Morgunblaðið - 22.05.1976, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. M Al 1976 X 7
Jakob Jónsson: Bogasal
Jóhann G. Jóhannsson: Skógarlundi 3.
Magnús Jóhannesson: Laugavegi 178.
Myndgeröarsamkeppni Ólympíuleikanna.
Æfingaskóli Kennaraháskólans.
Sýningarflóð vorsins er nú í
hámarki, hver sýning rekur
aðra og haldi svo fram, fæ ég
ekki betur séð en að endur-
skipuleggja verði öll skrif um
myndlist, færa þau í alþjóðlegri
form með tilliti til takmarkaðs
rúms í dagblöðunum. Víða telst
það drjúg viðurkenning ef
gagnrýnendur skrifa yfirhöfuð
nokkuð um sýningar og eftir
þvf sem dálkalengdin er meiri
léttist brúnin á viðkomandi
listamanni. Ökleift er að gera
öllum sýningum verðug skil,
kryfja list hvers og einstaks og
fjalla skilmerkilega um ein-
staka þætti í list þeirra. — Að-
sókn á sýningar sýnir að fólk er
farið að þreytast og þannig hef-
ur jafnvel sýning á lífsverki
hinnar frægu sænsku listakonu
Siri Derkert í sölum Norræna
hússins hlotið dræma aðsókn
fram að þessu. Ég held áfram
að skrifa sérstaklega um hina
stærri listaviðburði, t.d. sýning-
ar að Kjarvalsstöðum og í Nor-
ræna húsinu en mun framvegis
leyfa mér að þjappa hinum
minni sýningum saman í syrpu-
form nema sérstakt tilefni sé til
annars.
Jakob Jónsson, sem sýnir í
Bogasal Þjóðminjasafnins, virð-
ist hafa drjúgt skólanám að
baki, fyrst stundaði hann nám
við Ny Carlsberg Glyptotek f
Kaupmannahöfn hjá R. Askou
Jensen 1965—67, en síðan við
fagurlistaskólann í sömu borg
1967—71, og þá hjá hinum
þekkta danska málara og graf-
iker Sören Hjorth Nielsen.
Námsbrautin er þannig mjög
svipuð og hjá fjölda Islendinga
hér áður fyrr, og væri námið
stundað af kostgæfni varð fag-
leg undirstaða þeirra alltraust
og skilaði þjóðinni mörgum
góðum málaranum. — Teikn-
ingar Jakobs Jónssonar sýna
lfka þjálfaða hönd og þótti mér
Mynúllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
skaði að ekki var meira úrval af
slíkri gerð mynda.
Það öryggi og festa sem kem-
ur fram í teikningunum gætir
auðsjáanlega ekki í málverkun-
um, formin eru þar lausari og
tilviljunarkenndari og Jakob
virðist ekki hafa gert upp við
sig hvaða stefnu beri að taka á
hæðina. Skapgerð og litnæmi
eru þó fyrir hendi og myndirn-
ar minna mig um ýmislegt á
dönsku listakonuna Olivia
Holm Möller, sem var hrjúf,
hrá og óbeisluð en mjög upp-
runaleg og kröftug.
Jakob kemst mun betur frá
vatnslitamyndum sínum, og í
hinum bestu svo sem nr. 22 og
23, kemur fram samræmd lita-
tilfinning auk þss sem formin
falla vel samræmd hvort að
öðru...
Jóhann G. Jóhannsson virðist
mjög aktívur í listsköpun sinni
og málverkasýningar hans eru
að verða að árvissum viðburði.
Á sfðasta ári helgaði hann sig
algjörlega myndlistinni, en á
þessu ári hefur hann unnið að
myndlist og tónlist jöfnum
höndum. Sýning hans að heim-
ili sínu Skógarlundi 3, Garðabæ
ber þess einnig greinilegan vott
að hér er tónlistarmaður á ferð
því að myndir hans eru líkast-
ar stefum í ýmsum tilbrigðum,
litir yfirleitt lyriskir og hljóð-
látir. Jóhann virðist vinna mjög
misjafnlega mikið f myndir
sínar og virðist komast full létt
frá sumum hverjum og eru þær
þá kraftlitlar. En i öðrum hittir
hann beint í mark svo sem í
mynd nr. 1. „Vegfarandi", Gam-
all maður (12), „I sjali" (25),
„I skjóli nætur“ (32) og „A
móti“ (48). Þá er þarna m.a.
mynd frá fyrri sýningu „Land-
nám“, sem er vel unnin í lit og
traustlega byggð upp.
Myndunum er vel fyrir komið
og smekklega frá þeim gengið í
umgjörð. . .
Magnús Jóhannesson húsa-
smíðameistari og fyrrverandi
borgarfulltrúi sýnir 30 myndir f
nýjum sýningarsal að Lauga-
vegi 178. Salurinn er frekar lít-
5
sýn-
ingar
ill og einhæfur en birtan í hon-
um er aftur á móti góð, sem er
mikill kostur á þessum síðustu
og verstu tímum í þvf tilliti.
Myndir Magnúsar bera aðals-
merki hins lftilláta tómstunda
málara, tækninni er mjög
ábótavant og hér gæti dálítil
skólun gert mikið gagn.
Magnús segist ekki líta stórt á
sig sem málara og hafa hlotið
mikinn ávinning af samskipt-
um sínum með liti og form og
víst er það, að slfkt verður
mörgum til mikillar upplyfting-
ar og sálubótar.. .
Máski er hér kominn sýning-
arsalur, sem veitir tómstunda-
málurum ákjósanlegt tækifæri
til sýningarhalds á opinberum
vettvangi, alla vega nýtur sýn-
ing Magnúsar sin allvel á þess-
um stað. . .
Iþróttakennarasamband ís-
lands opnaði á sunnudag sýn-
ingu á verkum barna og ungl-
inga þar sem þau tjá sig um
íþróttir og eðli Olympíuleik-
anna, en íþróttakennarar efndu
í vetur til myndgerðarsam-
keppni þar sem fjallað skyldi
um þetta efni. Dómnefnd vinn-
ur nú að því að meta verkin og
verða verðlaun, sem eru skíði
og Færeyjaferð, afhent á næst-
unni.
Ég hef heyrt mikið látið af
Æfinga- og tilraunaskóla Kenn-
araháskólans og að þar væri
úrvals kennaralið hvað myndíð-
ir snertir og því varð ég mjög
undrandi er ég kom á vettvang.
I stuttu máli er sýningin frá-
mundalega illa sett upp og virð-
ist einsýnt, að hér hafi fagmenn
hvergi komið nærri. Myndlist
barna er það merkilegt fyrir-
bæri að hverjum þeim sem vit
hefur á hlýtur að sárna með-
ferð sú sem myndir þessar fá og
virðist einsýnt að hér hafi
kennaralið skólans ekki verið
kallað á vettvang til aðstoðar
við frágang og uppsetningu
sýningarinnar. Það er von mfn
að betur hafi tekist til með val
dómnefndar og að þar verði
fagmannlega staðið að verki þvi
að aðeins það besta er nógu gott
þegar myndlist barna og ungl-
inga á í hlut. ..
SAGA. Tfmarit Sögufélagsins.
XIII. 276 bls. lsafold 1975.
SÖGU-árgangur þessi er
þónokkuð athyglisverður. Fyrst
er að telja hundrað síðna
ritgerð eftir Sigurð Ragnars-
son, Inniiokun eða opingátt.
Þar er „fossamálinu” brugð-
ið undir brennigler og eink-
um tekið mið af því eins og
það horfði við árið 1917 en þá
var það mjög til umræðu: á
þingi, i blöðum og manna á
meðal. Forsaga málsins var þá
þessi. Fjársterkir aðilar erlend-
is höfðu smám saman keypt
vatnsréttindi f þeim ám lands-
ins sem heppilegastar þóttu til
virkjunar og sóttu nú fast að
mega hefjast handa: fyrst að
virkja, síðan — eða jafnhliða —
að koma á fót stóriðju í tengsl-
um við orkuna. Þjóðin var jafn-
fátæk og hún hafði alltaf verið.
Og hér blasti við stóri vinning-
urinn. Stund tækifæranna var
runnin upp en einnig andartak
áhættunar. Svo virðist sem
flestum hafi í fyrstunni þótt
sjálfsagt að slá ekki hendi á
móti gullinu. En hinum óx
snemma fiskur um hrygg sem
vildu geyma fossana til síðari
tima ákvörðunar handa islend-
ingum sjálfum en bægja út-
lendingum frá og umfram allt
endurheimta þau réttindi sem
erlend auðfélög höfðu þegar
aflað sér hér.
Þrennt virðist augljóst af
umræðum um málið að dæma. í
fyrsta lagi voru íslendingar um
þetta leyti harla fákunnandi á
tæknisviðinu og skyldi engan
furða. í öðru Iagi hafa þeir ver-
ið lömb í viðskiptum andspænis
þeim slungnu refum sem við
var að tefla erlendis samanber
eftirfarandi; tekið upp úr rit-
gerð Sigurðar:
„Samkvæmt frumvarps-
ákvæðunum var fossafélagið
undanþegið tolli á allt það er
þurfti til byggingar fyrirtækj-
anna og sama gilti um innflutt
hráefni til sjálfrar iðnaðar-
framleiðslunnar. Það var einn-
ig undanþegið útflutningsgjöld-
um og öllum öðrum sköttum og
Ársritið
Bókmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
99
Saga
99
tollum til landssjóðs. Á móti
þessu kom svo að félaginu var
gert að greiða í landssjóð 10%
árlegs nettóhagnaðar. Áður en
þessi greiðsla kæmi til út-
borgunar átti að vera búið að
reikna út tilgun hlutafjárins,
afskriftir og hluthöfunum 5%
arð af hlutafé sínu.“
Þetta þýddi víst að bjóða upp
á nú eða hitt þó heldur!
í þriðja lagi virðast lands-
menn — þá eins og nú — hafa
talið einsætt að útlendingar
væru ólmir í að leggja hér í
fjárfestingarfyrirtæki og jafn-
vel að setjast hér að. Síðast
talda dæmið munu íslendingar
likast til hafa reiknað hvað
skakkast. Virðist hafa farið
nokkuð saman kringum stríðs-
lokin (fyrri) að útlendingum
var bægt frá landinu með laga-
setningum sem gerði þeim í
reyndinni ókleyft að stofna hér
til stóriðju í sambandi við
fslenska vatnsorku um leið og
þeir misstu sjálfir áhugann. En
hvers vegna? Hvi héldu þeir
ekki áfram að knýja hér á dyr?
Um það segir Sigurður meðal
annars:
„Þess má geta hér, þótt það
komi hvergi fram I um-
ræðunum, hvorki á alþingi né í
blöðunum, að einmitt þessi
misserin voru tilraunir með
nýjar framleiðsluaðferðir á
þessu sviði að komast á lokastig
í Bandaríkjurium og Þýzka-
landi. Tilkoma þessara nýju
aðferða olli því að öll viðhorf
breyttust mjög að stríðslokum.
Þær voru ekki eins orkufrekar
og eldri aðferðirnar og dró
þetta úr eftirsókn erlendra
aðila í aðstöðu í þeim löndum
sem fyrst og fremst gátu boðið
upp á ódýra orku, en voru
kannski að öðru leyti laklega í
stakkinn búin til að verða vett-
vangur stóriðju."
Mörgum íslendingi stóð
stuggur af erlendu fjármagni i
þann mund er sjálfstæði endur-
heimtist. En það var ekki
aðeins fjármagnið sem slíkt og
pólitísk og efnahagsleg áhrif
þess sem menn guldu varhuga
við heldur Imyndaðar þjóð-
ernislegar afleiðingar: öreiga-
lýður (og slík orð tóku menn
sér þá í munn með harla litilli
virðing) eins og hann gerðist
lítilsigldastur í iðnaðarborgum
erlendis mundi streyma inn í
landið. Þó íslendingar væru
sjálfir allra manna örsnauðast-
ir er auðséð að þeir hafa talið
sig hafna yfir þvílíkan múg.
Þeir voru enn á því stigi að
telja sveitalifið eitt eðlilegt,
borgarlíf þar á móti spillt og
ónormalt, að minnsta kosti á
Islandi.
Leið nú tíminn svo að mál
þessi voru nánast tekin af dag-
skrá.
Ritgerðarhöfundur telur þær
síðastar eftirhreytur þeirra „er
íslenzka ríkið festi kaup á
vatnsréttindum fossafélagsins
„Titan“ í Þjórsá, en samningar
þar að lútandi voru undirrit-
aðir 8. júni 1951. Var kaup-
verðið kr. 600 þús. norskar til
hinna norsku hluthafa, en kr.
200 þús. islenzkar til íslenzkra
hluthafa félagsins."
Ritgerð Sigurðar er ekki að-
eins athyglisverð vegna þess að
hún er reist á gaumgæfilegri
rannsókn og vel skrifuð heldur
og sakir hins að mál þau, sem
hún greinir frá, eru enn og aft-
ur i sviðsljósinu — i smávegis
breyttri mynd að vísu. — Getur
svo hver og einn dæmt fyrir sig
hvort og hvaða samsvörun hann
finnur með fossamálinu 1917
og þeim virkjunar- og stóriðju-
málum sem rædd eru hér þessi
árin.
Mannlff I Mjóadal um miðja
19. öld heitir þáttur eftir Berg-
stein Jónsson, byggður á dag-
bókum Jóns nokkurs Jónssonar
frá Mjóadal. „Mjóidalur i Bárð-
dælahreppi," segir Bergsteinn,
„er eitt af mörgum eyðibýlum
þessa lands og er hvorki í tölu
hinna merkari né dæmigert
fyrir verulegan fjölda slíkra
býla.“ Og dagbókarhöfundinn
kynnir Bergsteinn svo: „Jón
Jónsson dagbókarhöfundur, ní-
unda barnið í systkinahópnum
og sá sem búi brá í Mjóadal
vorið 1873 til þess að flytjast
vestur um haf með fyrsta stóra
vesturfarahópnum sem af ís-
landi fór, var fæddur i Mjóadal
árið 1834.“
Það var vel til fundið að
draga þetta dagbókarkorn fram
i dagsljósið þó fátt sé þar að
finna sem ekki má lesa um viða
annars staðar, til að mynda frá-
sagnir af tiðarfari, skepnuhöld-
um og þar fram eftir götunum.
Allvel vinnur Bergsteinn úr
efninu en hættir þó stundum
við að teygja lopann með eigin
óþarfri mælgi, samanber þessar
ályktanir vegria geitfénaðarins
i Mjóadal: „Þær virðast hafa
verið ennþá minna metnar af
karlmönnum en nokkru sinni
kýrnar, enda alkunna að um
langt skeið hefur dálæti á sauð-
fénaði næstum verið hluti af
átrúnaði islenskra bænda."
Hvert er vægi þess og varan-
leiki sem gildir „næstum. . . um
langt skeið“ auk hvors tveggja:
Að ,,virðast“ og vera „al-
kunna"? Nei, Bergsteinn fer
ekki fram úr Jóni í Mjóadal
sem rithöfundur!
Ætt Einars á Hraunum í
Fljótum Sigurðssonar heitir
þáttur eftir Einar Bjarnason
prófessor i ættfræði; vafalaust
fróðlegur fyrir þá sem hafa
fullt vit á. Ættfræðin er eins
konar hliðargrein sagnfræðinn-
ar og framlag Einars á vissu-
lega heima í þessu riti.
Þá er að telja Bréf Valtýs
Guðmundssonar til Skúla Thor-
oddsens sem Jón Guðnason hef-
ur búið til prentunar. Mikið
rannsóknarefni eru þeir, heið-
urskempurnar, búnir að vera
fræðimönnum hér seinni árin.
Byrjaði það ekki með Hannesi
Hafstein Kristjáns Albertsson-
ar? Síðan kom aldamótasagan
mikla frá Þorsteini Thoraren-
sen og nú siðast Skúlasaga Jóns
og er þá aðeins talið fátt hið
helsta. Timabil koma og timabil
fara, það er að segja I tísku og
úr tísku.
Þegar öllu er á botninn hvolft
er ferskur blær yfir þessari
„Sögu“. Ritstjórar eru sem fyrr
Björn Sigfússon, Björn Teits-
son og Einar Laxness, en aftan
á kápu segir að „félagið gefur
út bækur um sagnfræðileg efni
og tímaritið Sögu árlega."