Morgunblaðið - 14.11.1976, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1976
63
Robert Altman
og Images
Images, Irsk, gerð 1972.
Leikstjóri: Robert Altman.
Kvikmyndataka: Vilmos Zsig-
mond.
Tóniist: John Williams.
Sérstök hljóð: Stomu Yamash-
Ta.
Robert Altman sannaði fyrir
7 árum, að „allt er fertugum
fært“. Altman, sem nú er 51
árs, gerði þá myndina MASH,
sem allir muna eftir, er sáu
hana á annað borð. Og áður en
lengra er haldið er rétt að vara
lesendur við því að rugla Alt-
man saman við Robert Aldrich,
annan bandariskan leikstjóra,
þvf þó nöfnin séu keamlfk, eru
verkin gerólík (Aldrich hefur
sérhæft sig f allskyns ævintýra-
myndum eins og The Dirty
Dozen, Emperor of the North,
Ulzana’s Raid og þ.h.). Eftir að
Altman gerði MASH öðlaðist
hann þá eftirtekt, sem honum
var nauðsynleg til að geta gert
myndir eftir eigin höfði. I kjöl-
far MASH fylgdu BREWSTER
McCLOUD (’70) (sýnd í Gamla
Bíói fyrir um 2 árum),
McCABE AND MRS. MILLER
(’71) (sýnd í Austurbæjarbíói
fyrir 2—3 árum), IMAGES
(’72) (nú sýnd í Hafnarbfói),
THE LONG GOODBYE (’73)
(Altman fæst hér við söguhetju
Chandler’s, Philip Marlowe,
með Elliot Gould f aðalhlut-
verki, ósýnd hér), THIEVES
LIKE US (’74) (ósýnd), CALI-
FORNIA SPLIT (’74) (sýnd sl.
vetur í Stjörnubfói), NASH-
VILLE (’75) (sýnd sl. vetur f
Háskólabíói) og nú hefur Alt-
man nýlokið við eina myndina
enn, BUFFALO BILL AND
THE INDIANS, með Paul New-
man í titilhlutverki.
En hvað gerði Altman í þau
rúm tuttugu ár, sem hann
fékkst við kvikmyndagerð, áður
en hann gerði MASH? 12 árum
áður, eða 1957 gerði hann tvær
myndir, THE DELINQUENTS
og heimildarmyndina THE
JAMES DEAN STOR.Y og 11
árum eftir það gerði hann einn-
ig tvær myndir 1968, COUNT-
DOWN, og THAT COLD DAY
IN THE PARK. Á undan og inn
á milli þessara mynda fékkst
Robert Altman við flest svið
kvikmyndagerðar, hann skrif-
aði, framleiddi, ijósmyndaði,
teiknaði leiksviðsmyndir, vann
sem klippari og leikstjóri að
ýmsum kynningarmyndum og
heimildarmyndum og leikstýrði
upp úr 1960 nokkrum þáttum
fyrir sjónvarp. Það er sagt um
Altman, að á þessum tíma hafi
hann unnið fyrir rúmlega einni
milljón dala, en hafi eytt að
minnsta kosti tveim milljónum.
Þetta segir nokkuð um lffsstfl
Altmans, sem lætur mikið á sér
bera, hann er alls staðar míð-
punktur atburða, og fyrirferða-
mikill út á við, hann er þrígift-
ur og hefur mikla ánægju af
sterkum drykkjum. Hann hefur
einnig mikla þörf fyrir að láta
hetjurnar i myndum sfnum
tapa, alveg jafnt og „vondu
kallana”. Þeir, sem hafa unnið
með Altman lýsa honum með
„miðaldra, slæmum strák”, með
ótvíræða hæfileika.
Altman hefur, allt frá því að
hann byrjaði að gera myndir,
haft óbeit á „formúlu"-
myndunum, sem héldu Holly-
wood uppi, meðan sá staður var
og hét. Sú frægð, sem Altman
hefur hlotið á sfðustu árum, er
ef til vill að þakka þeirri
stefnubreytingu, sem orðið hef-
ur í amerískri kvikmyndagerð,
þar sem einstakir leikstjórar
hafa f æ ríkara mæli leitað rétt-
ar sfns til að gera persónulegar
myndir, (lfkt og leikstjórar f
Evrópu hafa gert f áratugi). Nú
geta amerískir leikstjórar í
miklu rfkara mæli en fyrr ráðið
efni mynda sinna og gert þær
eftir eagin höfði, en áður var
það hið óræða „stúdíó-höfuð”,
sem endaniega réð úrslitum um
útlit myndanna. Því miður er
þessi aðferð ekki enn liðin und-
ir lok að fullu, en áhrifin hafa
minnkað og frelsi einstakra
leikstjóra aukist til muna. Alt-
man hefur sagt frá þvi, þegar
hann leikstýrði framhaldsþátt-
um fyrir sjónvarpið, hvernig
hann fór að: „Vegna þess að
stjarnan f COMBAT gat ekki
drepist, þá bjó ég til aðra
merkilega persónu, sem ég not-
aði í 3—4 þáttum, en síðan lét
ég hana drepast snemma f
næsta þætti þar á eftir, án þess
að sýna það og án þess að það
kæmi efnisþræðinum neitt við.
Það var á móti reglunum. Það
gerði menn taugaóstyrka. Ég
var venjulega rekinn fyrir
þetta.“
En vegna þess að Altman fer
ekki eftir reglunum, verða
fleiri ljón á vegi hans. 1 kvik-
myndum eru alltaf bundnar
miklar fjárfúlgur (venjulega
hundruð milljóna) og það er
verkefni dreifingaraðilanna að
ná þessum kostnaði til baka. En
vegna þess, að Altman fer ekki
eftir neinum reglum nema sín-
um eigin, hafa dreifingarfyrir-
tækin, sem reynt hafa að koma
myndum hans á framfæri, oft
misskilið myndirnar og auglýst
þær á röngum forsendum.
Þannig lentu bæði McCABE
AND MRS. MILLER og THE
LONG GOODBYE upphaflega á
villigötum, þar til auglýsinga-
herferðinni fyrir myndirnar
ver gerbraytt og eftir að
BREWSTER McCLOUD hafði
verið sýnd í nokkrar vikur við
litla aðsókn gaf MGM myndina
frá sér (það er sennilega
kraftaverk, að hún skyldi kom-
ast til Islands). Altman var
óánægður með það, hvernig
myndum hans ver dreift og
þess vegna gerði hann samning
við nokkra unga menn um að
framleiða IMAGES. Þessir
ungu menn ráku þá fram-
leiðslufyrirtækið Hemdale, sem
síðar varð hluti af fyrirtæki
David Frost, Equity Enter-
prises. En árangurinn varð ná-
Susannah York sem Cathryn og Hugh Millais sem Marcel.
Cathryn Harrison sem Susannah og Susannah York sem Cathryn.
kvæmlega sá sami. Hemdale gat
ekki freift o'g Columbia, sem
átti að dreifa myndinni, vissi
ekkert um myndina fyrr en
tveim mánuðum áður en sýn-
ingar áttu að hefjast — og her-
ferðin mistókst. Þetta sýnir að-
eins, að þó hægt sé að tala um
meira frelsi leikstjóra í dag en
áður hefur verið, til persónu-
legrar túlkunar, eru þeir
bundnir áhorfendum sínum að
vissu marki — að því marki,
sem myndin kostar í fram-
leiðslu. Þetta er ákveðið tregðu-
lögmál innan kvikmyndaiðnað-
arins og breyting á því er ekki
fyrirsjáanleg.
Það þarf þess vegna nokkra
dirfsku til að búa til mynd eins
og Images. Altman skrifaði
handritið en auk þess leggur
Robert Altman.
Susannah York til lestur upp
Úr bók sinni „In search of
Unicorns". Susannah York,
sem leikur kleifhuga f mynd-
inni, hlaut gullverðlaun í
Cannes 1972 fyrir túlkun sfna á
þessari sjúku persónu,
Cathryn. Cathryn þjáist af alls-
kynns ofskynjunum, hún sér
fyrir sér fyrrverandi elskhuga
sína tvo, annar hafði dáið fyrir
tveimur árum, hinn er enn f
fullu fjöri og kemur raunveru-
lega f heimsókn eftir langa fjar-
veru. Cathryn getur í fyrstu
gert sér grein fyrir því, hvað sé
raunverulegt og hvað sé fmynd-
un, en smám saman verða þessi
mörk óljós og hún getur ekki
lengur gert sér grein fyrir hvað
er hvað. Jafnframt tekst Alt-
man að flækja áhorfandann
svo, að hann er ekki lengur
viss. Þetta á sérstaklega við f
seinnihluta myndarinnar, þeg-
SIGUROUR SVERRIR PÁLSSON
ar Cathryn hefur tekið upp það
ráð að drepa ímyndanir sfnar á
mjög raunverulegan hátt og við
vitum ekki lengur hvað er
fmyndun og hvað raunveru-
leiki. Mynd Altmans er þannig
hvorki meiro eða minna en það
sem titillinn ber með sér:
ímyndir eða táknmyndir qm
niðurbældar kynhvatir og til-
finningar, sem fá útrás í frjóu
hugarflugi. Images eru myndir
hugans, tættar úr samhengi við
skilning og gagnrýni, sem
Cathryn hefur misst vald á. Alt-
man notar nöfn leikaranna á
dálftið sérstakan hátt í mynd-
inni, og eins og til þess að und-
irstrika enn frekar ruglinginn á
raunveruleika og ímyndun.
Cathryn Harrison leikur litla
stúlku, sem kölluð er
Susannah, Susannah leikur
Cathryn, Rene Auberjonais
leikur Hugh, Hugh Millais leik-
ur Marcel og Marcel Mozzuffi
leikur Rene. Það er ekkert sem
sýnist í þessari martröð Alt-
mans og einstaka sinnum er
líkt og maður sé að horfa á
mynd eftir Chabrol. Susannah
York líkist Stephanie Audran
ótrúlega mikið og nokkur atriði
(eða öllu fremur einstakar
myndir) gætu verið tekin beint
úr Chabrol-mynd. (Þegar
Susannah kyssir mann sinn og
myndavélin beinir athygli okk-
ar að hnifum f bakgrunninum;
þegar Susannah kemur'heim
frá járnbrautarstöðinni og býr
sig undir að slátra næsta fórn-
ardýri sinu). Altmann byggir
Images upp sem spennandi sál-
fræðimynd og honum tekst að
halda áhorfandanum gjörsam-
lega föngnum. Hvort sem áhorf-
andinn vill leggja djúpan skiln-
ing í myndina eða ekki, verður
þvi ekki á móti mælt, að Alt-
man hefur hér tekist að búa til
mjög sérstæða og vel gerða
mynd, sem sýnir að hann hefur
fullkomið vald á kvikmynda-
málinu.
Með grátstaf-
inn 1 kverkunum
A Window to the Sky, Am.
1975.
Leikstjórí: Larry Peerce.
Þegar Love Story kitlaði
tárakirtla heimsins á eftir-
minnilegan hátt, var því
spáð, að nú ættu áhorfendur
i vændum mikið táratimabil.
Sú varð þó ekki raunin, sem
betur fer fyrir áhorfendur.
Universal virðist þó vera
þeirrar skoðunar, að þetta
táratímabil eigi að koma og
því framleiddu þeir fljótlega
eftir Love Story myndina
Sunshine, byggða á sönnum
atburði um stúlku, sem vissi,
að hún átti ekki langt eftir
ólifað, með óþekktum leikur-
um, sem liktust þeim Ali
MacGraw og Ryan O'Neal
(Love Story-leikurunum) hví-
vetna i útliti. Nú hafa þeir
tekið upp þráðinn að nýju og
byggja enn á „sannri sögu''
Uppbyggingin i A Window
to the Sky er fengin að láni
úr fyrri myndunum, þannig
að strax í byrjun vitum við,
að unga stúlkan er lömuð
áður en hún segir okkur
harmsögu sína. Hún hlýtur
því að eiga samúð okkar
óskerta, burtséð frá þeim
hörmungum öðrum, sem yfir
hana dynja En þó það geti
ekki talist óeðlilegt að karl-
menn gráti, gengur það ein-
um of langt, þegar þeir
brotna saman hver á fætur
öðrum að ekki sé talað um
þegar fimm manna fjölskylda
raðar sér upp úti í kvöldhúm-
inu og grætur í kór Þó sagan
sé upphaflega byggð á raun-
verulegum atburðum, hefur
leikstjórinn að lokum gengið
svo langt í að fá áhorfendur
til að gráta með sér, að hug-
takið „raunveruleiki'' er horf-
ið inn í grátklökka móðu