Morgunblaðið - 26.06.1977, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JUNÍ 1977
:;
GEDKLOFI
afvöldum eiturlyfja
viðtal: HERDtS ÞORGEIRSDÓTTIR.
ÞESS ERU dæmi og þau ekki fá að hér á landi
þjáist fólk af meiri háttar geðtruflunum sökum
ofnotkunar eða misnotkunar eiturlyfja. Geð-
truflanir hafa verið velþekktar frá ómunatíð og
löngum vakið mikinn óhug meðal fólks, þó vart
sé liðin meir en ein öld síðan menn gerðu
gangskör að þvi að kanna eðli þessara sjúk-
dóma. Læknirinn Hippocrates og aðrir Forn-
Grikkir höfðu :ð vísu öðlazt glöggan skilning á
uppruna þessarar veiki og að hún ætti sér
náttúrulegar orsakir líkt og aðrir sjúkdómar,
þ.e. að geðtruflun væri truflun á starfsemi
miðtaugakerfisins. í svartnætti miðalda féll sú
þekking þó i gleymsku og almennt var álitið að
geðveikt fólk væri á valdi Satans og var með-
ferð geðsjúkra í samræmi við þær kenningar. í
dag er þó lýðum Ijóst, að geðveiki er álíka
alvarlegur og sorglegur sjúkdómur og hver
annar og þvi ber að meðhöndla hann sem
slíkan. Hins vegar sýna dæmin að mörgum mun
eigi Ijóst hversu alvarlegur sjúkdómur þessi er
og eins og barn leikur sér með eldinn, hafa
ýmsir annaðhvort af fáfræði, barnaskap eða af
öðrum ástæðum, valdið sjúkdómum með
„óþarfa" notkun eiturlyfja. Á Kleppi eru sjúkl-
ingar, sem hafa skaddazt varanlega af notkun
LSD, kannabisefna og ýmissa amfetaminefna.
Til að fræðast nánar um þá sjúklinga sneri
Morgunblaðið sér til Gísla Á. Þorsteinssonar,
geðlæknis á Kleppi, og áttí við hann stutt
viðtal.

sinni sjómaður en það er
langt síðan. Ýmislegt hefur
verið gert til þess að reyna að
vekja áhuga hans á umhverf-
inu en án árangurs. Eftir því,
sem Gisli sagði neytti hann
LSD I ár og kynntist efninu
líklega í erlendri höfn. Og
Gísli sagði enn fremur: „Ég
veit ekki enn með vissu hvort
drengurinn þjáist af geð-
klofa. Svona geðtruflanir hef
ég einnig séð eftir hassnotk-
un, en ekki eins ofsafengnar
og hjá þessum pilti og slíkar
geðtruflanir geta þróazt upp I
langvarandi geðklofa. Það
sorglega er að gerður skuli
leikur að því að ýta undir
sjúkdóm, sem var nánast
dauðadómur fyrir tuttugu
til þrjátíu árum.
Sjúklingar sem þessi piltur
fá iðulega ofskynjunarköst,
heyra þægilegar raddir eða
klæmnar, sem þá eru í sam-
ræmi við hugsanir þeirra.
Köstin eru tímabundin og
vara stutt. Þau eru ekki aðal
vandamálið.
Þegar við spyrjum um þá
meðferð, sem þessir sjúkling-
ar fá, svarar Gísli: „Árangurs-
ríka lyfjameðferð. Með til-
komu Largactil 1952 varð
bylting. Þvl lyfi fylgja auka-
verkanir en áhrif þess eru
þau, að fólk verður eðlilegt á
nokkrum vikum.
Þvingunarmeðul eru hins
vegar úr sögunni við meðferð
geðsjúkra. Hér er sérþjálfað
starfsfólk og þrír læknar á
þessari erfiðu deild, sem er
rekin sem lækningasamfélag
með eins miklu lýðræði og
truflun „En LSD getur gert
ailt fólk geðveikt!"
Og Gísli heldur áfram:
„Geðklofi er alvarlegasti geð-
sjúkdómurinn og langvinnur
sjúkdómur líka. Einkanlega
áður fyrr, áður en alvarleg
meðferð kom til sögunnar og
fólk var þá geymt inni á
sjúkrahúsum eins og fangar
árum saman.
Fólk, sem er veilt fyrir,
veikist fyrileitt I kringum tví-
tugsaldur, en á þeim aldri fer
að verða augljóst hvort fólki
tekst að hasla sér völl í þess-
um erfiða heimi eða ekki
Geðklofi er víðtækur og
djúpstæður sjúkdómur, sem
leggur undir sig allan per-
sónuleikann. Skynvilluefni
ýta síðan veilunni af stað,
sem heldur áfram að þróast
óháð og sjálfstæð.
Fyrir tíu árum var ég að-
stoðarlæknir hér á Kleppi og
þá var mér ekki kunnugt um
neitt tilfelli, þar sem sjúkling-
ur þjáðist af geðklofa sökum
fíkniefnaneyzlu. í Svíþjóð
vann ég á árunum
1967—70 og þar voru slík
tilfelli hins vegar algeng. Eftir
að ég hóf störf að nýju á
Kleppi, upp úr 1970, varð
ég vitni að hinu sama hér.
Fyrstu geðtrufluðu eiturlyfja-
sjúklingarnir, sem ég kynnt-
ist, voru öðruvísi en maður
átti að venjast. Þeir hafa
skaddazt varanlega af notk-
un fikniefna Geðklofi er í
eðli sínu krónískur.
Geðtruflaða eiturlyfjasjúkl-
inga einkennir fyrst og
Latneska heitið schizop-
hrenia er þýtt á islenzku sem
geðklofi og tekur orðið yfir
vissan flokk geðsjúkdóma,
sem eru að ýmsu leyti ólíkír
en hafa viss grundvallarein-
kenni sameiginleg. Gísli Á.
Þorsteinsson lýsir þessu
þannig: „Orsakir geðklofa
eða schizophreniu eru enn
litt þekktar, þótt ýmislegt
hafi skýrzt í því efni á seinni
árum Sjúkdómseinkennin
eru fyrst og fremst biluð
tengsl eða samband við um-
heiminn, brenglað raunveru-
leikaskyn og sérkennileg
breyting á hupsanagangi og
tilfinningalifi. I félagslegu til-
liti er þetta alvarlegasti geð-
sjúkdómurinn og byrjar oft-
ast á unga aldri. Byrjunarein-
kenni eru almennt áhuga-
leysi, tilfanningasljóleiki og
sinnuleysi. En stundum er
upphaf sjúkdómsins á annan
hátt, hefst með miklum ofsa,
óróleika og æsingi. Nái sjúk-
dómsþróunin að halda áfram
óhindruð, getur þroskazt
með sjúklingnum býsna fast-
mótað kerfi rangra hug-
mynda og af slikum hugarór-
um er ofsóknaræði langal-
gengast og hvimleiðast Of-
skynjanir eru algeng ein-
kenni geðklofa og oft ná-
tengd hugarórum, af ýmsu
tagi."
Gísli tjáði okkur ennfrem-
ur, að fórnarlömb geðklofa
væru yfirleitt veil fyrir. Ánetj-
ist þau svo eiturlyfjum i ofan-
álag er hættunm boðið heim
og afleiðingarnar eins og hér
segir.
Á Kleppi er töluvert af
ungu fólki, sem þjáist af geð-
klofa af völdum eiturlyfja og
er meðaltalið tveir nýir sjúkl-
ingar á ári þennan áratug.
Yfirleitt er þetta ungt fólk,
sem dvalið hefur erlendis og
orðið fíkniefnum þar að bráð.
Getur orsökin bæði verið
kannabisneyzla, notkun LSD,
eins kröftugasta skynvilluefn-
is, sem nútíminn þekkir. En
langvarandi neyzla þess get-
ur leitt til illkynjaðrar geð-
veiki, auk þess sem sterkur
grunur leikur á, að lyfið geti
valdið fósturskemmdum.
Þótt hass sé ekki líkamlega
vanabindandi og ekki gæti
teljandi fráhvarfseinkenna
þótt neyzlu sé snögglega
hætt, að því er Gísli sagði, þá
er sálræn vanamyndun hass-
reykinga og ávanahætta mik-
il og þess eru mörg dæmi á
Kleppsspítala
Þótt maður verði ekki endi-
lega geðveikur af því að
neyta LSD er neyzla þess
djúpt inngrip I sálarlífið. LSD
er i daglegu tali nefnt sýra.
Það er unnið úr sveppi, sem
vex á rúgi Áhrif þess eru
heyrnar- og sjónofskynjanir
ásamt afbökun á eðlilegum
skynárhfium Tímaskynjun
brenglast og neytandi lifir i
öðrum heimi Þeir, sem
neyta LSD einu sinni, eiga
ætið á hættu að fá afturkast,
sem þýðir að sjúkdómsein-
kenni blossa upp aftur_
Gísli Á. Þorsteinsson geðlæknir á Kleppi.
óvænt og án þess að nýr
skammtur sé tekinn og getur
afturkastið komið jafnvel
mörgum árum síðar.
En snúum okkur aftur að
fórnarlömbum geðklofa og
þá að þeim, sem orðið hafa
sjúkir vegna eiturlyfjanotkun-
ar. Blaðamaður og Ijósmynd-
ari gengu með Gísla um eina
deild Kleppsspítalans, þar
sem nokkur þeirra eru.
„Hér eru mjög geðveikir
sjúklingar," sagði Gísli. Við
komumst ekki hjá þvi að
verða þess vör. Sérstaka at-
hygli blaðamanns vakti ung-
ur maður í bláum denimföt-
um, sem gekk fram og aftur
um ganga deildarinnar
Augnaráð hans var sljótt og
liflaust. Þá stuttu stund, sem
við dvöldum inni á deildinni,
gekk hann um það bil fimmt-
án til tuttugu ferðir fram og
til baka eftir ganginum
langa. Þessi maður var einu
mögulegt er. Helzt að allir
taki ákvörðun sameiginlega.
Stefnan er að rjúfa ein-
angrun sjúklinga eins mikið
og mögulegt er og að þeir
hafi eins mikil samskipti við
ættingja og unnt reynist.
Hver dagur á þessari deild
hefst með fundi sjúklinga og
stafsfólks. Gerðar eru t.d.
áætlanir um helgarfrí. Mikið
er um hópvinnu á deildinni.
Sjúklingarnir fá að sjálfsögðu
lyfjameðferð og iðjuþjálfun
spilar stórt hlutverk, svo sem
hefðbundin handavinna og
líkamleg vinna."
Athyglisvert er að heyra
það frá Gísla, að yfirleitt séu
þeir geðklofa- sjúklingar,
sem orðið hafa það af eitur-
lyfjanotkun, karlkyns. Að
því er Gísli sagði ennfremur
er veilan meðfædd, en eitur-
lyfin ýta undir hana þangað
til að hún þróast upp í geð-
fremst framtaksleysi, áhuga-
leysi og þróttleysi. Persónu-
leiki þeirra leysist upp og
brotnar niður.
Þeir, sem veikzt hafa af
geðklofa hin síðari ár eiga
meiri möguleika en eldri
sjúklingar og kemur þar til
lyfjameðferðin, sálarlækning-
ar og iðjuþjálfun
Meðferð okkar byggist
einnig á þvi að útskrifa þá
eins fljótt og mögulegt er,
halda þeim sem mest utan
við spítalann.
En það er greinilegt, að
notkun fikniefna hefur stor-
aukizt, þvi æ fleiri sjúkdóms-
einkenni eiga rætur sinar að
rekja til eiturlyfjaneyzlu.
Horfur sjúklinga, sem mis-
nota eða hafa misnotar þessi
lyf, eru vægast sagt mjög
slæmar," sagði Gísli Á Þor-
steinsson að lokum.