Morgunblaðið - 27.06.1976, Síða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JUNl 1976
Hekla séð
úr Þjórsárdal.
— Ljósm.:
Páll Jónsson.
Einar Haukur
Kristjánsson:

GÖNGUFERÐ Á HEKLU
ÞEGAR ekið er austur um sveitir
Suöurlands í björtu veðri blasa
við sjónum þrír miklir fjallaröðl-
ar fram undan og á vinstri hönd,
hvítkrýndir jafnt sumar sem vet-
ur. Talið frá hægri til vinstri eru
þetta Eyjafjallajökull, Tinda-
fjallajökull og loks Hekla, sem
ætlunin er að spjalla lítillega um
hér.
Hekla er þekktust allra ís-
lenskra eldfjalla og munu þeir
vera fáir í veröldinni, sem að ein-
hverju hafa heyrt íslands getið,
og ekki kannast við Heklu. Fóru
þegar snemma á öldum miklar
sögur af ógn þeirri, sem af henni
stóð.enda hefur hún löngum verið
iðin við að ausa yfir landið ösku
og ólyfjan til mikils meins þeim
mönnum og málleysingjum, sem
harðast urðu fyrir barðinu á
henni hverju sinni, en það réðst
mjög af vindátt í upphafi hvers
goss, hvaða byggðarlög urðu verst
úti. Er talið að Hekla sjálf hafi
gosið að minnsta kosti 14 sinnum
frá þvi að land byggðist, síðast
árið 1947, auk þess sem allmörg
gos hafa orðið í nágrenni hennar,
nú síðast árið 1970, en gossögu
hennar má rekja allt að 6.600 ár
aftur í tímann með öskulagarann-
sóknum.
Af öllu þessu er eigi að undra,
þótt haft hafi verið fyrir satt á
öldum áður, að í Heklugjá væri
annar aðalinngangur helvítis, en
hinn átti að vera í Etnu á Sikiley.
Að segja einhverjum að fara til
Heklu, þýddi á ýmsum erlendum
tungum á þeim tíma eitthvað svip-
að og að skipa þeim hinum sama
að fara norður og niður.
Ert þú til í að ganga með mér á i
Heklu, spurði mig einn ágætur
kunningi minn fyrir alllöngu. Ég
var þá allsendis óvanur fjalla-
klifri, enda taldi ég þá slíkt ein-
ungis á færi velþjálfaðra hraust-
menna. Á hinn bóginn hafði ég
oft látið mig dreyma um þá ljúfu
tilfinningu, sem því hlaut að vera
samfara að sitja á fannhvítum
himingnæfandi fjallatindi fjarri
erli og þrasi hversdagsins og
njóta dýrðlegs útsýnis til allra
átta í kyrrð og næði. Það virtist
ekki svo fráleitt að byrja á Heklu,
þegar málið var athugað nánar.
Varð það úr, að ég slóst í för með
kunningja mínum og taldi mig
svo sannarlega hafa haft erindi
sem erfiði.
Hekla er nú talin 1491 metri á
hæð, hækkaði um eina 50 metra í
síðasta gosi. Unnt er að aka alla
leið upp á Norðurhjalla, sem er
norðaustur af Næfurholtsfjöllum,
hvort sem lagt er upp frá Hólum
efsta bæ í Rangárvallahreppi, eða
farið frá Galtalæk í Landssveit
um brú á Ytri-Rangá, og er þá
komið í 500 metra hæð yfir sjávar-
mál. Eru þá einungis eftir tæpir
1000 metrar upp á Heklutind eða
rösklega hæð Esjunnar, sem allir
höfuðstaðarbúar þekkja. Af
Norðurbjalla er svo best að hefja
gönguna. Verður þá fyrst fyrir
sandi orpið hraunhaft, sem rann í
Heklugosinu 1845, og nær það
upp að rótum Litlu-Heklu, sem er
eins konar bunguvaxinn hjalli,
sem skagar út úr norðvestur hlíð
meginfjailsins. Þaðan er haldið
upp með Litlu-Heklu upp í slak-
ann vestan við hana og er þá
komið í 900 metra hæð. í fljótu
bragði gæti virst að vænlegt væri
til að hraða för sinni að taka
stefnuna þaðan beint á toppinn.
Ekki er það þó ráðlegt. Bæði er
brattinn á þeirri leið æðimikill og
auk þess er yfir jökul að fara með
tilheyrandi jökulsprungum, sem
gætu reynst varasamar, ef ekki er
farið með gát. Jöklar eru nokkrir
í hliðum Heklu, þótt háhryggur-
inn sé víðast jökullaus. í gosum
hafa myndast mikil vatnsflóð við
skyndilega bráðnun þessara jökla
og valdið hlaupi í Ytri-Rangá.
Djúpan farveg eftir slíkt hlaup
má sjá norður af Litlu-Heklu.
Ráðlegast er að skáskera hlíð-
ina frá Litlu-Heklu til suðurs upp
i axlargiginn, sem er á suðvestur
horni fjallsins. Snjór er jafnan á
þessari leið og er því nokkur
hætta á hálku, ef ekki er verið á
hentugum skóm, en með þessu
móti verður brattinn vel við-
ráðanlegur. Tilsýndar er Hekla
líkust báti á hvolfi, sem snýr
stefni i norðaustur. I gosum er
talið að hún klofni að endilöngu
og gýs þá fyrst samfellt á 5 km
langri sprungu, en í siðasta gosi
héldu axlargígurinn og toppgígur-
inn lengst út. Sprungu þessa má
teyndar rekja út frá Heklu í
báðar áttir allt frá Selsundsfjalli
suðvestur af Heklu og norðaustur
að Sigölduvirkjun. Mikill hiti er
ennþá í axlargígnum, sem er stór-
fenglegur á að líta og litskrúðug-
ur mjög. Gildir sama um nokkra
nærliggjandi gíga, þótt þeir séu
smærri í sniðum. Skammt neðan
við axlargíginn er hraungígurinn,
sem mesta hraunrennslið kom úr
í gosinu 1947—1948.
Þegar upp í axlargiginn er
komið er mesti brattinn að baki
og þaðan er auðveld leið á hæsta
toppinn meðfram kulnaðri eld-
sprungunni, sem er hin eiginlega
Heklugjá. Er þar víða hiti undir
þótt nú séu liðin 28 ár frá síðasta
gosi úr Heklutindi, og hvar sem
maður tyllir sér niður á auðan
blett er líklegt að manni fari fljót-
lega að volgna á sitjandanum.
Austan við hátindinn er svo
sjálfur toppgigurinn, sem er
annar af tveim stærstu gígum
Heklu.
Þegar upp er komið er útsýnið í
björtu veðri bæði vítt og fagurt. I
suðaustri sér til Mýrdalsjökuls
auk þeirra jökla, sem í upphafi
voru nefndir. I góðu skyggni sést
einnigtil Vatnajökuls, Hofsjökuls
og Langjökuls. Nágrenni Heklu
liggur opið fyrir fótum manns
eins og landabréf, og eru þar ýmis
þekkt fjöll og kennileiti eins og
Krakatindur, en í námunda við
hann gaus árið 1878 og Munda-
fell, en þar gaus árið 1913, nokkru
fjær eru svo Rauðfossafjöll og
Loðmundur á Laridmannaleið og
þannig mætti lengi telja. Mesta
athygli vekja þó hinir firna miklu
hraunstraumar, sem liggja út frá
fjallinu í allar áttir og eru frá
ýmsum tímum og hlaðist hafa
hver ofan á annan í hverju gosinu
á fætur öðru. Ótvíræð sönnun
þess, að Iandið okkar er í stöðugri
sköpun. Til norðvesturs sér yfir
gígana og nýja hraunið í Skjól-
kvíum, sem varð til í gosinu 1970.
Enn lengra er svo Búrfellsvirkjun
og Þjórsárdalur, sú sveit sem
Hekla hefur einna verst leikið
fyrr og síðar. Það var i fyrsta
gosinu, sem annálar greina frá,
árið 1104, sem hún kaffærði í
gífurlegu vikurfalli marga bæi
þar í dalnum, m.a. bæ Gauks
Trandilssonar á Stöng, en rústir
þar hafa nú verið grafnar upp og
eru til sýnis. Má eflaust þakka
það aðgerðum Heklu, hversu vel
rústir þessa sögualdarbæjar hafa
varðveist.
Síðan ég gekk á Heklu með
kunningja mínum forðum, hef ég
nokkrum sinnum lagt leið mína
þangað og aldrei farið erindis-
leysu. Eitt sinn lögðum við t.d. af
stað í þoku og ringingu og voru
daufar horfur á að við nytum
mikils útsýnis að því sinni. En
þegar kom upp fyrir axlargíginn,
gengum við skyndilega út úr
þokunni og fram undan var
toppur fjallsins baðaður sól, en
allt um kring sólgullið skýjahaf
svo langt sem augað eygði, þar
sem aðeins bryddi á toppa hæstu
fjalla og jökla. Þannig má heita,
að eitthvað nýtt og óvænt beri
fyrir augu í hverri ferð.
Hér verður nú látið staðar num-
ið en fyrir þá sem vilja fræðast
um Heklu er af nógu að taka, þvi
um hana hefur eflaust verið
skrifað meira fyrr og siðar en
nokkurt annað fjall á landi hér.
Ég læt nægja að nefna Heklubók
dr. Sigurðar Þórarinssonar jarð-
fræðings og Árbók Ferðafélags
Islands frá 1945, sem fjallar ein-
göngu um Heklu og nágrenni og
rituð er af Guðmundi Kjartans-
syni jarðfræðingi.
Við Toppgfg á Heklu. Gufa sameinast skýjabólstrum.
Einangrunarplast
fyrirliggjandi í öllum þykktum. Kynnið ykkur
verð.
Þakpappaverksmiðjan h.f.
Garðabæ sími 42101.
Vönduð karlmannaföt
Kr. 10.975 — Nylonúlpur kr. 5.000 — Terelynebux-
ur kr. 2.675 — Terelynefrakkar kr. 3.575 — og
5.650 — Leðurlíkijakkar unglingastærðir kr. 6.250
Sokkar kr. 130 — Nærföt skyrtur, peysur o.fl.
ódýrt.
Andrés, Skólavörðustíg 22
140 fm
Glæsilegt verzlunar og/eða skrifstofuhúsnæði
til leigu, nú þegar, að Grensásvegi 1 2.
Upplýsingar í síma 1 1 930.
Sumarhús (veiðihus)
Til sölu mjög fallegur sumarbústaður. Selst
fokheldur eða fullkláraður á kostnaðarverði.
Til sýnis í dag og næstu daga að Auðbrekku
63, Kópavogi, sími 44600.