Morgunblaðið - 26.06.1977, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚNI 1977
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JUNl 1977
25
fMtogtmliliifrifeí
Ú tgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorhjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, stmi 10100.
Aðalstræti 6, simi 22480.
Áskriftargjald 1300.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakið.
Fámennur hópur manna varð
fyrir miklum vonbrigðum
með framvindu kjaradeilunnar
þegar til kastanna kom. Það voru
foringjar stjórnarandstöðunnar,
forystumenn Alþýðuflokksins og
Alþýðubandalagsins. Bersýnilegt
var af málflutningi þeirra fram
eftir vetri, að þeir gerðu sér vonir
um, að til hinna hörðustu átaka
mundi koma á vinnumarkaðnum
með vorinu og víðtækra verkfalls-
aðgerða. Þeir töldu, að þá mundu
málefni þjóðarinnar komast í
óleysanlegan hnút og rfkisstjórn-
in hrökklast frá völdum. Vonir
sfnar byggðu þeir á því, að veru-
legrar óánægju gætti meðal laun-
þega með launakjör og þess vegna
væri óhjákvæmilegt að til mikilla
átaka kæmi á vinnumarkaðnum.
Að sjálfsögðu létu foringjar
stjórnarandstöðunnar ekki sitja
við orðin tóm. Þeir, og þá alveg
sérstaklega nokkrir foringjar Al-
þýðubandalagsins, voru iðnir við
að reyna að hafa áhrif á fram-
vindu kjaradeilunnar með þvf að
egna sfna menn í samninganefnd
ASÍ til átaka og hvetja þá til þess
að standa fyrir harðari aðgerðum.
Þetta eru ekki ný vinnubrögð.
Þannig hefur þetta alltaf verið,
þegar t.d. Alþýðubandaiagið hef-
ur verið í stjórnarandstöðu. Þá
hafa hinir pólitfsku foringjar
þess jafnan reynt að segja verka-
lýðsforingjum fyrir verkum, gefa
þeim fyrirmæli f samræmi við
hagsmuni umbjóðenda sinna
ganga fyrir pólitfskum hagsmun-
um þeirra flokka, sem þessir
menn kunna að styðja. Þessi
pólitfska hagsmuni Alþýðubanda-
lagsins, sem sjaldnast eru þeir
sömu og hagsmunir launþega.
En leiðtogar Alþýðubandalags-
ins hafa orðið stöðugt áhrifa-
minni í verkalýðshreyfingunni.
Þeir eiga þar að vfsu marga sam-
flokksmenn f áhrifastöðum en
þeir láta misjafnlega 'að stjórn.
Sumir reka erindi Alþýðubanda-
lagsins óhikað, aðrir láta hags-
muni umbjóðenda sinna sitja í
fyrirrúmi. Þar við bætist, að hinir
eldri og reyndari foringjar
kommúnista hafa smátt og smátt
dregið sig í hlé og yngri menn
komið til sögunnar, sem ekki hafa
sömu áhrif og hinir eldri.
Niðurstaða kjaradeilunnar varð
sú, að hið pólitfska samsæri, sem
foringjar stjórnarandstöðunnar
reyndu að efna til gegn rfkis-
stjórninni fór út um þúfur. Vilj-
ann skorti ekki hjá leiðtogum
stjórnarandstöðunnar, en þeir
fengu ekki til liðs við sig þá sem
máli skiptu og áhrif höfðu. Þess
vegna hafa foringjar Alþýðu-
flokksins og Alþýðubandalagsins
verið framlágir undanfarnar vik-
ur, eftir að þeim var orðið ljóst,
að áform þeirra mundu fara út
um þúfur. Málgögn þeirra, Al-
þýðublaðið og Þjóðviljinn, hafa
verið eins og vængstýfðir fuglar.
Þessi blöð hafa ekkert haft að
segja þann tfma, sem kjaradeilan
hefur staðið yfir, tilburðir þeirra
til þess að veita þessum pólitísku
áformum stuðning hafa verið van-
máttugir og veikburða.
En hvers vegna tókst ekki það
samsæri, sem leiðtogar stjórnar-
andstöðunnar vildu efna til í þvf
skyni að nota kjaradeiluna til að
koma ríkisstjórninni frá völdum f
kjölfar stórátaka á vinnumark-
aðnum? Til þess liggja ýmsar
ástæður, en m.a. þessar: á undan-
förnum árum hefur sú breyting
orðið á innri uppbyggingu verka-
lýðssamtakanna, að stöðugt færri
forystumenn þeirra láta stjórn-
málamenn og flokksbræður segja
sér fyrir verkum. Fleiri og fleiri
telja það höfuðskyldu að láta
breytta afstaða hefur haft jákvæð
áhrif á starf verkalýðshreyfingar-
innar. Þeir verkalýðsforingjar,
sem hins vegar voru tilbúnir til
þess að taka þátt f leiknum með
foringjum Alþýðuflokks og Al-
þýðubandalagsins urðu þess
áþreifanlega varir, að félagar
þeirra voru ekki tilbúnir til þess
að láta draga sig á asnaeyrunum
en þó enn frekar, að meðal al-
mennings f landinu var einfald-
lega enginn hljómgrunnur fyrir
stórfelldum átökum vegna kjara-
deilunnar. Og það er kjarni máls-
ins og meginástæðan fyrir þvf, að
samsæri stjórnarandstöðunnar
fór út um þúfur. Fólkið f landinu
vildi ekki láta nota sig f þessum
leik. Og svo er nú komið, að
verkalýðsforingjar geta ekki far-
ið sfnu fram án þess að taka tillit
til almennra viðhorfa meðal fé-
lagsmanna verkalýðssamtakanna.
Launþegar voru óánægðir með
laun sfn og vildu fá hærri laun en
launþegar vildu ekki láta nota þá
óánægju og þá þörf til að efna til
stórfelldra átaka sem lama
mundu þjóðlffið til þess að nokkr-
ir stjórnarandstöðuforingjar
gætu komið þvf fram, sem þeim
hefur mistekizt á hinum eina og
rétta vettvangi á Alþingi og í
kosningum að koma rfkisstjórn-
inni frá völdum.
Þegar á allt þetta er litið er
mönnum væntanlega ljóst, að
lyktir kjarasamninganna eru
meiri háttar pólitískt áfall fyrir
Alþýðuflokkinn og Alþýðubanda-
lagið og forystumenn þessara
tveggja flokka. Rfkisstjórnin stóð
skynsamlega að sfnum hlutum f
sambandi við kjaradeiluna. Hún
blandaði sér ekki f málin að öðru
leyti en þvf sem óskað var eftir af
báðum aðilum. Hún kom til móts
við tillögur þeirra um leiðrétting-
ar, sem stuðlað gætu að lausn
deilunnar og stóð við sitt. Ilún
gerði þjóðinni grein fyrir því
hvað hægt væri að gera en hún
hefur ekkert vald til þess að
banna samningsaðilum að fara út
fyrir þau mörk. Við lifum f
frjálsu landi. Vegur stjórnarand-
stöðuforingjanna hefur hins veg-
ar ekki aukizt við þessi málalok.
Þeir reyndu að hafa neikvæð
áhrif á gang kjaradeilunnar og
hafa nú uppskorið eins og til var
sáð.
Meiri háttar pólitískt
áfall fyrir
stjórnarandstöðuna
eftir ELINU
PÁLMADÓTTUR
Saga mannsins er hvert samsær-
ið eftir annað til að kríja út úr
náttúrunni einhver gæði, án þess að
borga fyrir þau, eins og sá góði
maður Emerson orðaði það. Auðvit-
að höfum við íslendingar hegðað
okkur eins og aðrir, og hlaðið upp
skuldum fyrir auðæfi hafsins og
gróðurfar landsins, sem enn eru
ógoldnar — fyrir utan hálfu milljón-
ina í erlendu fé sem hvert manns-
barn skuldar í beinhörðum
peningum. Þriðja stóra þættinum í
gæðum íslands höfum við þó ekki
enn komið í lóg — virkjanlegu vatni
og jarðhita. Líklega mest af fátækt
og getuleysi, en ekki af sparnaði eða
hagsýni. Enda erfitt að geyma sér
það vatn, sem runnið er til sjávar,
eins og sá vökvi sem í meira en
hálfa öld gusaðist niður yfir Suður-
land í Þjórsá og hvarf í sæ, frá því
Einar Benediktsson gerði áætlanir
um virkjun við Búrfell og þar til af
því varð. Þjórsárvatn er nefnilega
eins og önnur vatnsföll, þeirrar
náttúru, að það eyðist ekki þó af sé
tekið — í rafmagn.
Nú höfum við tekið upp gamla
góða ráðið, sem húsbyggjendur
hafa stundum gripið til, þegar þeir
ekki hafa reiðufé í dýrar fram-
kvæmdir — að leigja frá sér meðan
verið er að greiða niður mannvirkið
annað hvort að hluta eða alveg. Eiga
það svo að leigutíma liðnum skuld-
laust til eigin afnota að vild, eða til
að afla tekna með framhaldandi
leigu. Auðvitað er það ekki hið æski-
legasta að hafa leigjenc/ur — og
auðvitað verða þeir / að / vera
hreinlegir og valda ekki' var-
anlegum óþrifum eða skpmmdum
— en þá getur leigan gert fé-
litlum húsbyggjanda fært að ná
markmiðinu — að geta átt það
skuldlaust og nýtt það allt sjálfur
síðar meir. Þannig getum við
t d. átt Sigölduvirkjun skuld-
lausa eftir 15—17 ár, sem
er langt fyrir innan endingartíma
slíkrar virkjunar, og leigjandinn,
Álverksmiðjan. hefur borgað og
borgar enn alla vexti og afborg-
anir af lánum Búrfellsvirkjunar.
Færum við í ylræktarverið um-
talaða, gætum við iíkiega átt gróður-
húsin skuldlaus eftir 9 ár með því að
láta græðlingaræktun til útlendinga
borga uppbygginguna í nokkur ár,
og ættum að þeim tíma liðnum
annað hvort kost á að halda áfram
að láta það afla gjaldeyris eða rækta
bara í því grænmeti fyrir Reyk-
víkinga. En eins og Þjórsárvatn hélt í
hálfa öld áfram að falla ónotað til
sjávar, þá heldur heita vatnið áfram
að renna til Reykjavíkur ónýtt þá
hluta dags og árs, sem minnst þarf á
því að halda til upphitunar.
Stundum dettur mér í hug að við
skiljum rafmagnið og notagildi þess
jafn skammt og Eiríkur á Brúnum
símann, er hann fullur aðdáunar elti
símalínuna inn í vegginn, þar sem
hún hvarf, enda á hvorugu hægt að
þreifa með höndum eða munni, eins
og litlu börnin gera. Við höfum ekki
enn áttað okkur á því, að það raf-
magn og sá jarðhiti. sem ekki er
fullnýttur meðan hann rennur og
spýtist úr jörðu, kemur ekki aftur og
safnast ekki í hlöður til seinni tíma.
hvorki ónýtta næturorkan né sumar-
orkan, né sú sem ekki er beisluð.
Eitt er víst, að við erum okkur ekki
almennilega meðvitandi um þá stór-
kostlegu blessun og möguleika sem
rafmagn og jarðhiti veita okkur um-
fram aðrar þjóðir, til að lifa notalega
í köldu og lítt auðugu landi.
Ég hefi verið lengi að komast að
efninu en nú kemur það. Það sem
ýfði gárur í þetta sinn, var rabb
kollega míns, hans Gisla Sigurðs-
sonar í Lesbók, fyrir skömmu. Þar
segir hann í umræðu um að skammt
sé í olíuleysi í heiminum: ..Skipulag
Reykjavíkur gerir eindregið ráð fyrir
einkabílum um alla framtíð og þessi
100 þúsund manna bær er nú
ámóta stór og sumar milljónaborgir.
Líklega stenst á endum að þetta
samfélag sem kæmist fyrir á Sel-
tjarnarnesi, ef ekki í Miðbæjarkvos-
inni, verður teygt allar götur upp í
Mosfellssveit og áleiðis austur á
Hellisheiði um það leyti sem reiðhjól
leysa bílinn af hólmi.” Gísli trúir því
sem sagt að um leið og bensínið er
horfið eða orðið fágætt þá hverfi
bílarnir af götum Reykjavíkur.
Ekki aldeilis, minn kæri. Raf-
magnsbílarnir eru fæddir og að
koma á markað. Farartæki, sem
ganga fyrir rafmagninu góða, er við
eigum að geta haft nóg af Og
ganga fyrir geymum, sem má
hlaða á-nóttunni eða þeim tímum,
sem minnst er álagið og nægt
aukarafmagn til. Einn slíkur, fyrsti
rafmagnsbíllinn, Rafsi hans Steins
Sigurðssonar, hefur einmitt verið til
sýnis á Kjarvalsstöðum þessa dag-
ana.
Allt sem um rafmagnsbíla sést i
erlendum tækniblöðum, sýnir hve
tækninni fleygir ört fram, enda sjá
allar þjóðir fram á síhækkandi
bensinverð og að lokum olíuskort
algeran. T.d. birtir umhverfismála-
blað Sameinuðu þjóða félaga
„World Environment Report", sem
ég fæ og skrifa stundum í smáfréttir
frá íslandi, pistil frá fréttaritara
sínum í Japan. Hann segir frá þvi að
Tækni- og visindastofnunin AIST,
sem starfar á vegum innanríkis- og
iðnaðarráðuneytisins í Japan og var
sett upp 1971 til að gera tilraunir
með rafmagnsbíla, hafi nú áform
um að bjóða almenningi rafmagns-
bíla fyrir nær ekkert gegn um sér-
stakt almenningslánakerfi, í þeim
tilgangi að kenna fólki að meta þessi
mengunarlausu, hljóðlátu farartæki.
Fyrsti rafmagnsbíllinn kom frá AIST
1 973 og er nú búið að framleiða 4
tegundir rafbíla, þar á meðal lítinn
fólksbíl og léttan sendiferðabíl og
fleiri eru á teikniborðinu m.a.
áætlunarbílar og trukkar. Segir tals-
maður AIST, að næsta átak sé að
sanna fólki að rafmagnsbílar séu
hagkvæmir og hvetja það til þess að
gera kröfu til bílaframleiðenda um
að þeir hafi þá á boðstólum í fram-
tíðinni. Eins og annars staðar hefur
fyrirferð og þyngd geymanna valdið
töfum og takmarkað bæði hraða
bílsins við 55 km og vegalengdina á
einni hleðslu við 1 50 km. En nýir
geymar (hybrod) hafa hækkað hrað-
ann upp í 93 km á klst. og endingu
á hleðslunni upp í 240 km. Stærri
farþegabílar og trukkar fara hægar,
en komast lengra á hverri hleðslu.
Það gladdi hjarta mitt að lesa
þessa frétt í þann mund sem fyrstu
mælingar á köfnunarefnistvíoxíði úr
útblæstri bíla á mestu umferðargötu
Reykjavíkur frá eiturefnanefnd komu
til okkar í umhverfismálaráði Reykja-
víkurborgar og sýndu að í öllum
teknum sýnum á versta stað var
köfnunarefnistvíoxíð sem valdið
getur öndunarsjúkdómum, ef það er
í meira og stöðugu magni. Og sýnt
að það getur ekki gert annað en
aukast með aukinni bensínbílaum-
ferð. Fyrir utan skammtinn af kol-
sýringi sem á eftir að fá mælingar af
seinna í sumar. Svo maður getur
séð fram á það, að Reykvíkingar
muni í framtíðinni, auk þess að biðja
um daglegt brauð, líka vilja fá sitt
daglega hreina, ómengaða loft —
og krefjast þess af þá kjörnum
borgarfulltrúum. Að vísu er maður-
inn víst meðfærileg skepna, sem
getur vanist og lagað sig að nær
öllu. En fyrst við eigum nú einu
sinni það hnoss, að hafa hreint loft í
hitaveituborginni — og nægt af-
gangsrafmagn, hljótum við að verða
með þeim fyrstu til að nýta okkur
það. Rafbílar hafa alla kosti — við
höiaum hreina loftinu, getum nýtt
ódýra afgangsrafmagnið og meira
að segja grynnt á skuldunum við
Rússa fyrir olíukaupin og jafnað við-
skiptahallann hjá þeim.
Eftir hverju erum við annars að
bíða? Mér er sagt að virðulegir vís-
indamenn fylgist með framvindu
mála erlendis og telji að ekki þýði að
fá rafmagnsbíla fyrr en þeir hafi
sömu spyrnu og hámarkshraða og
góðir bensínbílar. En hve margir
nota hámarksspyrnu og hámarks-
hraða hvunndags? Flestum okkar
nægir eitthvað minna, ekki svo?
Eftir hverju eru hinir hugum-
djörfu og snöggu athafnamenn að
bíða? Landsvirkjun hefur þegar
boðið upp á afgangs rafmagn svo-
kallað fyrir 50 aura kílóvattstundina
fyrir þau fyrirtæki, sem noti mikið
rafmagn og geti að skaðlausu misst
það á mestu álagstímum. Og ríkis-
stjórnin er ekki búin að átta sig á því
að íþyngja svo slíkum atvinnurekstri
með sköttum að hann veslist upp!
Nú er því tækifærið, ef menn eru
snöggir (Stjórnvöld geta raunar
verið æði snögg með skattana líka).
Hugmyndin kostar ekkert. Gáru-
höfundar gefur hana hér með hug-
djörfum, snarráðum athafna-
mönnum.
Rafmagn er annars til margra
hluta nytsamlegt. Það má bæði
rífast um það óendanlega og nýta
það um ótiltekinn tíma, án þess að
uppsprettan þorni. En svo dýrmæt-
an fjársjóð þurfum við lík'a vel að
nota, bruðla ekki með hann heldur
nota hann til að lifa betur í landinu.
Þar hljóta rafdrifin farartæki að
teljast til hins góða.
Hvers vegna
gerum við verð-
bólgusamninga?
NU ÞEGAR staðið hefur verið
upp frá þvf að gera enn einu sinni
verðbólgusamninga á vinnu-
markaðnum, liklega einhverja þá
mestu, sem hér hafa verið gerðir
og köllum við þó ekki allt ömmu
okkar í þeim efnum er ekki úr
vegi að varpa fram þeirri spurn-
ingu og fhuga hana, hvers vegna
við semjum við okkur sjálf um
áframhaldandi óðaverðbólgu.
Meginþorri þeirra, sem að stóðu,
virðast hæst ánægðir með
árangurinn a.m.k. ef marka má
ummæli forystumanna verkalýðs-
félaga en helztu forystumenn
vinnuveitenda taka sér ekki f
munn oróið veróbólgusamningar!
Ekki er hægt að færa það fram
sjálfum okkur til afsökunar, að
upplýsingar hafi skort um hvað
var að gerast. Sá fjöldi lærðra
sérfræðinga, sem verkalýðshreyf-
ing og vinnuveitendur hafa í
þjónustu sinni hafa að sjálfsögðu
sagt fyrir um áhrif þessarar
samningsgerðar. Það er því
hvorki þekkingarleysi eða upp-
lýsingaskortur, sem veldur. Lík-
lega hafa samningamenn ekki
fyrr haft í höndum jafn miklar og
ftarlegar upplýsingar um áhrif
hvers skrefs, sem stigið var í þess-
um samningum.
Þá er hægt að velta því fyrir
sér, hvort samningarnir byggist á
rökstuddri bjartsýni um verð-
þróun á útflutningsmörkuðum
okkar. Upplýsingar um fram-
vindu mála á þeim vettvangi
hljóta að hafa legið fyrir samn-
inganefndum, annað væri óeðli-
legt með öllu. Vissulega er það
svo, að umtalsverðar verð-
hækkanir hafá að undanförnu
orðið á Bandaríkjamarkaði, sem
að sjálfsögðu munu auðvelda at-
vinnuvegunum að standa undir
þeim kauphækkunum, sem samið
hefur verið um. En við höfum
orðið langa reynslu af verðsveifl-
um á útflutningsafurðum okkar
og enda þótt sveiflan hafi verið
upp á við um skeið, og sé enn,
hefur hún þó ekki verið svo gffur-
leg, að réttlæti eða skýri þá samn-
ingagerð, sem nýlega er lokið. Það
er hygginna manna háttur að
ganga hægt um gleðinnar dyr og
ætla sér ekki um of. Þess vegna
verður því vart trúað, að samn-
ingarnir hafi verið gerðir í órök-
studdri von um happdrættis-
vinning á Bandarikjamarkaði.
Þá er sjálfsagt að spyrja, hvort
samningamenn hafi með þessari
samningagerð viljað stuðla að
bættum kjörum þeirra sem
minnst mega sín í þjóðfélaginu,
láglaunafólks og lífeyrisþega. Ut-
af fyrir sig vill Morgunblaðið ekki
draga í efa, að það hafi verið
einlægt markmið þeirra. Reynsla
okkar undanfarin ár sýnir, að ein-
mitt þetta fólk fer verst út úr
mikilli verðbólgu vegna þess, að
það hefur svo litla möguleika á að
hagnýta sér verðbólguþróunina á
sama veg og ýmsir aðrir gera.
Þrátt fyrir það, að nokkuð hafi
tekizt að halda við launajöfnunar-
stefnuna, þó líklega ekki f jafn
miklum mæli og menn vilja nú
vera láta, stendur það óhaggað,
sem Morgunblaðið sagði í upphafi
þessara samninga, að bezta kjara-
bótin fyrir láglaunafólk og líf-
eyrisþega væri sú að draga mjög
verulega ' úr verðbólgunni. Það
hefur mistekizt með þessum
samningum og reynslan á eftir að
sýna okkur, að vaxandi verðbóíga
mun enn auka á efnalegan mun í
þjóðfélaginu. Bilið milli þeirra,
sem betur hafa það og hinna, sem
minna mega sín, á enn eftir að
aukast eins og það hefur gert á
undanförnum 4—5 óðaverðbólgu-
árum.
Ekki er því hægt að færa sann-
færandi rök fyrir því, að þessir
samningar hafi verið gerðir fyrst
og fremst til hagsbóta fyrir lág-
launafólk, lífeyrisþega og spari-
fjáreigendur.
Væntanlega er smátt og smátt
að verða ljóst, hvers vegna slíkir
verðbólgusamningar eru gerðir æ
ofan í æ. Ástæðan er auðvitað sú,
að of margir áhrifamiklir aðilar í
röðum launþega og vinnuveit-
enda hafa eða telja sig og mikinn
hluta umbjóðenda sinna hafa
beinan hag af áframhaldandi
verðbólgu. Meðan menn geta
sannfært sjálfa sig um það, að
verðbólgan sé bezta tryggingin
fyrir afkomu þeirra og áfram-
haldandi eignasöfnun er hætt við,
að verðbólgusamningar verði
gerðir æ ofan í æ. Þess vegna
hlýtur athygli okkar á næstu ár-
um að beinast meir og meir að því
að draga úr þeim hagnaði, sem
þeir einstaklingar og atvinnu-
rekendur hafa af verðbólgunni,
sem beinlínis „spila á hana“. Ef
þeim fer fækkandi, sem telja sig
græða á verðbólgunni fer þeim
fjölgandi, sem leggja áherzlu á, að
verðbólgunni verði haldið I skefj-
um, m.a. við gerð kjarasamninga.
Og þá breytast að sama skapi við-
horf þeirra, sem við samninga-
borðið sitja.
Hlutur
vinnuveitenda
Sumir vilja halda því fram, að
ástæðan fyrir þessum endalausu
verðbólgusamningum, sem hér
eru gerðir á vinnumarkaðinum sé
sú, að aflsmunur sé of mikill milli
vinnuveitenda og verkalýðshreyf-
ingar, að samtök verkalýðsins sé
orðin svo öflug og samtök vinnu-
veitenda svo veik, að hér sé um
ójafnan leik að ræða. Vera má, að
nokkuð sé til í því. Þeir hinir
sömu halda því fram, að afstaða
og vinnubrögð vinnuveitenda I
samningum af þessu tagi eigi að
vera sú að standa fast á því sem
þeir viti sjálfir, að atvinnuvegirn-
ir geti greitt og fara aldrei yfir þá
markalínu. Vinnuveitendur eigi
að taka því, þótt verkföll skelli á,
lami allt þjóðlífið, standi kannski
vikum saman með öllum þeim
hörmungum, sem því mundu
fylgja. Talsmenn þeirra kenn-
inga halda þvf fram, að vinnu-
veitendur þurfi ekki nema einu
sinni að standa í slíkum stórátök-
um. Meira jafnvægi muni ríkja,
hefði einu sinni skorizt í odda.
Morgunblaðið er ekki boðberi
slíkra kenninga, þótt sjálfsagt sé
að taka þær til umræðu. Nú á
tímum eiga slík vinnubrögð ekki
við. Edward Heath reyndi að-
ferðir af þessu tagi í Bretlandi
fyrir nokkrum árum, þegar námu-
menn fóru í verkfall. Niðurstaða
þess varð sú, að Heath neyddist til
þess að efna til kosninga og
brezka þjóðin kvað upp sinn dóm
yfir stefnu hans með þvf að víkja
honum frá völdum. Það verður að
sannfæra fólk með skynsamleg-
um rökum um hina réttu stefnu
en láta „hörkuna“ eiga sig. Hún á
ekki við í samskiptum launþega
og atvinnurekenda nú á timum á
hvorugan veginn.
Vinnuveitendur vita ósköp vel
að þeir geta ekki af sjálfsdáðum
borgað þau laun, sem þeir voru að
samþykkja. Vera má, að einstök
atvinnufyrirtæki geti það fyrst í
stað og jafnvel að vissár atvinnu-
greinar i vissum landshlutum
standi svo vel að vígi að afkoma
þeirra leyfi samninga af þessu
tagi. En þegar atvinnureksturinn
er tekinn i heild sinni er auðvitað
alveg ljóst, að verulegur hluti
þeirra kaupgjaldshækkana, sem
nú hefur verið samið um, hlýtur
að fara út i verðlagið og það hafa
samningamenn beggja aðila
áreiðanlega gert sér ljóst. Þess
vegna voru vinnuveitendur að
skrifa undir ávisun, sem þeir eiga
ekki til fyrir. Yfirleitt eru þetta
menn, sem vilja hafa reglu á
rekstri sinna fyrirtækja, en þeir
áttu ekki annarra kosta völ.
Er launaskrið
hjá ríki og
ríkisstofnunum?
Það er hlutskipti stjórnmála-
manna, þeirra sem hafa boðizt til
þess að taka að sér forsjá i mál-
efnum þjóðarinnar, að vísa henni
veginn, leiðbeina fólki og hafa
uppi stöðuga viðleitni til þess að
mennta þjóðina og fræða um mál-
efni hennar I heild. Þess vegna
hefur rikisstjórnin að sjálfsögðu
verið í fararbroddi þeirra, sem
hafa leitazt við að sýna fram á böl
verðbólgunnar og afleiðingar
þess, ef ekki tekst að hefta hana.
Um leið og ríkisstjórnin sinnir
þessu sjálfsagða verkefni eru
gerðar til hennar vissar kröfur
um meðferð þeirra launmála, sem
i hennar höndum eru, en það eru
kjararnál opinberra starfsmanna.
I kjaramalum er það ekki ein-
vörðungu launaupphæðin sem
skiptir máli heldur og ekki siður,
samanburður við aðrar stéttir.
Opinberir starfsmenn bera sig
saman við launakjör á hinum al-
menna vinnumarkaði og öfugt.
Það væri áreiðanlega fróðlegt að
bera saman þróun launamála á
almennum vinnumarkaði og hjá
hinu opinbera, t.d. á siðustu
þremur árum og kanna, hvernig
hún hefur verið i raun og veru.
Komi þá í ljós, sem margan grun-
ar, að launaskrið hjá opinberum
og hálfopinberum aðilum hafi
verið býsna mikið og kannski
mun meira en annars staðar og að
með ýmsum óbeinum hætti, til-
færslum starfshópa milli flokka,
flokkahækkunum og öðrum slík-
um aðgerðum hafi kjör opinberra
starfsmanna í raun batnað mun
meir en kjör annarra launþega,
væri það að sjálfsögðu hið mesta
alvörumál. Þá hefur rikisvaldið
sem gengur fram fyrir skjöldu og
hvetur til þess, að gerðir séu hóf-
samlegir kjarasamningar á al-
menna vinnumarkaðinum sem
ekki stuðli að aukinni verðbólgu,
ýtt undir aukna kröfugerð al-
mennra launþega með launa-
skriði. Um þetta skal ekkert full-
yrt, en þvi er þó ekki hreyft að
ástæðulausu.
Langtímaviðnám
gegn verðbólgu
Kjarasamningar þeir, sem nú
hafa verið gerðir eru staðfesting á
því að við ráðum ekki við
óðaverðbólguvandann með hefð-
bundnum aðferðum í efnahags-
málum.
Þeir sýna einnig, að það er
óraunhæft að ætla að draga úr
verðbólgunni með róttækum að-
gerðum á skömmum tíma. Hér
þurfa breytt vinnubrögð til að
koma.
Hér að framan og fyrr i
Morgunblaðinu hafa verið færð
rök að þvi, að það sé verðbólgu-
hugsunarhátturinn sjálfur, sem
þurfi að brjóta á bak aftur. Það
þurfi að sannfæra þegnana um,
að þeir persónulega hagnist ekki
á verðbólgunni, að hægt sé að
eignast hús, bifreið og búsmuni
án hjálpar óðaverðbólgu.
Nú græða menn á því að taka
lán og festa i steinsteypu. Verð-
bólgan borgar hluta af láninu. Sá
sem fær lán er i raun að fá pen-
inga gefna. Þeir peningar koma
úr vasa einhvers annars og þá
fyrst og fremst sparifjáreigand-
ans. Áhrifarik aðferð til þess að
brjóta verðbólguhugsunarhátt á
bak aftur væri húsnæðislánakerfi
í ætt við það, sem tiðkast i ná-
grannalöndum. Önnur áhrifarík
aðferð til þess að sannfæra fólk
um, að það græði ekki á áfram-
haldandi verðbólgu er sú að koma
i veg fyrir, að menn hafi hagnað
af því að taka lán til þess að
fjárfesta á verðbólgutímum.
Þetta er hægt að gera með hærri
vöxtum eða verðtryggingu
greiðsluskuldbindinga. I Brasilfu
er verðbólgan rúmlega 45% og
þar eru vextir milli 50 og 60% á
ári. Hér er talað um háa vexti, en
raunverulega er það gjöf, þegar
lán eru veitt. Með því að hækka
vexti verulega eða auka smátt og
smátt verðtryggingu lánaskuld-
bindinga er jafnt og þétt hægt að
draga úr þeirri hvatningu sem nú
er til staðar að fjárfesta á verð-
bólgutímum.
Ríkisstjórninni er nú mikill
vandi á höndum. Hún hefur stuðl-
að að lausn kjaradeilunnar með
skattalækkun, auknum niður-
greiðslum og hækkun trygginga-
bóta. Hér er um að ræða útgjalda-
auka fyrir ríkissjóð, sem nemur
um 3000—4000 millj. kr. á árs-
grundvelli. Þessi vilyrði voru gef-
in, þegar enn stóðu vonir til, að
kjarasamningum yrði haldið inn-
an skynsamlegra marka. En það
er erfitt að snúa til baka með slík
vilyrði, þegar þau hafa á annað
borð verið gefin. Svar rikisstjórn-
arinnar við þeim viðhorfum, sem
nú hafa skapazt hlýtur að verða,
auk þess langtimaviðnáms gegn
verðbólgu i ýmsum myndum, sem
hér hefur verið gert að umtals-
efni, að stíga alvarlegt skref í átt
til þess að draga úr opinberri fjár-
festingu. Rikisstjórnin hefur nú
þegar tekið ákvörðun um að
stöðva kaup á fiskiskipum erlend-
is frá til áramóta. Það er skynsam-
leg ráðstöfun, sem dregur úr fjár-
festingu, sem raunverulega er
opinber, þvi að kaupendur fiski-
skipa fá mikinn hluta andvirðis
skipanna lánað úr opinberum
sjóðum og jafnframt hlýtur stöðv-
un um tima á frekari skipakaup-
um að vera þáttur í nauðsynleg-
um fiskverndaraðgerðum. Þetta
er ekki nóg. Fjárfrekar fram-
kvæmdir standa yfir á sviði orku-
mála og éru áformaðar. Hér er
óhjákvæmilegt að hægja á ferð-
inni og sömuleiðis i ýmsum fram-
kvæmdum i samgöngumálum.
Með því að taka rækilega til hendi
og draga mjög verulega saman nú
þegar opinbera fjárfestingu er
hægt að bjarga miklu við. Að
þessu þarf ríkisstjórnin að hyggja
á næstunni.