Alþýðublaðið - 10.10.1958, Blaðsíða 7

Föstudagur 10- október 1958
AlþýSubilaSil)
7
Sextugur í dag
AFMÆLISBARNIÐ í dag, Guð
mundur Gíslason Hagalín,
kvaddi sér hljóðs á íslenzku
skáldaþingi í morgunsári nýrr-
ar aldar. Meginsporið hafði
verið stigið í sjálfstæðisbar-
áttu íslendinga, og lokatak-
mark hennar var á næsta leiti.
'Verkaljrðshreyfingin reis á
legg, og nýjar stefnur komu
til sögunnar. Iðnbyltingin hafði
baldið innreið sína í landið, og
á skömmum tíma varð ger-
foreyti-ng á kjörum og háttum
þjóðarinnar. Fólkinu við sjáv-
arsíðuna fjölgaði með án
liverju. Verzlun og viðskipti
urðu íslenzkir atvinnuvegir.
Andle’gt líf þjóðarinnar kast-
aði ellibelgnum. Ungir menn
lögðn stund. á ný og áður ó-
þekkt fræði hér heima og er-
lendis. Viðhorfin á sviði skáld-
skapar og lista urðu allt önn-
ur en verið höfðu um ár og ald-
ir. Einangrun fortíðarinnar var
rofin, nýir straumar léku um
landið, og nýjar skoðanir mót-
uðu hugi fólksins. Spásagnir
Hannesar Hafsteins í aldamóta
Ijóðunnm tóku óðum að ræt-
ast.
Hagab'n. gaf út fyrstu bók
sína, „Blindsker“, austur á
Seyðisfirði 1921 23 ára gamall
<og var þá enn í mótun. En hann
var táknrænn fulltrúi nýja
tímans á íslandi. Víst mundi
Jiann vel ætt sína og uppruna
á Vestfjörðum, kunni störfin
þar til sjós og lands og hafði
numið lifandi mál fólksins af
vörum karla sinna og kerlinga.
Eigi að síðnr horfði hann út í
heim. Skólanám í Reykjavík,
óvenjulegur þroski og íslenzk
lífsreynsla hafði breytt þessT
um vestfirzka æskumanni í
veraldarmann og heimsborg-
ara. Fyrsta bókin bar því vitni,
að hann vildi skipa sér í nýja
sveit og fylgjast með þróun
samtíðar og framtíðar. Hálf-
þrítugur sendi svo Hagalín
,,Strandbúa“ á lesmarkaðinn.
Sögur þeirrar bókar urðu hon-
um mikill sigur. Þar velur
hiann sér efni úr lífi og starfi
fólksins í átthögnnum fyrir
vestan og fer að því levti að
dæmi Jóns Thoroddsens og
Jóns Trausta, þó að viðfangs7
efnin séu oft og eðlilega harlá
ólík. En gerðin er ný, stíllinn
markvís og kunnáttusamlegur
og efniviðurínn unninn
í smiðju, þar sem hátt var til
lofts og vítt til veggja og úrval
af verkfærum. Hér var kom-
inn fram á sjónarsviðið nýr rit-
höfundur, er numið bafði af
reynslu og hefð annarra þjóða
tæknitök þeirrar listgreinar,
sem hann vildi helga starfs-
krafta sína og hæfileika. En
jafníramt mundi Hagalín mæta
vel allt það, sem íslenzkt var.
Hann brenndi. ekki brýrnar að
foaki sér heldur sameinaði
gamla og nýja tímann.
Fyrsta einkenni Hagalíns
var það, hvað hann gerðist
snemmsprottinn í þroskanum.
Hálffertugur að aldri er hann
orðinn einn af viðurkenndustu
og víðlesnustu rithöfundum
þjóðarinnar, meistari nýrrar
sagnagerðar, fjölhæfur, stór-
íækur og mikilvirkur. En hon-
urn er ekki nóg að skrifa stutt-
ar og langar skáldsögur af ein-
stöku kappi. Hann ritar nýjar
íslendingasögur, sem eru ald-
arspegill þjóðarinnar á mótum
sérkennilegrar fortíðar og um-
svifamikillar nútíðar. Bækur
hans um Sæmund Sæmunds-
Guðmundur Gíslason Hagalín.
son og Eldeyjar-Hjalta urðu
til þess, að íslenzkir rithöfund-
ar uppgötvuðu frásagnarefni
þjóðlífsins umhverfis þá, en
enginn hefur reynzt Hagalín
snjallari í þeirri íþrótt. Ævi-
saga hans er af sömu rótum
runnin. Þar speglast ísland
gamla og nýja tímans, atvinnu-
þróunin, menningarsagan og
aldarfarið. Þær bókmenntir
sverja sig í ætt við fornsög-
urnar, sem björguðu íslenzkri
tungu og íslenzku þjóðerni.
Guðmundur Gíslason Haga-
lín er tvímælalaust sá íslenzk-
ur rithöfundur, sem skrifað
hefur flestar góðar smásögur.
Þar nýtur fjölbreytni hans sín
í ríkustum mæli, og listrænn
árangur þeirra er ótvíræður.
Þetta er stór og skemmtilegur
heimur rneð sérkennilegum
körlum og ógleymanlegum
kerlingum, og alltaf hefur
Hagalín boðskap að flytja.
Hann minnir á og varar við,
vísar til vegar og tekur af-
j stöðu. F'rásagnargáfan reynist
undraverð. Sögurnar eru eins
j og ferðalag um fagurt og
, margbreytilegt hérað. Haga-
' lín heimsækir hvern bæ og fer
þar inn að gafli, talar við fólk-
ið, fræðir það og Iærir af því,
segir fréttir af mönnum og at-
burðum, spyr um. allt og alla
og lætur sér ekkert mannlegt
óviðkomandi. Hann tekst á
ioft, ef frásögn af karlmann-
legri sjóferð eða torsórirj fjall-
göngu ber a góma. Slíkt rifjar
upp fyrir honum á svipstundu j
hetjudáðir á Vestfjörðum, þeg-1
ar hann var þar ungur á sjó j
og landi. Og detti sérlegt eða |
skrýtið orðatiltæki út úr ein-,
hverri kerlingunni eða fari ein- ,
hver karlinn að herma eftir j
mönnum eða kvikindum, þá er j
honum heldur en ekki dillað, |
ekur sér og hlær og man allt |
saman. daginn eftir og alla .tíð.
Gama-nsamari rithöfunclur hef
nr naumast verið uppi á ís-
landi. Fyndni Hagalíns í frá-:
sögn og samtölum krvddar j
sögur hans, gerir þær sérkenni- 1
legar og gleður lesandann eins
og sólskinsblettír í fjallshlíð,
ef maður leitar unaðsstunda
úti í náttúruníji. En enginn
skyldi ætla, að hann ali jafnan
aldur sinn uppi í sveit eða úti
á sjó fyrir vestan. Hann fer um
allar jarðir, kemur í kaupstað-
inn og höfuðborgina, bregður
sér norður, austur og suður og
segir alltaf frá eins og þulirnir
gömlu, sem voru hvarvetna
aufúsugestir. Hagalín kann sig
með höfðingjum, gistir stáss-
stofurnar og notar nýtízkj
farartæki, en unir sér þó bezt
á rúmstokki eða í starfi og æv-
intýri hiá skylduliði sínu og
kunningjum frá æskuárunum
á Vestfjörðum. Þar á hann
heima.
Skáldsögur Hagalíns eru
-uðvitað stærri áfangar ferða-
lagsins en smásögnrnar. Fólk-
ið er þar fleira og sviðið víð-
átíumeira, og víst drífur margt
á dagana. Sögur eins og til
dæmis „Kristrún í Hamravík",
,,Stur]a í Vogum“, „Blítt, lætur
veröldin“ og „Sól á náttmál-
um“ eru furðulega ólík túlkun
eins og sama höfundar, en samt
kennist við nánari athugun
skyldleiki atburða, fólks og ör-
laga. Upptalningu verður hér
annars ekki við komið. Afköst
Hagalíns leyfa hvergj nærri þá
viðleitni. En íslendingur, sem
agalín
GUÐMUNDUR GÍSLASON
HAGALÍN hefur frá unga aldri <
verið mikilvirkur rithöfundur j
og atorkusamur félagsmálagarp j
ur, og því gat ekki hjá því farið, '
að stundum svarraði um per- .
sónu hans og gustaði um nafrt
hans. Tlann heíúr löngum geng
ið ótrauður til leiks og lítt feng
izt um kyljuna og sveljandann,
enda hertur af vestfirzkrí hrika
náttúru, þar sem veður öll eru
válynd og gæði torsótt. Og slík j
hamhleypa er Hann til verka og
umsvlfa, að næsta eðlilegt var.
að hann. kæmi allvíða við.
Hér verður aðeins lítillega
minnzt á eitt atriðj í fjölþætt-
um starfsferli Guðmundar
Hagalíns, hluttöku hans í F.é-
lagi íslenzkra rithöfunda og
þátt hans í nýstofnuðu sam-
bandi rithöfunda. Hann var á
sínum tíma einn af stofnendum
Félags íslenzkra rithöfunda og
gek.k þar ótrauður til verks að
vanda. Alla tíð frá stofnun fé-
lagsins hefur hann látið sér
mjög annt um vöxt þess og við-
gang, átt drjúgan þátt í að
marka stefnu þess.og störf, oft
setið í stjórn þess og stundum
verið formaður. Þar hefur þess
jafnan gætt, hve félagsreyndur
.Guðmundur er, ötull í málflutn
ingi og glöggur í störfum. Og
þar hefur hlutverk hans einatl
orð.ð að lægja öldur og miðia
máium. Listamönnum er yfir-
] eitt harla ósýnt um félagsstörf
og samstöðu til átaka, enda vjH'
rnálarekstur oft og einatt eftir
því fara, en í þessum efnum er
Guðniundur Hagalín lofsverð
undantekning. Hann getur ver-
ið hinn rnesti forkur við félags-
störf, e.ns og að öllu, sem hann
gengur, Hann hefur heldur aldr
ei setið í lvgnunni og látið sér
hægt um átök á stund og stað,
þótt bókmenntastörf hans séu
mikil og merk. Hann hefur jafn
an verið afskiptasamur og að-
sópsmikill í hretviðrum líðandi
stunda. Skaplyndi hans leyfði
ekki, að hann væri áhorfandi,
hann hlaut að vera þátttakandi
og baráttumaður.
Fyrjr nokkru varð sú skoðun
ríkjandi hjá stórum hóp raanna
innan rithöfundafélaganna
beggja, að íslenzkum rithöfund
um væri nauðsyn að sameinast
á ný, en samtökin höfðu á sín-
um tíma klofnað í hita dagsins.
Það var engan veginn auðvelt
fyrir Þá, sem sameiningu vi.idu,
að koma henni í kring, þvi að
enn var ekki gróið um heilt hjá
sumum. Samt var Rithöfunda-
samband íslands stofnað ívrir
nokkru af báðum r.thöfundafé.
lögunum. Það mun sízt ofmælt,
þótt sagt sé, að Guðmundur
Hagalín hafi átt sinn þátt í
stofnun sambandsins. Er óvíst,
hvernig farið hefði um stofn-
unina, ef hans hefði ekki notið
þar við. Tók hann sæti í fyrstu
stjórn sambandsins og er nú
varaformaður þess. Og beri ís-
lenzkir rithöfundar nokkra
gæfu til að þoka málum sínum
eitthvað áleiðis, hljóta þeir að
binda vonir sínar við þetta sam
band.
Það sé fjarri mér að tala um
elli, þótt Guðmundur Hagalín
sé nú sextugur orðinn, svo lif-
andi er hann í andanum, ótrauð
ur til starfa og vakandi í mál-
efnum dags og stundar. Á hon-
um verða ekki ellimörk séð.
Þetta átti ekki að vera
afmælisgrein, heldur örlítil
kveðja frá félagi okkar, ásamt
ósk þeirri og von, að samtök
rithöfunda megi sem lengst
njóta dugnaðar Guðmundar,
lífsreynslu og beilskyggni. En
með, þakklæti fyrir unnin störf
sendi ég persónulega hugheiiar
árnaðaróskir heim á ágætt heim
lli. þeirra hjóna í Silfurtúni.
Stefán Júlíusson.
vill þekkja land sitt og þjóð
og kvnnast áhrifaríkum og
eftirminnílegum skáldskap,
kemst naumast hjá'því að lesa
bækur hans, ferðast með Haga-
lín til fortíðarinnar, um sam-
tíðina og inn í framtíðina, því
að enn á hann mikið verk fyr-
ir höndum. Maðurinn er raun-
ar sextugur, en hann munar
lítið um þann aldur. Hagalín
er svo ungur í andanum, að
hann leikur sér að því að skrifa
bók á missiri og eiga þó annað
eins eða meira í handriti, þeg-
ar hún kemur úr prentsmiðj-
urmi.
Bækur Hagalíns munu því
sem næst þrjátíu og fimm tals-
ins og þó sumar í tveimur
bindurn og þeim ekkert fyrir-
ferðarlitlum. En það ségir eng-
an veginn alla söguna. Blaða-
greinar hans, ræður og fvrir-
lestrar eru kannski annað eins,
ef allt kæmist til skila. Hann
er til dæmis afkastamestur og'
fjölhæfástur ritdómari og
skáldakynnir hér á landi.
Hagalín hefur ekki aðeins’ rit-
dæmt fleiri íslenzkar bæk'jr
en nokkur annar af jafnöldr-
um hans og samtíðarmönnum
heldur og um áratugi kvnnt
Islendingum sleitulaust erlend-
ar bækur og erlenda rithöf-
unda. Og það er islenzkum
bókmenntum og menningar-
málnm einstakur fengur, að
jafnvíðlesinn maður, glöggur
og frjálslyndur og Hagalín
skuli hafa látið þennan þátt
ritstarfa til sín taka. Ég segi
hér eitt dæmi af mörgum um
dugnað hans í þessu efni. Hann
trúði mér einu sinni fyrir því,
að honum hefði verið falið að
skrifa tímaritsgrein um íslenzk
Ijóðskáld á tilteknu áraskeiði.
Ég lét vel af því og beið svo
átekta. Hagalín hélt sig heima
við dögum saman, sat og las
umræddar bækur, og gott ef
hann lagðist ekki í rúmið eins
og hans er stundum siður, ef
svona stendur á. Þegar grein-
in var til orðin, fékk ég að
heyra hana í handriti. Lestur-
inn tók röskar þrjár klukku-
stundir, og hélt þó Hagalín vel
áfram. Prentuð reyndisf, hún
fjórir langir tímaritskaflar á
smáu og þéttu letri, en það
hefði nægt í drjúga bók. Öfer-
um veitti áreiðanlega ekki af
nokkrum mánuðum til að koma
slíku og þvílíku í verk. En
Hagalín bætti þessu bara ofan
á allt annað, sem hann hafði í
takinu! Hann er hamhleypa á
borð við duglegustu sjómenn í
fiskihrotu, en úthaldið hjá hon.
um er orðin heil mannsævi.
Maðurinn Guðmundur Gísla-
son Hagalín er eins og þjóðin
og öldin. Glaður er hann öli-
um glaðari, reiður öllum reið-
ari og hryggur öllum hryggari.
Úr hönum hefði sannarlega
mátt gera marga menn ekki
síður en Gissuri forðum. Hann
j hefði getað orðið skipstjóri og
' áflakóngur, stórbóndi í rausn-
1 argarði eða atkvæðamikill iðju
höldur. Hagalín kaus að verða
rithöfundur og menningarfröm
uður. En hann er skilgetinn
niðji sögufólks síns á Vest-
fjörðum, gæddur í ríkum mæli
stórbrotinni lund þess, frá-
bærri gestrisni og sönnum
höfðingsbrag. Hann er öllum
öðrum fremur vinur vina sinna,
en einnig óspar að viðurkenna
þá keppinauta sína og jafnvel
andstæðinga, sem sýnt hafa af
sér manndáð og drengskap.
Maðurinn er hold af holdi og
blóð af blóði sögufólks síns —
„þessa voðalega fólks þarna
úti á nesjunum.“ Hann er full-
trúi þess gamla íslands, sem
yngdist upp við endurheimt
frelsisins og sjálfstæðisins og
Framhald á 8. síðu.