Morgunblaðið - 04.06.1976, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. JUNÍ 1976
Hafa Kommúnislar
í V-Evrðpu teklð
slnnaskiDtum
% Það eru gömul og ný sannindi, að þar
sem kommúnistar hafa einu sinni náð
völdunum, sleppa þeir þeim ekki. Þeir
hafa lagt niður lýðræðislegar kosningar
og hannað starfsemi annarra flokka en
kommúnistaflokksins. Eftirlíkingar
þeirra á sjálfsögðum grundvallar-
atriðum hinna frjálsu þjóðfélaga, m.a. í
samhandi við réttarfar og kosningar,
hafa aldrei orðið annað en skrípaleikur.
Tilraun Allendes með lýðræðislegan
kommúnisma vakti því miklar vonir, en
sú hrakningasaga fékk sorglegan endí.
Endalok Allendes og stjórnar hans
sýndu glöggt, að það var ekki nóg, að
kommúnistar næðu völdum, — það
þurfti líka að halda völdum. I Chile
gerðist það í fyrsta sinn, að eftir að hafa
einu sínni náð völdum, misstu kommún-
istar þau aftur. Þetta færði m.a.
Berlinguer, formanni ítalska kommún-
istaflokksins, heim sanninn um, að
annað og meira en glæsilegan kosninga-
sigur þyrfti til að tryggja völdin. Mánuði
eftir fall Allendes steig Berlinguer
fyrsta skrefið til að minnka bilið milli
kommúnista og kristilegra demókrata á
Italíu, sem i reynd þýddi nokkurs konar
viðurkenningu á því, að kommúnistar og
kaþólikkar ættu samleið á sumum
sviðum. Þessi sögulegi atburður varð
kommúnistum mjög til framdráttar,
þrátt fyrir eindregna andstöðu ýmissa
sterkra afla í ítsölsku þjóðlífi. Ljóst er að
áhrifamiklir aðilarí atvinnulifinu munu
ekki fallast á aðild kommúnista að ríkis-
stjórn, og í desembermánuði s.l. sam-
þykKtu biskupar kaþólsku kirkjunnar,
að útilokað væri að vera kristinn maður
og kommúnisti um leið.
Franskir kommúnistar hafa ekki farið
muni láta af völdum, njóti þeir ekki
lengur stuðnings kjósenda. Italski
kommúnistaflokkurinn hafði að vísu
gefið svipaðar yfirlýsingar áður, og hann
gengur jafnvel svo langt að styðja aðild
Italíu að NATO og Efnahagsbandalag-
inu.
Tilgangurinn með þessari sameigin-
legu yfirlýsingu italskra og franskra
kommúnista er augljóslega sá, að sann-
færa almenning um, að þeir séu ekki
lengur grein á meiði alheimskommúnis-
mans og lúti ekki stjórn foringjanna í
Kreml. Sams konar viðleitni sýndu
spænskir og italskir kommúnistar eftir
atburðina í Tékkóslóvakiu 1948 og 1968.
og i Ungverjalandi árið 1956.
I stað þess að útbreiða fagnaðarerindi
Selnnl greln
sovétkommúnismans, þ.e. alheims-
kommúnismans, virðast franskir og
ítalskir kommúnistar nú ætla að einbeita
sér að „sósíaliseringu innan frá“.
Fyrir fund kommúnistaleiðíoga frá
ýmsum löndum, sem haldinn var i
Frakklandi i janúarmánuði, efndu
franskir kommúnistar til mikillr
áróðursherferðar. Aðalslagorðið i
áróðrinum var frelsi. Mikið bar áyfirlýs-
ins frjálsræðis. En straumurinn liggur
tvimælalaust í frjálsræðisátt og meiri-
hluti flokksmanna er eindregið fylgj-
andi hinni nýju stefnu.
ÓFARIR PORTÚ-
GALSKRA KOMMÚNISTA
Portúgölskum kommúnistum hefur
ekki orðíð eins vel ágengt og skoðana-
bræðrum þeirra i ýmsum nágrannalönd-
um þeirra, enda hafa þeir ekki farið þá
leið að samræma sjónarmið sín stefnu-
miðum borgaralegra flokka og vinna
þannig fylgi. Þeir settu traust sitt á
herinn, sem steypti Caetano af stóli
1974. I kosningunum í fyrra kom
árangurinn svo í ljós, — kommúnistar
fengu aðeins 12 prósent atkvæða. Sósíal-
istaflokkur Mario Soares fékk þrisvar
sinnum meira fylgi. Alvaro Cunhal, leið-
togi kommúnista, lét sér ófarirnar ekki
að kenningu verða, en hélt áfram að
setja traust sitt á yfirmenn hersins.
Stefna hans hefur um margt minnt á
hegðun tékkneskra kommúnista þegar
þeir voru að undirbúa byltinguna árið
1948. Sá er aðeins munurinn, að í
Tékkóslóvakíu gekk dæmið upp, en í
Portúgal ekki. Eftir hina misheppnuðu
byltingartilraun sína í nóvember s.l.
hafa kommúnistar átt erfitt uppdráttar,
og halda þeir nú dauðahaldi í aðild sína
þá herferð mikla, sem miðaði að því að
hreinsa til og losna við miður æskileg öfl
úr flokknum. Tilraunin mistókst, og af
tvennu illu kusu leiðtogarnir í Moskvu
að sættast við Carillo, leiðtoga spænskra
kommúnista.
Carillo hefur lengi verið í útlegð.
Hann dvelst i París og hefur skipað sér i
hóp þeirra, sem hvað harðast gagnrýna
Cunhal, og reyndar einnig Sovétstjórn-
ina, þótt ekki sé sú gagnrýni nú jafn
opinská og i garð Cunhals. Carillo hefur
beitt sér mjög gegn þeirri hugmynd
sovézka kommúnistaflokksins, að haldið
verði þing kommúnistaflokka í Evrópu.
Þetta þing er sérstakt hugðarefni
Moskvuvaldsins, sem setur sérþað mark-
mið, að þingið fordæmi kínverska
kommúnistaflokkinn. Hugmyndin er, að
eftir standi sovézki kommúnistaflokkur-
inn með pálmann i höndunum — óum-
deilanlegt forystuafl og sameiningar-
tákn alheimskommúnismans.
LENGI LIFIR í
GÖMLÚM GLÆÐÚM
Það er ekki ofmælt, að Rússum lítist
engan veginn á léttúð félaganna i Frakk-
landi, á Italíu og Spáni. Þar eru sýnu
meiri möguleikar á því, að
kommúnistum takist að komast til valda
en í Norður-Evrópu. Þegar tekið er tillit
til þess, að Júgóslavar, Rúmenar og
Albanir eru þar að auki vægast sagt
ódælir, blasir sú hætta við Sovétmönn-
um, að sjálfstæð og óháð kommúnista-
fylking myndist á samfelldu svæði, sem
nær allt frá Spáni til Júgóslaviu. Til að
bæta gráu ofan á svart virðist þróunin
verasú, að Kommúnistar í Suður-Evrópu
virða ekki einungis að vettugi vilja og
skoðanir Moskvuvaldsins, heldur eru
þeir ósparir á gagnrýni og harðorðar
yfirlýsingar. Til að auka enn á óheilla-
þróunina bendir ýmislegt til þess að litlu
flokkarnir i Norður-Evrópu muni fara að
dæmi hinna.
Vmsir halda því fram, að Moskvu-
valdið hafi enn þau ítök i kommúnista-
flokkum V-Evrópu, að þar megi hæglega
beita gömlu stalínistaöflunum gegn
endurskoðunarsinnum. Hvort sem þessi
tilgáta er rétt eða ekki, er ljóst, að i
ítalska kommúnistaflokknum er klika,
sem aðhyllist eindregið Moskvustefn-
una. Mistakist Berlinguer og stuðnings-
- eða er saml grautur I sömu skál?
Santiago Carillo
varhluta af þeirri hugarfarsbreyting
sem átt hefur sér stað innan kommún
istaflokka á Vesturlöndum, a.m.k. á yfir-
borðinu. Þeir voru lengi vel sanntrúaðir
Stalinistar upp til hópa og dyggir stuðn-
ingsmenn kommúnistaflokks Sovétríkj-
anna, en á síðari árum hefur þetta
breytzt mjög. Aþreifanleg sönnun
þessarar stefnubreytingar kom i ljós í
nóvembermánuði s.l., en þá undirrituðu
þeir Georges Marehais, formaður
franska kommúnistaflokksins, og Enrico
Berlinguer sameiginíega yfirlýsingu,
þar sem viðurkenndar voru ýmsar leik-
reglur lýðræðisþjóðfélagsins.
FRELSIÐ SETT
ASTALL
I yfirlýsingu þessari hétu þeir
Marchais og Berlinguer því að hafa í
heiðri og standa vörð um tjáningarfrelsi.
Þeir viðurkenndu fjölflokkakerfi og þá
grundvallarreglu lýðræðisins, að hlíta
úrslitum kosninga Þetta þýðir reyndar
það, að kommúnstar lýsa því yfir, að þeir
AlvaroCunhal
ingum um málfrelsi, skoðanafrelsi,
frjálsa blaðamennsku og ritfrelsi al-
mennt, málfrelsi, frelsi til að gagnrýna,
frjálsa flokka og ferðafrelsi, i stað þess
að áður var talað um alræði öreiganna,
stéttabaráttu, byltingu gegn arðræningj-
um, alþ jóðlegan sósialisma og annað í þá
veru.
Astæðan fyrirþessari stefnubreytingu
er að sjálfsögðu sú, að Marchais hefur
loks gert sér ljóst, að með óbreyttri
stefnu gæti flokkur hans aldrei orðið
annað og meira en fámennur og áhrifa-
laus flokkur sérvitringa og öfgasinnaðra
menhtamanna og verkamanna. Hann
stefnir að því, að kommúnistaflokkurinn
verði fjölmennur launþegaflokkur.
Helzti keppinautur hans er sósíalista-
flokkurínn með Mitterand í fararbroddi,
en fylgi hefur sópazt að honum að
undanförnu.
Að sjálfsögðu hafa þessar breytingar
Marchais og stuðningsmanna hans orðið
tilefni til ágreinings og margháttaðra
átaka innan flokksins. Gamlir Stalínistar
og byltingarsinnar sætta sig ekki við
endurskoðunarstefnu, sem leiðir til auk-
Enrico Berlinguer
að samsteypustjórninni, sem situr við
völd í Portúgal.
ÓSTÝRILÁTI
_________ÚTLAGINN____________
Það er hald margra, að spænskum
kommúnistum farnist betur en Cunhal
og félögum hans, þegar og ef þeir kom-
ast til áhrifa í spænskum stjórnmálum.
Nú er talið, að um 22 þúsund spænskir
kommúnistar séu landflótta, en enginn
veit tölu þeirra, sem iðka ólöglega stjórn-
málastarfsemi innanlands.
Tengsl spænskra kommúnista við
Moskvu eru að ýmsu leyti frábrugðin
því, sem gerist hjá flokkum nágranna-
landanna. Vitað er, að fjarframlög frá
Moskvu hafa að miklu leyti staðið undir
starfsemi flokksins. Þrátt fyrir þetta
hafa spænskir kommúnistar gagnrýnt
sovézka kommúnistaflokkinn mjög ein-
dregið. Flokkurinn fordæmdi harðlega
innrásina í Tékkóslóvakiu árið 1968, og
barst boðskapurinn til A-Evrópu á öld-
um ljósvakans. Kremlverjar skipulögðu
Georges Marchais
mönnum hans, virðist þessi klika standa
svo traustum fótum innan flokksins, að
hún nái þá undirtökunum. Þessi mögu-
leiki felur þó í sér þá hættu, að þá fælist
hinir borgaralega sinnuðu fylgismenn
frá og geri út á lygnari mið á ný.
„DÉTENTE‘ SAPÚ-
KÚLAN, SEM SPRAKK
Á undanförnum vikum og mánuðum
hefur kveðið við allt annan tón hjá
Bandaríkjastjórn í garð Sóvétmanna og
kommúnista yfirleitt en var fyrir aðeins
einu misseri. Hástemmdar yfirlýsingar
þeirra á Helsinki-ráðstefnunni og hrifn-
ing þeirra á „détente" heyra nú for-
tíðinni til.
Henry Kissinger, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna hefur verið helzti for-
vígismaður og málsvari ,,détente“ á
Vesturlöndum, og því er ekki að undra,
að hann þyki ósamkvæmur sjálfum sér
og sæti þvi síaukinnar gagnrýni fyrir
Framhald á bls. 29