Morgunblaðið - 14.11.1976, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. NÖVEMBER 1976
Guðmundur Friðjónsson staddur við Geysi I Haukadal.
gullnu gliti, þótt aldrei lukkaðist
henni að lýsa upp néinn annan
blett okkur sýnilegan þann dag
frá morgni til kvölds.
„Nú verður sólskin á rnorgun,"
sagði móðir mín, sem hafði fyrir
löngu lært þá grein í veðurfræði
átthagans, að sólskin í Æruvíkur-
bjargi á kvöldum boðaði skýlaus-
an þurrk næsta dag.
Okkur mæðginin bar jafnt og
þétt yfir hraunið og sandinn á
milli kamba þess, unz við höfðum
að baki austurgrein Aðaldals-
hrauns, þar sem það nær lengst í
norður. Göturnar lágu slðan
áfram til vesturs meðfram norð-
urjaðri þess austan fyrir Guðrún-
arstaðatjörn, sem áður er getið,
góð og greiðfær leið.
Þegar við fórum fram hjá Síla-
lækjarbænum, sunnan við hann,
varð okkur litið þangað heim.
Engan reyk lagði upp úr strompi,
og engin sála sást á ferli. Líklega
var allt fólk á bænum þeim geng-
ið til hvílu. Alls staðar var kyrrð
komin á, hver söngvari orðinn
þögull, hvert dýr hljótt, eins og
allt líf væri fallið f dá, nema við
mæðginin, Rauður og Skjóna.
Jafnvel hver einasti fugl hafði
stungið nefi undir væng.
Við móðir mín komum ekki
heim fyrr en um eða eftir mið-
nætti. Allir voru í fastasvefni,
þegar við höfðum tekið reiðtygin
af hrossunum, sleppt þeim í haga
og gengum f bæinn. Rumskuðust
sumir að vfsu lítið eitt við hægan
umgang okkar, en vöknuðu eigi.
Svefninn varð Húsavíkurförum
harla vær þessa nótt.
Sem ég vaknaði morguninn eft-
ir, skein sólin inn um austur-
gluggann á Miðbaðstofu og laug-
aði allt f geislabaði, það sem rósa-
fingur hennar náðu til. Aldrei
hafði mér liðið eins vel og þá,
engu lfkara en ég væri endur-
fæddur til nýs og betra lífs en
áður.
Um þessar mundir var sauð-
burðinum lokið að mestu. Ég
klæddist í snatri. Síðan vitjaði ég,
ásamt Völundi bróður mínum, um
þær fáu ær, sem óbornar voru,
suður í Klettum og Krubb. Þær
voru allar með tölu og sælar á
svip. Eftir það fórum við Völund-
ur heim að borða morgunmat.
Að máltíð lokinni tygjuðust all-
ir, sem vettlingi gátu valdið og
heimangengt áttu, út fyrir Mikla-
vatn að ganga kriuvarp. Þetta var
drottinsdaginn 1. júní 1919. Mér
fannst allt lff, menn og dýr, grös
og annar gróður, vera statt á eins
konar tímamótum.
Skáldskap-
ur og veru-
leiki
Með því að Guðrún Oddsdóttir
var gift þjðfrægu skáldi og átti
auk þess nokkra syni, er sumir
fengust við skáldskap eða vísna-
gerð meira og minna, má búast
við, að einhverjum lesanda þyki
forvitnilegt að hnýsast í hug
hennar til bókmennta. Var hún
ekki leið á þeim utanveltuskap
við veruleikann. Þumbarahætti
og þversögnum, sem oft eru f
fylgd með þeim mönnum, sem
fást við slíkt? mætti spyrja. En
það var nú öðru nær.
Vitnisburðir skáldsins á Sandi
um ágæti og fórnir konu hans á
altari hjónabandsins eru fleiri en
unnt sé upp að telja, beint eða
óbeint, í kvæðum Guðmundar og
öðrum ritverkum, þvi að taka
verður með í reikninginn ótal
margt fleira en hyllingarljóð hans
til hennar í Ijóðabókunum, bera
vott um. Þar verða fyrst á vegi
lesandans hin mörgu kvæði í
Heimahögum, er skáldið nefnir
einu nafni Munablóm, sum
perlur, eins og til dæmis Tvær
sólir. En hvergi er játningin svo
djúp og einlæg sem í kvæðinu
Loksins hef ég, til unnustu
minnar. Fyrsta vfsa þess er svona:
Loksins hef ég lifað sumar,
litið marga bjarta daga,
lygna aftna, Ijósar nætur
leiftrum strá um græna haga,
enda er mér kunnugt um, að
móður minni var það hugstæðast
af þeim öllum. Hvergi kemur þó
aðdáun hans og þökk fagurlegar
fram en í hinu ágæta ljóði Litið
um öxl, til konu minnar, í
Kvæðum, þar sem afrekum
hennar og ágætum, skirðum f eldi
reynslunnar eftir „aldafjórðungs
vegalengd" er ógleymanlega lýst.
Ein vísan er á þessa leið:
Þúsund náttmál þú hefir vaxtað
þinnar fóstru og móðurarf
Þúsund nætur þú hefir unnið
þungt og fjölbreytt heimastarf
Þúsund sinnum þar að auki
þú hefír vakið dag og sðl —
blásið Iffi f arineldinn
áður en stæltur hani gól.
Ef til vill geymir þó Yfirlit f
Kveðlingum einlægasta tjáningu
alls af þessu tagi frá skáldsins
hálfu:
f dalverpi er daggir gerðu skil
með degi og sól,
ég hitti mey, er hjarta sitt og yl
á hönd mér fól
t Ijósi nýju landið blasti við
og Iffið sjálft,
þvf stapp og kritur varð að fróða frið,
að fullu hálft.
En með þessum ótvíræðu stað-
reyndum er sagan ekki nándar
nærri sögð til fulls. Mér er nær að
halda, að í sögum Guðmundar
mætti finna tugi kvenlýsinga, þar
sem kveikurinn, ívaf eða uppi-
staða, að minnsta kosti stöku
þræðir, geta verið spunnir úr hug-
sjón jafnt sem veruleika hjóna-
bandsins. Vitanlega er ekki auðið
að gera slíku nein viðunandi skil
hér. Um það mætti skrifa doktors-
ritgerð, byggða á bréfum, prent-
uðum og munnlegum heimildum.
Ég nefni aðeins nokkrar af smá-
sögunum, fyrst þá sem Guðmund-
ur mat mest sjálfur, Tilhugalff..
Fyrir nokkru hitti ég barna-
kennara, ættaðan af Vestfjörðum,
sem fullyrti, að Guðrún, aðalper-
sónan í þeirri sögu, væri ofin úr
tilgreindri Kusfreyju í heima-
byggð hans. Konan í Sólhvörfum
virðist ímynd þekktrar lifs-
reynslu. Signý í Hetjan horfna,
Þórdis í Jarðaför og móðir
Sigurveigar f Austuhlfð eru allt
dæmigerðar konur um þrek,
hetjuskap og fórnarlund, sem
skáldið þekkti hvað bezt í fari
eiginkonu sjálfs sfn. Verður ekki
betur séð en þessar hetjur hvers-
dagslífsins í stríðinu fyrir heill og
hamingju bænda sinna og barna,
svo og olnbogabörn hamingj-
unnar eða sjúklingar í öðrun
sögum, t.d. Lilja frá Klöpp í
Náttmálum og Rannveig á Bakka
í samnefndri sögu, séu beint eða
óbeint ofnar úr eða samtvinnaðar
hennar lffi. Annars virðist fyrir-
mynd Rannveigar tvímælalaust
vera grannkona skáldsins, Elín á
Sílalæk, sem hann yrkir líka um
fagurt eftirmæli.
Um eina þekktustu sögu Guð-
mundar, Skúraskin, virðist
ástæða til að fara nokkru fleiri
orðum en aðrar, af því að enn er á
ferli getgáta þess efnis, hver sé
þar fyrirmyndin. Telja margir
Þingeyingar, að Guðmundur hafi
við samningu hennar haft f huga
fremur ung hjón, er bjuggu í
Aðaldal samtfmis honum, en
brugðu búi sínu á miðjum aldri og
fluttust burtu. Sigurbjörg systir
mín hefur enn aðra og mjög
skarplega skýringu á tilefni
þeirra sögu. I bréfi til mín, dag-
settu 5. marz 1973, farast henni
svo orð um þetta mál:
„Það kom fyrir, að pabba og
mömmu sinnaðist sem ekki hefir
verið nema eðlilegt svo ólfk sem
þau voru að lundarfari, hann ör
og ofstopi, en hún hæg og þétt
fyrir, ef því var að skipta, ég man
að þau deildu einu sinni, mig
minnir að það væri að sumarlagi,
ég var þá stelpa, ekki man ég út af
hverju, en mamma þybbaðist við
og lét sig ekki, en vildi mýkja
bónda sinn, og færði honum kaffi
í bolla, en hann tók við og skvetti
úr honum fyrir framan fæturna á
henni, ekki man ég til að hún
segði neitt, en mig minnir að
pabbi reyndi að friðmælast við
hana um kvöldið , sem sjálfsagt
hefir tekist. Mér dettur þetta at-
vik f hug, þegar ég les söguna
Skúraskin, og það kæmi mér ekki
á óvart að þá hafi hún orðið til þó
ég náttúrlega viti það ekki.“
I þessu sambandi nægir aðeins
að nefna Gamla heyið og eiganda
þess, Brand á Hóli, þar eð þjóð-
fræg er talin fyrirmynd hans og
sú persóna kemur aðeins óbeint
þessu máli við. A hinn bóginn
hefur flestum, sem fjallað hafa
um sögu þessa, gleymzt mikilvæg
lýsing og merkilegt hlutverk
dóttur Brands, Guðrúnar, konu
Jóns oddvita, þeirrar sem hótaði
föður sínum þvf að hún og bóndi
hennar færu til Vesturheims, ef
þau hjónin fengju ekki gamla
heyið til að hjálpa sveitinni úr
voða. En hjá Guðrúnu Brands-
dóttur og nöfnu hennar á Sandi er
svo margt sameiginlegt, að án
þeirrar maklu nærfærni sem
Guðrún þessarar sögu er gædd, og
hún hefur þegið af Guðrúnu veru-
leikans, konu skáldsins við Skjálf-
andafljót, örlagavaldsins mikla í
lífi þess og list — án þessarar
yndislegu persónu, hefði sagan
orðið af með sfna ódauðlegu
snilld.
Skal nú horfið frá hálum og
veikum ísi hugmynda og skáld-
skapar, svo skemmtilegur sem
hann getur þó verið, og snúið upp
á veruleikans föstu fold, sýnt
fram á og sannað með óyggjandi
dæmum, hversu hliðholl Guðrún
var skáldskaparhneigð bónda sfns
og sona og þvf, að hann og þeir
fengju notið sfn, en fyrst þó
aðeins getið um Guðmund. Líkt
og Egill, bar faðir minn í brjósti
mikla útþrá og ólgu, þörf á að
njóta frelsis. Þó að móðir mín kysi
helzt að hafa hann sem oftast
heima, skildi hún þ.essa þörf og
gat vel unnt honum þess að
fullnægja henni, þegar ástæður
leyfðu. 1 löngu bréfi, dagsettu 18.
nóvember 1936, er áður hefur
verið vitnað til í öðru sambandi,
segir hún:
„Pabba þinn langaði til höfðu-
Framhald á bls. 52.
Þreföld af kösl
Við höfum þrefaldað afkastagetu okkar með eftir-
farandi ráðstöfunum:
1. Flutt í stærra húsnæði.
2. Fengið fullkomnari bókhaldsvél.
3. Bætt við okkur starfsfólki.
Vegna þessarar auknu afkastagetu getum við bætt
við okkur viðskiptamönnum með möguleika á að
að veita þeim eftirfarandi þjónustu:
• Vélabókhald — Uppgjör
• Skattauppgjör — Báðgjöf
• Eftirlit með rekstri
• Endurskoðun
• Eignaumsýsla
Magnús Hreggvidsson vidskiptafr.
VÉLABÓKHALD og RÁDGJOF
Síðumúla 33 símar: 86 888 - 86 86 8