Morgunblaðið - 23.01.1977, Síða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JANUAR 1977
„Maðnr
er
lítill,
þegar
þeir
renna
ang-
nnum”
Árni
Johnsen -
í dag eru 4 ár liðin stðan eldgosið hófst í Heimaey 23. jan.
1973. Um 4400 (búar eru nú I Eyjum miðað við 5300 fyrir
gos, en alls eru það um 1700 Vestmannaeyingar sem ekki
hafa snúið aftur heim til Eyja og eru ástæðurnar bæði
fjárhagslegar og félagslegar. Fyrir liggur samkvæmt úttektar-
nefnd rlkisstjórnarinnar að 400—600 millj. kr. vantar I
dæmið hjá bæjarfélaginu einu sér til þess að það standi
eðlilega fjárhagslega miðað við önnur bæjarfélög og er þá
sleppt margs konar tjóni á mannvirkjum bæjarins. Það liggur
einnig fyrir að bætur Viðlagasjóðs til tjónþola ( Eyjum hafa
aðeins verið Ktill hluti af raunverulegu tjóni. Fjöldi fjölskyldna
situr uppi með milljóna tjón, en verst fóru þeir sem misstu
hús sfn og eigur og gamla fólkið fór alverst út úr dæminu,
enda hefur það að miklu leyti fengið að týnast hér og hvar þar
sem það lenti ( upphafi gossins. Hluti fór aftur til Eyja, m.a. á
glæsilegt elliheimili þar, en stór hluti er við bágar aðstæður á
meginlandinu.
Miðað við staðreyndir um stöðu bæjarsjóðs, vangoldnar
bætur til einstaklinga f Eyjum og fyrirtækjanna á staðnum,
liggur fyrir að Eyjamenn sitja uppi með þúsund millj. króna
tjón eftir eldgosið og er það um að ræða peninga sem vantar
til þess að endar nái saman. Hér fara á eftir viðtöl við
forsvarsmenn stærstu fiskvinnsluhúsanna ( Eyjum, menn sem
um langt árabil hafa verið f fararbroddi reksturs og uppbygg-
ingar fiskvinnslu ( landinu og þeim ber öllum saman um
feikilegt tjón af völdum eldgossins án þess að raunverulegar
bætur hafi komið til nema að hluta. Að auki kemur það fram,
að þeir hafa ekki til jafns við önnur byggðarlög á landinu
fengið fyrirgreiðslu vegna atvinnufyrirtækja sinna, sem eru þó
öll I hópi stærstu frystihúsa landsins og árið 1972 voru 3
frystihús ( Eyjum nr. 1, 2 og 3 hvað snerti framleiðslumagn
frystihúsa innan SH, sem sagt stærstu frystihús landsins. Nú
eru þessi sömu frystihús f 6.— 8. sæti með mun minna magn (
tonnum á meðan önnur frystihús hafa aukið afköst sfn um allt
að 50%.
Útvegsbændur og talsmenn frystihúsanna ( Eyjum kvarta
yfir þvl að bráðnauðsynleg og eðlileg endurnýjun og aukning
bátaflotans ( Eyjum hafi ekki fengizt framkvæmd og kemur
það m.a. f Ijós með minnkandi aflamagni á sama tlma og aðrir
stórir fiskvinnslubæir hafa stóraukið hráefnismagn sitt með
tilkomu fjölda skuttogara og annarra fiskiskipa. Vestmanna-
eyjar eru langstærsta verstöð landsins miðað við afla á ári.
Eftirfarandi tafla sýnir vel hve Vestmannaeyjar hafa orðið á
eftir ( uppbyggingu bátaflotans, þv( framleiðslumagn frysti-
húsanna er f samræmi við það sem á land berst.
Taflan sýnir framleiðslumagn F tonnum:
1972:
1. Fiskiðjan VE 3744 tonn.
2. Vinnslustöðin VE 2909 tonn.
3. ísfélag Vestmannaeyja 2908 tonn.
4. Útg. fél. Akureyrar 2862 tonn.
5. BÚR 2632 tonn.
6. Bæjarútg. Hafnarfjarðar 2330 tonn.
7. íshúsfélag Bolungarvíkur 2252 tonn.
8. Hraðfrystistöð VE 2032 tonn.
1976:
1. Útgerðarfélag Akureyrar 5010 tonn.
2. BÚR 3518 tonn.
3. íshúsfélag Bolungarvfkur 31 30 tonn.
4. íshúsfélag ísafjarðar 3112 tonn.
5. Norðurtanginn, ísafirði 3048 tonn.
6. ísfélag Vestmannaeyja 2895 tonn.
7. Fiskiðjan VE 2856 tonn.
8. Vinnslustöðin VE 2578 tonn.
Tölur yfir 1976 telja loðnufrystingu með en taflan sýnir að
Eyjafrystihúsin hafa ekki náð hlut slnum hlutfallslega og
Hraðfrystistöð VE er dottin út eins og gefur að skilja þvf hún
er ekki til lengur.
Hér fara á eftir viðtöl við forystumenn frystihúsanna, en
viðtöl við Pál Zóphónfasson bæjarstjóra o.fl. f Eyjum koma
eftir helgi.

|j|
„VIÐ teljum eftir nákvæma könnun að
það tjón sem Fiskiðjan situr uppi með
eftir gosið umfram greiddar bætur,
nemi um 120—130 millj. kr sagði
Guðmundur Karlsson. forstjóri Fiskiðj-
unnar h.f. í Vestmannaeyjum, um fjár-
hagslega stöðu Fiskiðjunnar eftir eld-
gosið
Fiskiðjan hóf rekstur á ný um
mánaðamótin janúar febrúar 1 974. en
uppbyggingarstarfið hófst strax í ágúst
1973 þegar leyft var að flytja aftur
tæki og vélar stöðvarinnar til Eyja
Leggja varð nótt við dag til þess að
mögulegt yrði að ná vetrarvertfðinni
19 74 og það varð því feikilega
kostnaðarsamt að gera allt klárt á svo
skömmum tfma Hluti fiskvinnsluhúss-
ins fór undir hraun, en þar hafði salt-
fiskverkunin verið til húsa
„Það voru þvf ýmsir hnökrar og
erfiðleikar við reksturinn fyrsta vetur-
inn," sagði Guðmundur, „en vinna var
mikil og sfðan höfum við unnið af
fullum krafti eins og hráefni hefur
boðið upp á Við komumst skjótt f
fullan rekstur með liðlega 200 manna
starfslið Við höfum lagt áherzlu á að
byggja upp frystinguna, en ýmis ófyrir-
sjáanleg og afleit tjón liggja eftir þetta
áfall Allur vélabúnaður var fluttur
heiman og sfðan heim aftur og hann
þoldi ekki þennan flutning Hann ætlar
því að endast illa, þótt hann hefði ella
dugað okkur um ófyrirsjáanlegan
aldur. Reyndin hefur alltaf verið slík,
þegar fyrirtæki með margslunginn
tækjabúnað eru flutt milli staða. að það
kostar margs konar erfiðleika og sumt
kemst aldrei í samt lag. Við erum nú að
byggja upp vélabúnaðinn í frystihús-
inu, en saltfiskverkunin bíður vegna
skorts á fjármagni.
Það stefnir allt að því að eðlileg
þróun fyrirtækjanna hér tefjist um 10
ár á meðan engin sérstök fyrirgreiðsla
er þeim til handa vegna eldgossins og
afleiðmga þess á allar athafnir hér Við
Jengum hundsbætur frá Viðlagasjóði
og þar með búið, og þær fengust með
eftirtölum.
Það hefur einnig töluvert boriðá því,
þegar reynt hefur verið að fá fyrir-
greiðslu til bráðnauðsynlegra fram-
kvæmda vegna áfallsins, að málum
hefur verið vfsað til Viðlagasjóðs, því
þetta væri ekki mál annarra stjórn-
valda Villi frændi sér um sína, hafa
þeir sagt, og vfsað okkur á dyr, en við
höfum ekki kynnzt þeirri forsjá Vfðlaga-
sjóðs fremur en aðrir Vestmannaey-
ingar.
Það er margt sem spilar inn í þetta
dæmi Vegna þess að við lendum f
þessu gosi. gátum við ekki fylgt eftir
uppbyggingu flotans og við fáum þvl
ekki þá fyrirgreiðslu sem þarf Þetta
kemur m.a alvarlega niður á nýtingu
vinnsluhúsanna hér og fólkinu sjálfu,
því eins og ástandið er f dag skortir
okkur hráefni í 5 mánuði ársins
Haustið og fram í janúar er svo til
dauður tfmi vegna gats f möguleikum
hráefnisöflunar.
Við höfum haldið þvl fram vegna
þess að við þekkjum stöðuna, að skip
vanti hingað, eh þeir sem hafa farið
með þau mál hafa ekki viljað hlusta á
þau rök, hvorki heyra né skilja.
Okkar gæfa f þessu máli hefur verið
sú, að við höfum endurheimt okkar
starfsfólk ágætlega og við höfum mjög
gott fólk
Hjá hinu verður ekki fram hjá gengið
að þessi fyrirtæki hér f Eyjum, sem
voru f fararbroddi fiskvinnslufyrirtækja
landsins fyrir gos, eru nú mjög að-
kreppt og það byggist hreinlega allt á
þvf að krafla sig fram úr vandamálun-
iiiiifiliiiiiiil-i:... ' *
um 4 ár eru liðin frá gosi og önnur 4
verða ekki lengi að líða Á þessum
fyrstu fjórum árum hefur ekkert verið
gengið til móts við okkur vegna tjóns
af völdum eldgossins og nauðsynlegra
athafna til jafns við önnur byggðarlög
lándsins sem eru snar þáttur f hráefnis-
öflun þjóðfélagsins. Við sjáum hvað
setur á þeim næstu."
„Nóg að gera
við athafnir heima
f Eyjum"
í Fiskimjölsverksmiðjunni h.f. í Vest-
mannaeyjum, Gúanóinu, eins og það
er kallað f daglegu tali, hittum við
Þorste Sigurðsson forstjóra og Harald
Gfslason framkvæmdastjóra að máli
Gúanóið hefur þá sérstöðu á gosárinu
að vinna yfir 20 þús tonn af loðnu á
meðan gosið var f fullum gangi. Það
kostaði baráttu heimamanna að fá að
vinna á gostímabilinu. en barátta
Gúanómanna var öxullinn f þeirri bar-
áttu heimamanna að koma hjólum at-
vinnulífsins og mannlífsins f Eyjum f
gang aftur. Það sem liðaðist upp úr
reykháfum Gúanósins á gostfmanum
og áður hafði stundum valdið hnusi
bæjarbúa, varð nú tákn bjartsýni og
harðfylgi bjartsýnismanna Það jók
sálarró og bjartsýni allra Eyjamanna
heima og heiman að Gúanómenn unnu
kalt og ákveðið að framleiðslu í aðeins
nokkur hundruð metra fjarlægð frá
gjósandi eldfjalli. Þar vann einvala og
samtaka lið sem lét ýmis horn kerfisins
ekki aftra sér.
Fiskimjölsverksmiðjan h.f skilaði
hagnaði á gosárinu og hefur ugglaust
fáa órað fyrir þvl þegar gosið skall yfir.
Því ákváðu Gúanómenn að fara ekki
fram á tekjubætur eins og önnur fyrir
tæki í Eyjum. Óbeint tjón var þó feiki-
legt. í fyrsta lagi var mjög hagstæð
loðnuvertíð með hagstæðu verði og í
stað 20 þús. tonna hefði verksmiðjan
fengið minnst 60 þús tonn við eðlileg-
ar aðstæður. Vegna lömunar annarra
fiskvinnsluhúsa var engin fiskimjöls-
framleiðsla. en um sumarið bárust um
6000 tonn af spærlingi „Starfseminni
var haldið út allt árið 1973, en tjóna-
bæturnar eru I hlutfalli við allt annað í
þessu máli," sagði Haraldur, „eftir mati
sem reyndist koma til móts við 25% af
raunverulegum kostnaði. Við fengum
alls 3.3 millj kr. í tjónabætur. en
ástæðan fyrir því að við sóttum ekki
um tekjubætur var einfaldlega sú að
okkur þótti það of súrt á sama tíma og
við horfðum upp á miklu meira tjón
einstaklinga. tjón sem sáralítið tillit
hefur verið tekið til. Það liggur einnig
Ijóst fyrir að þetta fyrirtæki fór bezt
fyrirtækja út úr gosinu þótt tjónið sé á
hinni hliðinni."
Þegar Rafveituhúsið fór undir hraun
með vélum og öllu tilheyrandi voru
vélar Gúanósins notaðar til þess að
framleiða rafmagn fyrir bæinn f 10
daga og með þvf björguðust feikileg
verðmæti í bænum, en síðan hafa vélar
verksmiðjunnar oft gripið inn í og
framleitt rafmagn fyrir bæjarfélagið.
í viðræðunum við þá Harald og
Þorstein kom það einnig fram, að
margt hefði verið dýrt í sambandi við
það að koma fyrirtækjum bæjarins I
gang aftur og sumir hefðu orðið að
vinna meira í því efni af kappi en forsjá
eins og t d Fiskiðjan, þvf vinnumögu-
leikar voru skilyrðið fyrir þvf að fólk
kæmi aftur til Eyja.
Þeir kvörtuðu einnig yfir þvf hve
erfitt væri aðfá fyrirgreiðslu fyrir nauð-
Myndir:
Signrgeir
Jónasson
5j.il

Saltað.
VtP» "-
Einn af nemendum Stýrimannaskól- Fimleikaflokkur Eyjapeyja hefur vak-
ans á björgunaræfingu I fyrradag. ið mikla athygli fyrir hæfni.
Fnstihúsin í Eyjum sitja uppi með hundruð millj.