
virðist það vera að ganga aftur á
bak í öfuga átt.
Úrbætur
Nokkrum árum eftir að íslend-
ingar fengu fjárforráð eða á þingi
1875 voru sett lög um laun opin'
berra starfsmanna. Og fram til
1962 var sú skipan á launamálum
opinberra starfsmanna, að
Alþingi setti með sérstökum
launalögum ákveðin laun þeim til
handa. Hér skal ekki rakin sú
saga. Ég minni aðeins á, hvað
gerzt hefur hin síðari ár. Nefni ég
í þessu sambandi lögin nr. 38 frá
1954 um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins, sem veitti
ríkisstarfsmönnum ýmsar réttar-
bætur. Og ég nefni lög nr 92 frá
1955 um laun starfsmanna ríkis-
ins. En þáttaskilum valdalögin
um kjarasamning opinberra
starfsmanna frá 1962. Það var
þá, sem Alþingi kom til móts við
óskir opinberra starfsmanna og
veitti þeim samningsrétt í
kjaramálum sínum. Alþingi af-
salaðí sér þvi valdi, sem það hafði
með setningu launalaga og
fól kjaradómi endanlegt úr-
skurðarvald um launakjörin ef
samningar tækjust ekki. Það
Svipmyndir frá síðasta degi þingsins
mátti'vita, að það hefði meginþýð-
ingu, ef þetta fyrirkomulag ætti
að heppnast að samningsaðilar
gætu haldið þannig á málum, að
samkomulag næðist án þess að
málið þyrfti að ganga til kjara-
dóms. Ég skal ekki fjölyrða nú um
það, hver reynslan hefur orðið af
þessu fyrirkomulagi. Ljóst er, að
opinberir starfsmenn eru ekki
nægilega ánægðir með það. En ég
tel meira en vafasamt að kasta
þessu fyrirkomulagi fyrir róða,
heldur beri að bæta það með tilliti
til þess, að opinberir starfsmenn
geti við unað. Kemur þá til greina
bæða að breyta skipan kjaradóms
og ákvæðum um þau efni, sem
kjaradómur skal hafa hliðsjón af
við úrlausnir sínar. Við höfum
þegar reynslu af svipuðu fyrir-
komulagi við ákvörðun um verð á
Iandbúnaðarvörum, svo og við
ákvörðun fiskverðs og fram-
kvæmd þeirra mála hefur reynzt
á þann veg, að bæði bændur og
sjómenn hafa unað við þetta fyr-
irkomulag við ákvörðun á kjörum
þeirra, þó að þeir hefðu engan
verkfallsrétt um þessi efni. Hvers
vegna skyldi ekki vera hægt að
gera svo við opinbera starfsmenn,
að þeir gætu einnig unað núver-
andi skipulagi kjaramála þeirra,
þótt þeir hefðu heldur ekki verk-
fallsrétt?
Krafan um
verkfallsrétt
Kröfunni um verkfallsrétt til
handa opinberum starfsmönnum
hefur verið hempað hér á
Alþingi. Við meðferð frum-
varps um lög nr. 92 frá 1955
um laun starfsmanna ríkisins
kom fram breytingartillaga um,
að opinberum starfsmönnum
væri heimilaður verkfallsréttur.
Við frumvarp um iög nr. 55 frá
1962 um kjarasamninga opin-
berra starfsmanna komu fram til-
lögur um verkfallsrétt til handa
opinberum starfsmönnum. I báð-
um þessum tilfellum voru breyt-
ingartillögur þessar fluttar af
kommúnistum, en felldar af þing-
mönnum allra flokka nema
kommúnista, hvort sem þeir voru
nú þá kallaðir sósialistar eða
Alþýðubandalagsmenn. Þegar
Alþýðubandalagsmenn komu í
rikisstjórn árið 1971 beittu þeir
áhrifum sinum til þess að í mál-
efnasamning vinstri stjórnarinn-
ar var tekið upp það ákvæði, að
ríkisstjórnin vildi, að opinberir
starfsmenn fengju full^n samn-
ingsrétt um kjör sín, en;da hyrfu
þá öll sjálfvirk tengsl nyflli launa-
samninga þeirra og anr/ars launa-
fólks eins og það var orðið í þess
um málefnasamningi. Þetta var
skilið svo, enda yfirlýst af hálfu
vinstri stjórnarinnar, að opinber-
um starfsmönnum skyldi veittur
verkfallsréttur. Þetta stefnu-
skráratriði framkvæmdi vinstri
stjórnin ekki og má því með sanni
segja, að henni var ekki alls varn-
að.
Slæmt hlutskipti
Það verður ekki annað sagt en
að fram hafi komið á Alþingi mik-
ill áhugi hjá Alþýðubandalags-
mönnum fyrir því að veita opin-
berum starfsmönnum verkfalls-
rétt. Mig undrar þvi ekki ánægja
þeirra með það frumvarp, sem
hér er til umræðu. Hins vegar
hefur fram að þessu alltaf verið
sterk og yfirgnæfandi andstaða
gegn þessum fyrirætlunum og þá
fyrst og fremst frá sjálfstæðis-
mönnum. Það er heldur ekki að
finna nein ákvæði um það í mál-
efnasamningi núverandi rikis-
stjórnar, að rikisstjórnin hygðist
koma á verkfallsrétti opinberra
starfsmanna. Hins vegar hefur
núverandi ríkisstjórn lagt fram
frumvarp það, sem við nú fjöllum
um og er það meir en ég átti von
á. Það hryggir mig, að slík ríkis-
stjórn sem hæstv. núverandi rík-
isstj. skuli kjósa sér það hlut-
skipti að vilja eiga yfir sér reidda
verkfallssvipu opinberra starfs-
manna, en láta sér ekki nægja að
gera svo vel við opinbera starfs-
menn, að þeir megi una hag sín-
um.