Morgunblaðið - 27.06.1976, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JUNÍ 1976
Bcrlinguer — bíður
átckta
Moro — segir af sér
Agneili — nýtt blóð
Fanfani — harðlínan gildir
Kóngar og
peð:
Þrátefli ítalskra
stjómmála
de Martino — allt í rúst
Saragat — sagði af sér
LlKT og í ævagömlum söguleik
var nánast öllum peðunum, öll-
um minni háttar persónum.sóp-
að til hliðar í dramatískum há-
'iunkti átakanna. En höfuðand-
stæðingarnir, kóngarnir tveir,
stóðu eftir augliti til auglitis á
evðilegu sviði með vopnin enn í
höndunum. Þannig virtist út-
lits á pólitískum vígvelli ítalíu
eftir að hinar spennandi og
þýðingarmiklu kosningar voru
afstaðnar í vikunni og úrslit
ljós. Höfuðandstæðingar, —og
höfuðandstæður,— ítalskra
stjórnmála, kristilegir demó-
kratar og kommúnistar voru
enn í sömu hiutverkum, —
sömu stöðunni og fyrir kosn-
ingarnar: Kristilegir demókrat-
ar haida forystu sinni sem
stærsti flokkur landsins á
kostnað stuðningsflokka sinna;
kommúnistar halda sínu striki
sem ört vaxandi og máttugt
stjórnmálaafl; litlu flokkarnir
hafa orðið enn minni. Þannig
hafa úrslit þessara kosninga
leitt í Ijós eindregnari klofning
stjórnmálarófsins; fylgi kjós-
enda hefur dregizt að lang-
stærstu leyti að hinum tveimur
andstæðu skautum, sumir segja
svo mjög að tveggja flokka
kerfi virðist í uppsiglingu á ít-
alfu.
Þrátt fyrir þann létti sem eru
fyrstu áhrif kosninganna
standa höfuðfjendurnir enn
með sama vandann í höndun-
um, — þ.e. hvað þeir eigi að
gera hvor við annan. Eiga þeir
að berjast áfram eða slíðra
vopnin og takast á við gífurleg
efnahagsleg og félagsleg vanda-
mál landsins í sameiningu?
Flestir stjórnmálaskýrendur,
— bæði þeir sem fylgja komm-
únistum að málum og aðrir, —
virðast telja að síðarnefndi
kosturinn verði með einhverj-
um hætti ofan á.
Formlega munu hinir pólí-
tísku fálmarar ekki fara af stað
fyrr en 5. júlí er hið nýkjörna
þmg kemur saman í fyrsta sinn
í báðum deildum. Þegar þingið
hefur komið saman er hinn
hefðbundni framgangsmáti
hvað varðar ríkisstjórnina, sá
að fráfarandi forsætisráðherra,
Aldo Moro, fer á fund Giovanni
Leone forseta til að staðfesta
afsögn sína. Forsetinn mun
fara þess á leit við Moro að
hann sinni stjórnarstörfum unz
ný ríkisstjórn, — sú þrítugasta
og níunda frá endalokum fas-
ismans, — hefur verið mynduð.
Þegar er Moro hefur staðfest
afsögn sína mun Leone hefja
viðræður við flokksleiðtogana
með það fyrir augum að fela
einhverjum þeirra stjórnar-
myndun. Hver það verður og
hvernig hin nýja stjórn verður
svo samansett er hin stóra
spurning sem kosningarnar og
úrslit þeirra veita ekki svör við.
Hins vegar þykir nú flest
benda til að hið hefðbundna
samstarf Kristilegra demókrata
og sósíalista verði a.m.k. grund-
völlur fyrir stjórnarmyndunar-
tilraunir með stuðningi smærri
mið-og vinstriflokka. Amintore
Fanfani, hin eitilharði hægri-
seggur sem með flokksfor-
mennsku sinni sveigði kristi-
lega demókrata til hægri í kosn-
ingabaráttunni, hefur sagt að
þeir muni reyna að mynda
stjórn með sósíalistum. Stjórn-
arsamstarf með virkri þátttöku
kommúnista sé hins vegar úti-
lokað. Francesco de Martino,
leiðtogi sósíalista, hefur ekki
tekið illa f þetta. Hann segir þó
að samráð við kommúnista um
lausn á vandamálunum sé skil-
yrði. En sósíalistar virðast
þannig hafa étið ofan í sig þá
kröfu sem þeir settu á oddinn í
kosningabaráttunni að þeir
muni ekki ganga til stjórnar-
samvinnu við kristilega demó-
krata nema kommúnistar verði
þar einnig með í leiknum.
Sósialistar, — þriðji stærsti
flókkur ítalíu, — höfðu gert sér
vonir um mikla fylgisaukningu
í þessum kosningum, fyrst og
fremst frá kjósendum sem leið-
ir eru orðnir á kristilegum
demókrötum en tortryggnir eru
í garð kommúnista. Þeir biðu
hins vegar afhroð, og það mun
hafa mikil sálræn áhrif á vænt-
anlegar umleitanir um stjórn-
armyndun. Flokkurinn er nán-
ast í rústum vegna þess að
hvorki stuðningur þeirra við
rikisstjórnir kristilegra demó-
krata, né heldur sú ákvörðun
þeirra að fella stjórnina og
knýja fram nýjar kosningar þar
sem vigorð þeirra var að sam-
starf mið- og vinstriflokka væri
dautt og aðeins stjórnarsam-
starf með kommúnistum gæti
ráðizt gegn vandamálum ítalíu,
hefur leitt til þess kjósenda-
fylgis sem þeir töldu sér víst.
Miðað við fyrri viðbrögð sósíal-
ista í slíku ástandi má gera ráð
fyrir þvi að næstu vikurnar
heyji þeir heiftúðlegar inn-
byrðis deilur sem hætt er við að
komi i veg fyrir að þeir geti lagt
nokkuð jákvætt að mörkum
varðandi stjórnarstörf. Til
marks um það siðferðilega áfall
sem kosningaúrslitin voru for-
ystu sósíalista er afsögn vararit-
ara flokksins, Giovanni Manca,
strax á þriðjudagskvöld. Manca
hvatti ennfremur til þess að öll
flokksforystan segði af sér.
Flokkurinn tapaði fjórum sæt-
um í hvorri deild þingsins.
Annar helzti samstarfsflokk-
ur kristilegra demókrata gegn-
um árin í mið- og vinstribanda-
laginu, sósíaldemókratar, tap-
aði einnig miklu fylgi og afleið-
ingin er ekki ósvipuð ringulreið
og nú ríkir í herbúðum sósíal-
ista. Giovanni Saragat, fyrrum
ítaliuforseti, sem tók við
flokksforystunni hjá sósial-
demókrötum skömmu fyrir
kosningarnar, hefur þegar til-
kynnt um afsögn sina. Flokkur-
inn tapaði 14 sætum í fulltrúa-
deildinni og 5 í öldungadeild-
inni. Tapið má að verulegu
leyti rekja til aðildar eins
helzta frambjóðanda flokksins,
Mario Tanassi, fyrrum varnar-
málaráðherra, að Lockheed-
mútuhneykslinu.
Þrátt fyrir þetta ætti gamla
mið- og vinstribandalagið að
hafa meirihluta, eða um 350
sæti af 630 alls í fulltrúadeild-
inni. Sjálfsagt myndu flestir
kristilegir demókratar kjósa
endurnýjun þessa gamla banda-
lags sem stjórnaði ítaliu á sjö-
unda áratugnum og mestan
fyrripart þess áttunda. Mið- og
hægrasamstarf, á borð við það
sem var við völd fyrir 1960, og
aftur 1972—3 er útilokað.
Meirihluta sem ekki tekur til
vinstri flokka yrði að mynda
með þátttöku nýfasista. Og slíkt
bandalag má segja að bjóði nán-
ast heim borgarastyrjöld, og er
raunar óhugsandi fyrir flesta
miðjumenn.
Ef sósíalistar snúa sér aftur
til samstarfs við kristilega
demókrata er fyrir hendi bæri-
lega starfhæf ríkisstjórn til að
takast á við ógnarlegan efna-
hagsvanda landsins með 30%
verðbólgu, 16 milljarða dollara
skuld við útlönd og dvínandi
þjóðarframleiðslu. Hins vegar
má tryggt telja að slík stjórn
yrði að hafa allnána samvinnu
og ráðfSerslu við kommúnista,
— annað hvort formlega, eða,
— sem mun líklegra er, — bak
við tjöidin. Það er varla senni-
legt að kristilegir demókratar
sjái ástæðu til þess að verða við
kröfum kommúnista og sósíl-
ista um stjórnarþátttöku
kommúnista, þar sem flokkur-
inn virðist hafa unnið verulegt
fylgi einmitt með því að lofa
því að virða slíkar kröfur að
vettugi. Góða útkomu flokksins
á hann þó vitaskuld einnig að
þakka ferskum og eindregnum
stuðningi páfa og kaþólsku
kirkjunnar fyrir kosningarnar,
og sjálfsagt líka því að mörgum
ítölskum kjósendum hefur þótt
sem stökkbreyting á stjórn
landsins ætti ekki að verða svo
snémma, en kosningarnar voru
háðar ári áður en kjörtímabilið
rann út. Þessi útkoma kristi-
legra demókrata er engu að síð-
ur athugunarefni með tilliti til
þeirra spillingar og óstjórnar
sem grafið hefur um sig í
ítalska stjórnkerfinu á löngum
valdatíma þeirra.
Sú spilling og sú óstjórn gef-
ur ekki til kynna að kristilegir
demókratar séu vel í stakk bún-
ir til að hafa forystu um lausn á
vandamálum ítalíu. Hins vegar
virðist á þessu stigi sýnt að
þeim verði falin sú forysta.
Kommúnistar, sterkari enn
nokkru sinni fyrr, hafa tekið
velgengni sinni af hófsemd og
stillingu, og þeirri ábyrgðartil-
finningu, sem óneitanlega virð-
ist einkenna flokkinn nú. Þeir
ítreka að vísu að framhjá þeim
verði ekki gengið lengur við
stjórn landsins. Fáir munu geta
mótmælt því með gildum rök-
um. En Enrico Berlinguer, leið-
togi flokksins, hefur sagt að
þeim liggi ekkert á. Þeir muni
hlýða á hugmyndir annarra
flokka um stjórnarmyndun, og
þá fyrst og fremst kristilegra
demókrata og sósíalista, og
siðan muni þeir taka afstöðu til
málsins.
Pólitísk, og um leið efnahags-
leg, framtíð Italíu mun fyrst og
fremst velta á því annars vegar
hver þessi afstaða kommúnista
verður og hins vegar hvort
kristilegum demókrötum tekst
að færa sér sterkari stöðu
flokksins út á við í nyt til að
hreinsa hann sjálfan inná við,
breyta vinnubrögðum sínum og
siðferði, og endurnýja foryst-
una, sem verið hefur steinrunn-
in æði lengi. Með nýjum mönn-
um, eins og t.d. iðjuhöldinum
Umberto Agnelli, í stað gömlu,
sljóu flokksjálkanna kann þessi
þreytta valdamaskina að vinna
ítaliu meira gagn en hún hefur
gert á síðustu árum. Eins og
aðalritari Kristilega demó-
krataflokksins, Benigno Zacc-
agnini, sem sjálfur er nýliði í
forystuliðinu, sagði eftir kosn-
ingarnar; „Abyrgð flokksins
hefur aldrei verið meiri.“
(Einkum byggt á Times
og AP.)