Morgunblaðið - 07.11.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. NÖVEMBER 1976
HERFORINGJAKLtKA (Chileútgáfan) — Það er helzt þegar þeir eru fjárþurfi sem hægt er að hafa
hemil á þeim.
EFNAHAGSMÁLIN
OG OFBELDIÐ...
ÞAÐ eru sannarlega gleðitíðindi,
að mannréttindabaráttan í Vest-
urevrópu og Bandarfkjunum er
loksins farin að hafa merkjanleg
áhrif á herforingjastjórnirnar í
Suðurameríku.
Til þessa eru ýmsar ástæður, en
tvær kannski helztar. Hershöfð-
ingjar þeir og tæknisinnar, sem
ráða fyrir flestum löndum í Suð-
urameríku, telja
álfuna til Vest-
urlanda og hafa
lengi gert. Þeir
vilja og verða að
eiga náð Breta,
Frakka og
Bandaríkjamanna vísa. En þeir
eru nýbúnir að gera sér grein
fyrir því, að þeir munu ekki halda
henni framvegis, ef þeir haga sér
eins og hingað til. Seinni ástæðan
er samtvinnuð þeirri fyrri. Allar
herforingjastjórnirnar i Suður-
ameríku eru fjárþurfi og mega
þær illa við efnahagsþvingunum.
Mannréttindabaráttan í Evrópu
og Bandaríkjunum hefur orðið til
þess, að ýmsar lánastofnanir hafa
neitað að liðsinna Suðuramerfku-
stjórnum. Þegar herforingja-
stjórnirnar mæta slíkum mót-
blæstri hneigjast þær skyndilega
til mannréttínda; fá pólitískir
fangar þeirra þá betra að éta í
nokkurn tíma. Sumum er m.a.s.
sleppt; Chalestjórn verður t.d. svo
meyr endrum og eins af þessum
sökum, að hún lætur nokkra
fanga lausa.
Herforingjarnir þurfa ekki að
fara að heiman til að finna hvern-
ig blæs. En fari þeir eða fulltrúar
þeirra í utanlandsreisur koma
þeir jafnan aftur þrúgaðir af
mannréttindakröfum, breyttir
menn og sannfærðir um að þeir
eiga vfst ekki um annað að velja
en bæta orðstír sinn ofurlítið.
Þeim er að verða ljóst, að útlend-
ingar bera mannréttindi Suður-
amerikana fyrir brjósti í raun og
veru.
Amnesty International er
þekktast þeirra félaga, sem hafa
haft afskipti af afdrifum ofsóttra
í Suðurameríku. I nýjustu skýrslu
Amnesty segir, að ein 30 þúsund
manna séu í haldi af stjórnmála-
ástæðum í Argentínu, Brazilfu,
Chile og Urúgvæ. Það eru fleiri
em 90% slíkra fanga í álfunni
allri, er Kúba er undan skilin.
Ýmsir hafa vefengt tölurnar frá
Amnesty og ekki sfður tilgang
þess. Meðal þeirra er Urúgvæ-
stjórn; hún er herforingjastjórn
þótt ekki sé hermaður í forsæti.
Urúgvæstjórn lýsti yfir því
snemma á þessu ári, að Amnesty
væri útibú kommúnista, ætlað til
þess að spilla orðstír ríkisstjórna,
sem væru frábitnar marxisma. Og
ekki alls fyrir löngu áfelldist yfir-
dáti nokkur, sem „mælti fyrir
munn alls hersins“, Amnesty fyr-
ir það að „þegja um og gera ekk-
ert fyrir þær þúsundir pólitískra
fanga, sem sætu inni í kommún-
istaríkjunum“. Hvort tveggja hef-
ur heyrzt einhvern tíma áður (I
skýrslu Amnesty stendur reynd-
JAMES
NEILSON.
FIKNILYF
Jafnvel smá
karlamir
verða
i
í
i>
Singapore-
menn hafa löng-
um haft mikinn
vanda af ffkni-
lyfjum, og það
var ekki fyrr en
nýlega, að yfir-
völd þar fóru að
reyna I alvöru
að stemma stigu
við ffknilyfja-
sölu og -neyzlu.
Um daginn luku
þau mikilli ár-
óðursherferð
gegn ófögnuðin-
um með stór-
felldum ræðu-
höldum, hljóm-
leikum og sýn-
ingum. En það
má víst beturef
duga skal.
Singapore
er hátt metin
af glæpalýð, enda
er þar mikils fjár
von. Kostnaðarverð 14
gramma pakka af herófni
er ekki nema 86 dollarar
(rúmar 14 þús. kr.) en 0.8
grömm í „neytendaapakkn-
ingu“ seljast fyrir 13 dollara
(rúmar 2400 kr.). Þurfa ffkni-
lyfjasalar ekki að kvfða skorti
meðan þeir léika lausum hala;
jafnvel smákarlar f þessari
verzlun hafa 20 þúsund dollara
árstekjur (rúml. hálfa sjöundu
millj. kr.). Innflytjendur og
dreifendur hafa með sér samtök
til þess að verzlunin gangi
snurðulaust. Þau samtök eru arf-
takar kfnverskra leynifélaga, sem
forðum skipulögðu glæpaiðju f
Singapore.
Ekkert verður nú selt, nema
einhver kaupi, og eiturlyfjasala f
Singapore skortir ekki óðfúsa við-
skiptavini. Árið 1973 voru 1011
ungmenni 14—25 ára tekin fyrir
ffknilyf janeyzlu. t fyrra voru
teknir 2550 — en á fyrra helm-
ingi þessa árs 2166, hvorki fleiri
né færri. 40 af hverjum 10 þús-
undum ungra Singaporebúa eru
dæmdir ffknilyf janeytendur.
68% hinna 40 eru háðir herófni.
Og þeim fjölgar alltaf. Þeir opin-
berir starfsmenn, sem eiga að
hjálpa þessu fólki, segja, að
lækningar gangi seigt og fast,
ar, að 10 þúsund manns séu
fangnir f Sovétríkjunum fyrar
skoðanir sínar og hafa samtökin
beitt sér fyrir hag þessara
manna).
Svo gerðist það, að nokkrar
undirnefndir i Bandaríkjaþingi
fóru að gaumgæfa mannréttinda-
málin í Suðuramerfku og komust
að þeirri niðurstöðu, að ástandið
væri afieitt. Komu þær því til
leiðar, að þingið tók fyrir hernað-
araðstoð við stjórnirnar í Chile og
Urúgvæ („stærsta pyntangarklef-
ans í Suðurameriku", eins og
Frank Church, öldungadeildar-
þingmaður, nefndi það); enn
fremur var það tekið til athugun-
ar, hvort ætti að hætta hernaðar-
aðstoð.við Argentínustjórn. Þetta
fékk mjög á stjórnirnar í Chile og
Urúgvæ. Þær höfðu alla tíð reynt
að telja sjálfum sér og öðrum trú
um það, að mannréttindakröfurn-
ar á Vesturlöndum væru bara eitt
lymskubragðið enn í svívirðilegu
samsæri vinstrimanna.
Þetta var nú um holl áhrif út-
lendinga á Suðurameríkustjórnir.
Og útlendingar mega vfst halda
áfram að ýta. Almenningur f Suð-
urameríku er nefnilega orðinn
svo smitaður af vondum venjum,
að mannréttindi f sjálfu sér skipta
hann litlu. Allur þorri fólks er
sammála um það, að réttmætt geti
verið að fangelsa menn fyrir skoð-
anamun. Einungis greinir menn á
um það hver hafi „rétt“ til að
fangelsa hvern...
einungis 20% sjúklinga læknist
að fullu en flestir detti aftur f
sama farið fyrr eða síðar.
Eiturlyf jasjúklingar f Singa-
pore eiga f eitt healsuhæli að
venda; það er Telok Pakúsjúkra-
húsið. Þar geta verið 600 manns f
senn. Þar eru nýkomnir sjúkling-
ar teknir föstum tökum og þeir
„afvatnaðir" en síðan settir til
púlsvinnu. Til þess að afla hælinu
gesta var stofnaður sérlegur
fíknilyfjakontór; þar eru gefnar
út heimildir til að handtaka
hvaða ffknilyfjaneytanda sem er
og færa hann f Telok Pakúhælað.
Sérstakar lögreglusveitir eru á
höttunum eftir ffknilyfjaneyt-
endunum. Náist þeir má halda
þeim föngnum án dóms svo lengi,
sem þurfa þykir. Þetta eru nú
helztu ráðstafanir Singaporeyfir-
valda gegn efturlyfjavandanum.
En þær beinast bara allar að neyt-
endum, og meininu verður seint
eytt með þvf móti. Þetta er yfir-
völdunum auðvitað ljóst og
hyggja þau nú á herferð gegn
dreifendum og innflytjendu, áð-
ur en þessir bófar dragi æskulýð-
inn f Singapore alveg niður f
svaðið. Singaporebúar eru ekki
f jölmennir og mega þeir alls ekki
við svona illkynjuðu átumeini.
Það var ekki vonum fyrr, að yfir-
völdin vöknuðu til vandans. Von-
andi er það ekki um seinan...
—SUNANDA DATTA—RAY.
Franco: Van-
þakklátur og
værukær, seg-
ir írændinn
FRANSISCÓ Francó einræðisherra á
Spáni lézt fyrir ári og hafði þá stjórn-
að I 36 ár. Hann var manna þekkt
astur að harðýðgi en ekki var hollt
að fjölyrða um það á Spáni meðan
hann lifði. Nýlega kom út bók um
Francó eftir Franciscó Francó
Salgadó Araújó, frænda hans og fyrr-
um hermálaráðherra í stjórn hans.
Bókin heitir „Einkasamtöl okkar
Francós frá október 1954 fram I
janúar 1971". Er þar fátt lofsamlegt
um einvaldinn, enda reyndi fjöl-
skylda hans að koma I veg fyrir
útgáfu.
Salgadó kemur víða við I bók
sinni, og lýsir skoðunum og skap-
höfn frænda slns allnákvæmlega.
Francó þóttist jafnan umsetinn óvin-
um, og var það vissulega ekki
ástæðulaust. En meðal þeirra, er
hann taldi sitja á svikráðum við sig
voru bandaríska leyniþjónustan,
CIA, kommúnistar á Spáni, gagnrýn-
ir, kaþólskir prestar og frfmúrarar I
hópi spænskra valdamanna. Honum
líkaði betur við Bandarlkjaforseta úr
Repúblikanaflokknum en Demó-
krataflokknum. Einkum féll honum
þó vel við Richard Nixon. . .
Francó leyfði ættingjum sínum að
draga sér fé eins og þeir girntust.
Hann var vanþakklátum gömlum,
tryggum stuðningsmönnum sínum
og bar aldrei við að þakka nokkrum
manni liðveizlu. Ráðherrar hans voru
lítilmenni, kváðu já við öllu, sem
hann sagði og smjöðruðu gengdar-
laust fyrir honum; Hann reyndist
andstæðingum slnum jafnan misk-
unnarlaus. Og skyttirí og stangaveiði
voru honum lengstum ofar í huga en
stjórnarstörfin, jafnvel, þegar mest
lá við.
Salgadó getur þess I bókinni, að
frændi sinn hafi aldrei þakkað sér
langa þjónustu einu orði eða veitt
sér viðurkenningu af nokkru tagi.
Bætir hann svo við, að Francó „virð-
ist lifa áhyggjulausu Iffi, kæra sig
kollóttan um almenningsálitið og
mörg mikilsverð mál, og vilji aðeins
trúa því, sem ráðherrar hans segi
honum".
Salgadó hefur ekkert gott að segja
um eiginkonu Francós. Kveður hann
hana hrokafulla, metnaðargjarna og
fégráðuga Einnig tekur hann
tengdason Francós, Villaverde mark-
greifa, til bæna fyrir ólöglegt brask
og spillingu. Enn fremur ber hann
frænda Villaverde og veiðibróður
Francós, Jóse María Sanchiz, þeirri
Francó stóð stuggur af Don Júan,
þótti hann allt af frjálslyndur, og
svipti hann rfkisarfsvoninni, en gerði
son hans, Júan Carlos, að ríkisarfa f
staðinn.
Francó var afar illa við CIA. Sagði
hann eitt sinn við Salgadó, frænda
sinn, að „allur áróðurinn gegn okkur
á Vesturlöndum væri runninn undan
rifjum CIA-manna. Það væri mark-
mið þeirra að koma upp lýðræðis-
stjórn á Spáni, f Ifkingu við þá, sem
tfðkaðist f Bandarfkjunum. En þeim
yrði ekki að óskum sfnum, og auk
þess færu þeir villir vegar. Ráða
brugg þeirra leiddi ekki til neins
nema niðurrifa og engir högnuðust á
því nema Rússar".
Francó hafði orð á því við Salgadó,
að hann héldi ekki, að lýðræðisstjórn
tæki við af sinni. Taldi hann vfst, að
langflestir Spánverjar vildu búa
áfram við óbreytt stjórnarfar, er
hann félli frá. Reiddi hann sig á Júan
Carlos, að hann héldi uppi merkinu.
Francó var Ifka viss um það, að
herinn mundi ætfð verja stjórnarfar-
ið. „Það má að sjálfsögðu bæta það
eitthvað," sagði hann, „en þaðverð-
ur alltaf eins f meginatriðum. Ef
Spánverjar taka upp frjálslegri
stjórnarhætti leiðir það bara til lýð-
veldis. Og þegar Spánn er orðinn
lýðveldi mun ekki líða á löngu þar til
kommúnismi tekur við." Hann skildi
það aldrei, að æ fleiri prestar og
prelátar urðu honum andsnúnir.
Þótti honum það furðulegt vegna
þess, að það var eitt aðalmarkmiðið f
borgarastyrjöldinni að forða ka-
þólsku kirkjunni við „svfvirðu"
kommúnista. Hann gerði sér grein
fyrir því, að kommúnistar otuðu jafnt
og þétt tota sfnum f háskólum og
verkalýðsfélögum. En hann skirrðist
stundum við það að siga lögreglu á
stúdenta og verkalýð. Þó beitti hann
alltaf hörðu, ef honum þótti möglið
keyra úr hófi. Salgadó fannst frændi
sinn fullfús að fyrirskipa aftökur.
Segist hann eitt sinn hafa fengið
einvaldinn til að taka aftur Iffláts-
skipun; þá átti að hengja son manns,
sem fallið hafði f liði Francós f borg-
arastrfðinu.
Það má undarlegt heita, að Francó
dáðist talsvert að Sovétrfkjunum.
Voru Sovétstjórnir þó löngum verstu
óvinir hans. En honum þótti
virðingarvert, að Sovétmenn skyldu
hafa rifið sig svo áfram, að þeir urðu
næstvoldugastir f heimi. Taldi
Francó ýmislegt í Sovétrfkjunum til
fyrirmyndar, t.d. skipan menntamála
FRANCO og Juan Carlos (lengst
til
hægri) sem hann tyllti í hásætið
sök, að hann hafi neytt vinskapar
sfns við einvaldinn til að draga sér
og vinum sfnum stórfé.
Salgadó snæddi oft miðdegisverð
hjá Francó f bústað hans, El Pardó-
höll utan við Madrfd. Segir hann
þessar máltfðir hafa verið fádæma-
leiðinlegar. Hafi menn þagað þunnu
hljóði lengst af, en Francó rofið
þögnina stöku sinnum til að veitast
að „frímúrurum". Taldi hann þá hafa
mjög slæm áhrif. Hann hafði reyndar
flæmt fjölmarga frfmúrara úr landi.
Sagði hann jafnan, að þeir væru
engu betri en kommúnistar. Hann
var þess fullviss, að frfmúrarar hefðu
rænt Don Júan de Borbón, rfkisarfa
á Spáni.
og vildi að Spánverjar lærðu af henni
og fjölguðu vfsinda- og tæknimönn-
um.
Francó varð tfðrætt um samskipti
sfn við Bandarfkjamenn og ekki sfzt
um það, að Spánverjar þyrftu banda-
rfsk vopn. Hann minntist stundum á
það er Eisenhower, forseti, kom til
Spánar árið 1959 og hlaut almenna
hylli, Kallaði Francó, að „þar hefði
þjóðin greitt atkvæði um utanrfkis-
stefnu sina" og var ánægður með
úrslitin. Honum féll illa, að Kennedy
sigraði Nixon f for >etakosningunum
1960. Taldi hann repúblikana jafnan
„vinveittarr" en demókrata. Hann
taldi Kennedy mótsnúinn sér, en
Framhald á bls. 22
VANGASVIPUR