Alþýðublaðið - 10.10.1958, Blaðsíða 6

6
Föstudagur 10. október 1958
AlþýðnblaSið
„HANN er vitlaus, karlinn‘:,
sögðu menn um William Se-
ward utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, árið 1867,
þegar hann gerði stórkaupin
við Rússa. En í rauninni var
hann framsýnn maður, og nú
er svo komið, að ameríska
varnarráðið á ekki nógu sterk
orð til að lofa hann. Því þeg-
ar hann keypti Alaska, misstu
Rússar mikilvægan brúar-
sporð á meginlandi Ameríku.
Það þurfti þráan alríkis-
sinna, eins og hann, til að
koma því í verk að innlima
þetta geysivíðlenda land-
flæmi undir ameríska yfir-
stjórn, þrátt fyrir tómlæti og
andstöðu, sem ríkti í landinu
eftir fjögnrra ára borgara-
styrjöld. Flestir Ameríku-
menn litu á land þetta sem
gaddfrosna, óbyggilega eyði-
mörk.
Alexander II. og hirðin í
Pétursborg, sem lá í 11.000
km. fjarlægð, báru einnig
harla lítil kemisl á það óskapa
flæmi sem verið var að láta
af hendi. Rússakeisarar höfðu
gjört kröfu til „Alashka“, —
sem er umritun á aleútiska
orðinu Al-ay-ek-sa, og þýðir
„Landið mikla“, — vegna
þess að árið 1741 var það fund
ið af Vitus Bering, sem var
danskur maður í liðsforingja-
stöðu á rússneska flotanum.
Rússneska hirðin lét sér hins-
vegar nægja þá staðreynd, að
„Landið mikla“ tilheyrði ekki
meginlandi Asíu, og gaf það
um hálfrar aldar skeið á vald
gráðugra kaupahéðna, sem
gengu í skrokk á Eskimóum
og Indíánum, til að klófesta
grávöru þeirra,
En árið 1784 sóttu þau um
það, Gregor Ivanovich Sheli-
koff, sem var framsýnn verzl-
að vera ,,steril“, eða dauð-
hreint. Hvort þetta er tilfell-
ið, verður ekki vitað með
víssu, nema náð verði sýnis-
horni af yfirborði tunglsins,
en slík sýnishorntaka virðist
nú ekki mjög langt undan.
Skemur mun þó hins að bíða,
að send verði einhver skeyti
til tunglsins, sem ekki eiga
afturkvæmt til jarðarinnar.
Það er skoðun vísinda-
manna, að á tunglinu hafi
safnast fyrir ryk uían úr
géimnum, svokallað geimryk
(cosmic dust), allt frá því að
hnöttur þessi varð til. Sýnis-
horn af þessu ryki gætu gefið
mjög merkilegar upplýsingar,
t. d. úm það, hvort lifandi gró
séu á sveimi úti í geimnnm,
svo sem oft hefur verið hald-
ið fram. En verði einhvern
tíma hægt að ná þessum sýn-
ishornum, þá hafa þau því
aðeins gildi til líffræðilegra
rannsókna, að ekki verði bú-
ið löngu áður að óhreinka
tuhglið með einhverjum send
ingiím frá jörðinni. Annað
hvort með skeytum, sem
unarmaður og kona hans
Natalía, að fá einkarétt á
verzlun og öðrum afnotum
rússnesku Ameríku, eins og
landið var þá nefnt. Og með
það fyrir augum stofnuðu þau
fyrstu rússnesku nýlenduna,
á eynni Kodiak, með 192 í-
búum. Shelikoff fjölskvld-
unni tókst að brjóta ógnar-
stjórn kaupahéðnanna á bak
aftar, og gengu þeir í félags-
skap við íbúa Aleút-eyja og
gerðu þá að veiðimönnum.
Eftir lát Shelikoffs hélt
kona hans félaginu uppi um
tíma, en maður nokkur að
nafni Alexander Andrevich
Baranov hafði starfað með
Shelikoff, og það var hann
sem breytti þessu litla verzl-
unarfélagi í viðamikið stór-
veldi á sviði viðskiptamála.
Baranov var hrottafenginn
raun mistokst. Má búast við |
að stórveldin hefji nú kapp-1
hlaup um að nema land á|
tunglinu og jafnvel merkja
það með sínum litum. Allar
slíkar sendingar hljóta að
bera með sér lífverur, s. s. gró
geral og sveppa og jafnvel
fræ jurta, nema viðhafðar séu
mjög rækilegar varúðarráð-
stafanir.
Líffræðingar telja sjónar-
mið þetta ennþá mikilvæg-
ara, ef í hlat eiga hnettir, sem
byggilegri eru en tunglið, t.
d. reikistjarnan Mars. Eitt
skeyti frá jörðinni, sem flytti
þangað lifandi verur, gæti or-
sakað þar miklar breytingar
og spillt mjög fyrir árangri
af líffræðilegum rannsóknum
þar síðar.
Má vera að nauðsynlegt
verði að setja hið bráðasta
alþjóðalög um náttúruvernd,
er nái til annarra hnatta. Er
þá sennilegt, að þar komi á-
kvæði um það, að ekki megi
óhreinka tunglið.
Sigurður Pátursson.
harðstjóri, en duglegur var
hann og atorkusamur, og nm
meir en aldarfjórðungs skeið
ríkti hann með járnhönd yfir
Alaska, svo að hann bar jafn-
vel algjöran ægishjálm yfir
hinu rússnesk-ameríska lo'ð-
skinnafélagi. Hann kom upp
flutningaflota, er bæði skyldi
sigla með skinn og feldi suður
til viðskiptalífsins, og jafn-
framt sjá heilli keðju af verzl
Effir Frank Taylor.
unarstöðvum norður með
Kyrrahafsströndinni fyrir
vistum.
Baranov grandvallaði víg-
girta nýlendu á ey nokkurri í
Sitka-sundi, sem nú ber nafn
hans. Lét hann reisa þar
fyrsta vita við Kyrrahaf norð
anvert, til að glæða viðskipti
við kaupskip þau, er til Kína
sigldu.
Þau streymdu líka til hans.
Það var ekki nóg með, að
Sitka yrði glaðværasta og
gestrisnasta höfn á þessari
strönd. Hún gat líka státað
af stórfenglegu vöruhúsi, þar
sem allt mátti fá, sem hjart-
að girntist, sömuleiðis sögun-
armylnu, járnsteypn, skipa-
smíðastöð, þægilegum híbýl-
um, dásamlegum ,,dömum“ og
fjörugu næturlífi. Margar
hinna miklu bjálkabygginga
í Sitka, er sumar voru fjög-
urra hæða háar og fimmtíu
metrar að lengd, voru búnar
glæsilegum húsgögnum og
prýddar fögrum málverkum
frá Evrópu. Gólfin í „höll“
Baranovs .voru þakin dýrum,
austurlenzkum dúkum. Veitti
hann gestum sínnm höfðing-
lega í óhófsveizlum og svall-
gildum, en heimtaði aftur á
móti að þeir drykkju með sér
næturnar út. Sjálfur fann
hann aldrei til timburmanna
að morgni, og var þá jafnan
vel upplagður til að karpa við
drykkjufélaga sína um við-
skiptamál.
Árið 1818 hélt Baranov
heimleiðis. Hann lézt á leið-
inni, og rússneski flotinn tók
nú við stjórninni í Sitka. Sjó-
liðsforingjarnir lifðu eyðslu-
sömu lífi að hætti Baranovs,
en voru lélegir verzlunar-
menn, og brátt hætti keisari
að hafa áhuga fyrir þessari
fjarlægu nýlendu.
Sigurður Péfursson, dr. phil.:
ÞAÐ ER talið æstum fullvíst,
að á tungiinu muni ekki finn-
ast neinar lifandi verur, að
minnsta kosti ekki þeirra
tegunda, sem jörðina byggja.
Tunglið ætti safnkvæmt því
þangað hefðu beinlínis verið
send, eða gervihnöttum, sem
óvart hefðn hrapað þar niður.
Þegar hefur verið gerð ein
tilraun til þess að senda slík
skeyti til tunglsins, en sú til-
Hæsta fjall Alaska og Norður-Ameríku, McKinley.
Enda þótt bæði Bretland og
Bandarikin hefðu viðurkennt
eignarrétt Rússlands á „Land
ir.u mikla“, í sáttmála sem
gerður var r 1824,- grunaði þó
Rússastjórn Englendinga um
græskn í Krímstríðinu. Ótt-
inn við að Breljand kynni að
slá eign sinni á rússnesku
Ameríku og innlima hana í
Kar.ada, leiddi til viðræðna
við Bandaríkin, en þær runnu
út í sandinn. KriiigUm 1869
tóku stjórnarvöldin að skipta
sér af landinu á ný, er hið
mikla ritsímafélag Western
Union bauðst til að leggja
þrjár milljónir dollara til nt-
símalínu er lægi yfir Alaska
og Síberíu, fil Evrópu. En sú
fyrirætlun varð bráðkvödd
árið 1866, er Cyrus Field
tókst að leggjá sæsímann yf-
ir Atlantshafið.
Flestir Bandaríkjamenn
vor-j æfir yfir því, að nokkr-
um heilvita manni skyldi
detta annað eins í hug og það,
að kosta opinberu fé til þess
að ná eignarhaldi á „óendan-
legum fannbreiðum". Willi-
am Seward var þó undantekn
ing. Sem utanríkisráðherra
hafði hann átt ýmsar viðræð-
ur við rússneska sendiherr-
ann í Washington, Stoeckl
barón, sem var jafn áfjáður í
að selja, eins og Seward að
kaupa. í ársbyrjun 1867 lét
Seward til skarar skríða og
lagði fram kauptilboð er nam
7,2 milljónum dollara, fyrir
viðkomandi • rússneskar eignir
á meginlandi Ameríku. Var
Alexander keisara II. skýrt
frá þessu „stórkostlega“ til-
boði.
Því má skjóta hér inn í,
að sama ár bauð Seward
dönsku stjórninni 5 milljónir
dollara fyrir Vesturindíaeyj-
ar Dana, en ekkert varð af
þeim viðskiptum, því Banda-
ríkjaþing féllst ekki á kaup-
in. Þegar samningar tókust
loks, fimmtíu árum síðar, var
verðið komið upp í 25 mill-
jónir dollara.
Að kvöldi hins 29. marz
1867 sat Seward og var að
spila vist með fjölskyldu
sinni. Var honum þá skýrt
frá því að Stoeckl barón ósk-
aði viðtals. Var boróninn í
aði viðtals. Var baróninn í
skeyti frá keisara, er sam-
þykkt hafði tilboðið, þótt
vart hefði verið ráð fyrir því
gert. Annars bauð hvorugum
þeirra Seward eða Stoeck í
grun, hversu víðáttumikil
þessi rússneska landeign var.
En þar var í rauninni um að
ræða svæði, sem er meir en
35 sinnum stærri en Dan-
mörk.
Stoeckl þótti vænt um að
þessir langdregnu samningar
voru nú loks á enda kljáðir,
Framhald á 8. síðu.
ALÞJÓÐLEGA heilbrigðis-
málasiofnunin hefur nýlega
sent frá sér skýrslu um heil-
brigðisástandið meðal píla-
gríma í Mekka. Segir þar að á
síðasta ári hafi ekki roðiö vart
neinna farsótta meðal þeirra.
Mörgum lesendum þykja
þetta vafalaust lítil tíðindi, en
vert er að veita því athygli
að þetta er eingöngu að
þakka alþjóðlegri samvinnu í
heilrbigðismálum.
Hverjum rétttrúuðum mú-
hameðstrúarmanni er það heil
ög skylda að fara að minnsta
kosti einu sinni ævinnar píla-
grímsför til Mekka, og honum
vaxa engir örðugleikar í aug-
um fái hann hlýtt þessu boði
kóransins, — hann íer yfir út-
höf og eyðimerkur, og eyðir
gjarna sínum síðasta eyri í
þessa för, sem oft er hin síð-
asta í þessu lífi.
Pílagrímafjöldinn eykst ár
frá ári og í júní síðastliðnum
voru saman komnir 600 000
pílagrímar í Mekka.
Að sjálfsögðu er mikil
hætta á að afrsóttir brjótist
út þegar slíkur fólksfjöldi er
saman kominn á litlu svæði,
einkum þegar þess er gætt að
helgiathafnirnar bjóða blátt
áfram sjúkdómum heim. Hátíð
in hefst með þvi að fjölda dýra
er fórnað á opnu svæði og hrúg
ast skrokkar fórnardýranna
upp og úldna í hitanum, píla-
grímarnir eta að vísu nokkuð
af kjötinu, en hitt er gróðrar-
stía sýkla.
Daginn eftir fórnarathöfnina
flykkist pílagrímaskarinn til
ýmissa helgra staða, fyrst og
fremst til hinnar heilögu Zam-
Zamuppsprettu. Enginn sann-
trúaður lætur undir höfuð
leggjast að drekka af hinu
helga vatni og margir fylla
flöskur og ker og hafa heim
með sér. Þessi siður á vafa-
laust stærstan þátt í útbreiðslu
sjúkdóma meðal pílagríma. En
það er ekki aðeins smithætta í
samhandi við fórnarathafnir
og neyzlu hins helga vatns,
: sem vinna þarf bug á. Mesta
hættan er fólgin í því að fjöldi
pílagrímanna kemur frá lönd-
um þar sem kólera, bóla og
pest eru landlægir sjúkdómar.
Nú verða allir, sem til Saudi-
Arabíu koma, að leggja fram
bólusetningarvottorð gegn kól-
eru, og egypzk yíirvöld krefj-
ast þess að þeir, sem um Eg-
yptaland fara, ,séu bólusettir
gegn kóleru og bólusótt. Smám
sarnan héfur tekizt alþjóðlegt
samstarf í heilbrigðismálum og
hefur árangur þess komið
grernilega í ijós í Mekka.
Þctta er Juneau, höfuðborg Alaska. Á bak við hana gnæfa
hrikaleg, snævj krýnd fjöll, Þau setja norðlægan svin á borg-
ina. íbúar borgarinnar eru innan við 12 þúsund. Tindurinn fyr
ir ofan hana er 4000 m. yfir sjávarmál, og hefur vist engin höf
uðborg svo hrikalegan bakhjall.