Alþýðublaðið - 24.12.1930, Blaðsíða 5

ALÞÝÐUBLAÐIÐ 6
Jóiabiað 1830»
Stenka Rasin - byltingahetjan.
Eftir V. S. V.
£g hefi úr ýmsum áttum tekiö
eamaxi efni í eftirfarandi grein.
1 henm er sagt frá rússneska al-
pýöu- og uppreisnar-formgjamnn
Stenka Rasin, sem hvert manns-
bam kannast nú viö.
Stenka Rasin var uppi fyrir nm
253 árum.
Dalgorukiis hefir maöur heitiö.
Hann var rússneskur fursti. í ó-
íxiönum milli Rússa og Pólverja,
. árið 1665. var riddaraforingi í
jþjónustu hans, er Rasin er nefnd-
>ur. Dag nokkum gekk Rasin fyrir
furstann og bað hann um Leyfi
til að fara heim. En er furstinn
ineitaði honum um leyfið, strauk
hann úr pjónustu hans með menn
sína. Furstinn sendi þegar menn
á eftir Rasin, og skyldu peir taka
hann fastan og flytja hann til
furstans. Þetta tókst. Rasin var
tekinn til fanga og hengdur.
Rasin pessi átti bræður tvo;
tiét annar Trol, en hinn Stepan
Timofeevitz.
Árið 1666 ákvað Stepan, eða
Stenka, eins og hann var alment
kaliaður, að hefna bróður síns
ípg skjóta furstum og bændakúg-
toiuan skelk í bringu. Kósakkarn-
ir, sean flestir voru ánauðugir 1
herpjónustu, hötuðu alla aðals-
knenn, og Stenka Rasin fékk fljótt
fylgi peárra, einkum pó hinna fá-
itækustu. Aftur á móti mætti hann
imótstö'ðu frá hiinum efnaðri. En
prátt fyrir mótstöðu peirra tókst
jhonum að safna undir merki sitt
fjölda undirokaðra kósakka. Fór
hann með pá í 4 skip og sigldi
upp eftir ánni Don, og þar sem
Don er næst Volgu, nálægt bæn-
um Paushin, reisti hann sér og
ímönnum sínum víggirtan aðset-
airssta'ð.
Þetta hlýtur að hafa verið um
vorið, pví að sagan segir, að peg-
•ar Unkovski herforingi reyndi að
yfirbuga Rasin, pá hafi hann orð-
íð að snúa við vegna hinna miklu
vatnavaxta. Af einhverri ókunnri
ástæðu líkaði Rasin ekki að vera
parna og flutti hann nú herhúðir
sínar að ánni Kamáshinka.
Um miðjan mai sést hann fyrst
á Volgu með 1300 manns á 20
Skipum. Nú sigldi hann niður eft-
ir fljótinu og út í Kaspíahaf og
áfram austur með ströndánni unz
ihann kom að bænum Jaik, sem
hann lagði undir sig með klækj-
wn.
Þegar Nikoff herforingi í Ast-
rakan fréttir petta, sendir hann
lier manns á móti Rasin, en af
ástæðum, sem enginn þekkir,
kemst herinn ekki nema hálfá
leið. Meðan petta gerist verða
herforingjaskifti i Astrakan, og
áður en Prosóvovskii, hinn nýi
iherforingi, kemst til Astrakan, er
.Rasinn búinn að gersigra hann.
Hafði hann komist að hernum
óvörum og rak nú flóttann. 1
orrustunum féllu tveir frægir of-
urstar, peir Janoff og Neljukoff.
Nú heldur Rasin með menn
sina í áttina til Volgu; á leið-
inni mætir hann hersveit Beso-
brasoffs offursta og sigrar hana.
Nýjar herfylkingar eru nú
sendar gegn Stenka Rasin, og þar
sem hann sér, að pær geti orðið
honum hættulegar, siglir hann af
stað 23. marz 1668 og hygst að
ræna í Persíu. — Segir nú ekk-
ert af ferðum hans nema að
hann rændi par miklu, og þjóð-
sögur herma, að hann hafi rænt
dóttur sheiksins, orðið ástfanginn
af henni og vanrækt menn sína
og skyldur sem uppreisnarfor-
ingi Hafi pá menn hans orðið
óánægðir og neytt hann t0 að
kasta henni í Volgu.
Sama ár snúa vikingarnir til
baka og stefna að ósum Volgu
með skip sín hlaðin af ránsfeng.
Stenka Rasin og menn hans setj-
ast nú að á eyju einni og víg-
girða hana. Ljvov fursti, sem er
sendur á móti þeim með mikinn
her, getur ekkert að gert. Byrjar
hann pá að semja friðsamlega
við kósakkana, og árangurinn
verður sá, að Stenka Rasin lætur
af hendi skip sín og snýr heim
eins og ekkert hafi í skorist. —
Allir íbúar í Astrakan og Don-
héraöinu undrast nú og öfimda
kósakkana af hinum mikla feng
þeiirra, og orðrómurinn um Ras-
in flýgur um alt Suður-Rússland.
1 stað pess að fara heim til Cher-
kask byggir nú * Rasin herbúðir
miklar fyrir menn sína, er hann
kalLar Kugalnik, á 4 km. langri
eyju í ánni Don. — Nú tekur
fólkið að streyma til hans og
býður honum þjónustu sína. Nú
koma kósakkarnir frá Zaporegev
og Don, flækingar og strokumenn
viðs vegar að úr Rússlandi. Nú
finst Rasin korninn tími til að
framkvæma hiö volduga ætlunar-
verk sitt, hugsjón sína, er hann
hafði þegar í æsku byrjað að
hugsa um.
Þegar Rasin var 17 og 18 ára
fór hann fótgangandi ptiagríms-
för um pvert og endtiangt Rúss-
land. Hann komst alla leið norð-
ur að Solovetskii-klaustri við
Hvítahaf. Alls staðar sá hann
hvermg bændurnir voru kúgaðir
og undirokaðir af grimmu aðals-
valdi. Hann veitti pvi einnig at-
hygli, hve mjög bændumir höt-
uðu kúgara sina. Á þessari ferð
varð hann sannfærður um að
bændurna vantaði að edns upp-
redstarforingja — og hann trúði
því sjálfur, að vitsmunir hans,
gáfur, dirfska og hreysti gerðu
hann hæfan til að verða foringi
jieirra.
Nú' kallar hann menn sína, sem
orðnir eru 2700 að tölu, saman
til ráðstefnu. Hann heldur fyrir
þeim langa ræðu um pá ógur-
legu neyð og kúgun, sem alþýðan
edgi við að búa, og hann tilkynn-
jf þeim, að hann ætli sér að
frelsa hana með styrk perrra. „En
til pess að það geti orðið, verð-
um við að fara til Moskva, steypa
af stóli' keisaranum, kúgaralýð
hans og auðkýfingum og innleiða
kósakkastjórn meðan á bylting-
unni stendur, en siðar breyta um
á annan hátt með þátttöku ör-
eiganna sjáifra," segir hann.
Kviksögur um áform Rasins
berast út um alt Don-héraðiö.
Ríku kósakkarnir verða hræiidir
og segja herforingjunum, sem
jafnframt eru héraðshöfðingjar,
frá þessu og biðja þá liðsinnis.
Herforingjamir senda mann
nokkurn, Edokinoff að nafni, og
á hann að njósna í herbúðum
Rasins. Edokinoff fer tti Cher-
kosk, er var höfuðborg kósakk-
anna. Þar hiittast þedr Rasiru Ras-
in kemst að áformi - njósnarans
og lætur lífláta hann. — Að pvi
búnu snýr Rasin aftur til her-
búða sinna. Nokkrum dögum síð-
ar kemur Vasili Us kósakkafor-
ingi með mörg himdruð kósakka
og gengur í lið með Rasán.
VasiJi Ús og Rasin setjast nú á
rökstóla og ræða áform sín. Á-
kveða þeir fyrst að leggja undir
sig bæinn Tsaritsin. En áður en
þeir leggja af stað, senda þedr
menn tti borgarinnar til að tala
um fyrir bæjarbúum og láta pá
gefa sig á hönd Rasins án ófrið-
ar. Þegar Rasin kemur til bæj-
arins með lið sitt standa honum
öll hlið opin — bæjarbúar fagna
honum. Þegar petta fréttist til
Moskva, sendir stjórnin mikinn
her á móti Rasdn, og nú á að léta
til skarar skriða. Rasin safnar nú
öllum mönnum sínum sarnan og
heldur til móts vlð Moskvaher-
inn. 8 km. fyrir norðan Tsaritr
sin mætast herirnir. En orrust-
an varð ekki löng. Moskvaherinn
lagði á flótta eftir stutta stund.
Rasin snýr aftur til Tsaritsin og
setjast þeir par um kyrt um mán-
aðartíma. Innleiðir hann þar kós-
akkastjórn, skiftir bæjarbúum í
flokka og lætur pá velja sér
flokksstjóra. I stað héraðshöfð-
ingja skipar hann einn af gáf-
uðustu kósökkum sínum tti að
vera yfirforingja. Því næst sendir
hann send'menn upp með Volgu
með skilaboð til bændanna um
að snúast í lið með þeim upp-
reisnarmönnum, er peir komi
þarigað.
En áður en Rasin heldur norð-
ur á bóginn ákveður hann að
leggja undir sig Astrakan. Siglir
hann nú ndður eftir fljótinu, en
herldð hans, sem er orðið of fjöl-
ment til að komast í skipin, fylg-
ir eftir niður með ánni. Miðja
vegu til Astrakan mætir Rasin
Ljvov fursta og lýstur pegar í
hardaga, en svo undarlega bregð-
ur við, að þegar herirnir mætast,
gerir furstaherinn uppreisn móti
foringja sinum og gengur yfir i
líð RasiJis.
Að þessu loknu heldur Rasin
áfram til Astrakan- Þar eins og
annars staðar eru borgarbúar
fylgjandi Rasin og ganga á hönd
honum. Þar með var Astrakan
unnin. 1 Astrakan setur Rasin á
stofn kósakkastjóm eins og ann-
ars staðar, skiftir borgarbúuan I
flokka, þeir velja sér foringja.
Vasili Us er skipaður yfirfoiingi
Nú Leggur Rasin af stað til
Moskva. 1 fylgd hans er 10 pús-
und manna fótgöngulið og 2000
riddarar. Á leiðinni leggja pe£r
undir sig bæinn Saratoff án
nokkurrar mótspymu. — AJIs
staðar er Rasin fagnað sem frels-
ishetju. Eftir að hafa stofnað kós-
akkastjórn í bænum halda peir
áfram til Samora. I Samora sigr-
ar Rasin eftir stuttan bandaga
Þarna stofnar hann kósakkastjóm
og eftir nokkurra vikna dvöl í
bænuin halda peir áfram, en
senda alt > af menn á undan sér
með sömu skilaboðin. Þetta ráð
hefir gefist mjög veL Flesta bæi
vinnur Rasin með friði óg við
fögnuð alþýðu. Sigurför hans er
áslitán. Hann kemst til Moskva og
þaðan alla leið norður að Hvíta-
hafi.
Á leið Rasdns er bær sá, er
Simbrisk heitir. Hann er ramm-
Lega víggirtur með gijótmúrum
og uppi á þedm eru fallbyssur. I
bænum. ræður furstinn Miloslav-
skii, og er hann vinsæll af bæj-
arbúum. Hann hefir yfir að ráða
miklu og vel æfðu setuliði. Hinn
3. september byrjar Stenka Rasin
umsátur um bæinn. En hver vik-
an liður eftir aðra án pess að
þeim verði nokkuð ágengt. Her
peirra Rasins stækkar þó óðfluga,
pví að ungir ofurhugar úr al-
pýðustétt streyma til hans úr öll-
um áttum. Að síðustu er herinn
orðinn rúmlega 20 000 manns.
Hvert áhlaupið á fætur öðru mis-
tekst. Rasin berst alt af í broddi
fylkingar eins og grimt Ijón.
Hann hræðist ekkert, engin hætta
ægir honum. Hann er höfðd hærri
en allir liðsmenn hans. Fífldirfska
hans verður honum pó að síð-
ustu til ógæfu. 1 ednu áhlaupinu
Scerist hann. Stiginn, sem hann
notar tii að klifra upp eftir
veggnum með, fellur um og Ras-
in fer úr liði á öxl við fallið og
í sama btii fær hann skot í lærið.
— Þetta er 1 lok septembermán-
aðar.
•Um pessar mundir kemur Ba-
ratinskii fursti með her mikinn.
Baratinskii er annáluð bardaga-
hetja og her hans orðlagður fyrir
hreysti, æfingu og gott skipulag.
Memi Rasins fara nú á móti hon-
um, en Rasin sjálfur getur ekki
tekið pátt í orrustunni, pví að
hann Iiggur pungt haldinn í kofa
sínum. Hinn 1, október slær í
hardaga. Nú er eins og her Ras-
ins vanti hvorttveggja, dirfsku og
hreysti. Orrustan er hörð, en að
síðustu flýja menn Rasíns. Rasin