Morgunblaðið - 09.11.1977, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NÖVEMBER 1977
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NOVEMBER 1977
17
iKgttiiIrlafeUk
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
R itstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiSsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Björn Jóhannsson
Ámi GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6, simi 10100.
ASalstræti 6, simi 22480.
Áskriftargjald 1 500.00 kr. á mánuSi innanlands.
í lausasölu 80.000 kr. eintakiS.
Frjálsræði
í viðskiptum
Istefnuræðu Geirs Hallgrímssunar, fursætisráðherra, í
sfðustu viku, kum fram að Ólafur Jnhannesson viðskiptaráðherra,
hefði falið Seðlabanka tslands að „kanna vandlega leiðir til þess að
rýmka rétt manna til að eiga gjaldeyri og stofna til gjaldeyrisreikn-
inga við íslenzka banka með eðlilegri ávöxtun ug yfirfærslueftirliti f
því skyni að fjölga leiðum til að verðtryggja sparnað. Gæti slík
nýbreytni bæði aukið gjaldeyrisskil ug innlendan sparnað."
Fram til ársins 1960 ríkti hér mjög almennt hafta- og skömmtunar-
kerfi í viðskipta- og athafnalífi. A upphafsárum viðreisnar var tekin
ákvörðun um að afnema innflutningshöft og síðan hefur frjálsræðið
smátt og smátt verið aukið með góðum árangri. Þó hefur haftakerfið
verið við lýði í gjalde.vrismálum, í verðlagsmáium og á peningamark-
aðnum.
Stefnuræða Geirs Hallgrímssonar, forsætisráðherra, gaf vísbend-
ingu um, að rfkisstjórnin stefndi að auknu frjálsræði á þessum
sviðum.
1 stefnuræðu sinni sagði forsætisráðherrann m.a.: „Rikisstjórnin
hefur fylgt stefnu fríverzlunar í utanrfkisviðskiptum og framkvæmda-
frelsi innanlands. Þessi stefna hefur sannað gildi sitt. Enn eimir þó
eftir af skömmtunarstefnunni f gjaldeyrisverziun, bæði að þvf er varðar
yfirfærslur til annarra þarfa en vörukaupa, t.d. ferðalaga, og þess er
varðar rétt íslenzkra borgara til að eiga gjaldeyri í fslenzkum bönkum,
sem aflað hefur verið með eðlilegum hætti. Á sama hátt má segja, að
meðan vextir af útlánum lánastofnana eru ekki í samræmi við verð-
lagsþróun hljóti eftirspurn eftir lánsfé að vera umfram framboð og þvf
ráði úthlutunarvald lánastofnana miklu um ráðstöfun fjármagns og
þar með eignatilfærslur af vöidum verðbólgunnar.“
Síðan vék Geir Hallgrímsson sérstaklega að peningamarkaðnum og
sagði: „Unnið hefur verið að þyí með ýmsum hætti að bæta úr þessum
vanköntum og koma á heilbrigðari iánamarkaði og bættri ávöxtun
sparifjár, þótt við ramman reip hafi verið að draga vegna hinnar miklu
verðbólgu. Lánsskilmálar og ávöxtunarkjör hafa verið endurskoðuð
bæði með hækkun vaxta og aukinni verðtryggingu, þar sem það hefur
átt við. Með þessu hefur ávöxtun fjármagns fjárfest ingarlánasjóða og
lífeyrissjóða verið bætt verulega, þótt enn sé þar þörf umbóta. Með
útgáfu spariskírteina og þó sérstaklega með stofnun vaxtaauka-
reikninga við innlánsstofnanir hefur almenningi verið gefinn kostur á
hagkvæmu ávöxtunarformi á verðbólgutfmum. Vinsældir vaxtaauka-
reikninganna hafa borið vitni áhuga fjölda fólks á sparnaði, ef það fær
tryggingu fyrir sómasamlegri ávöxtun. Er þetta eindregin hvatning til
að halda áfram lengra á sömu braut. A sl. sumri var tekin sú ákvörðun
að allir vextir skuli að hluta a.m.k. ráðast af hraða verðbólgunnar. Með
þessu var stigið spor til að auka sparnað og koma á jafnvægi, hvort
tveggja dregur úr verðþenslu. Þessi nýskipan vaxtamála verður ekki
fullreynd fyrr en á þessu hausti eða á næsta ári, en hér erum við á
réttri leið. Auk þess þarf að gera nýjum atvinnuvegum og gömlum
jafn hátt undir höfði í lánamálum, en að því hafa vaxtaákvarðanir á
þessu ári einmitt miðað“.
Síðan vék forsætisráðherra að því samhengi, sem er á miili frjáls-
ræðis á lánamarkaðinum og frjálsræðis f gjaldeyrisviðskiptum og
sagði: „Enginn vafi leikur á því, að raunhæf láns- og ávöxtunarkjör
eru forsenda aukins frjálsræðis á lánamarkaðnum, þar sem jafnvægi
framboðs og eftirspurnar koma í stað skömmtunar og forréttindakerf-
is. En slík breyting er líka forsenda þess, að hægt sé að auka frelsi f
gjaldeyrisviðskiptum. Sé þetta skref stigið til fulls, svo að peningaeign
á lslandi væri þannig ávöxtuð, að hún væri ætíð jafngild erlendri eign,
gæti það reynzt jafn afdrifaríkt fyrir efnahagslegt jafnvægi og fram-
farir og fríverzlunarbreytingarnar áður. Þetta er sú grundvaliarbre.vt-
ing í peningaviðskiptum í landinu, sem nauðsynlegt er að stefnt sé að.“
Það vekur áreiðanlega mikla og verðskuldaða athygli, að forsætisráð-
herra skuli f stefnuræðu sinni hafa vísað veginn til aukins frjálsræðis
í viðskiptum. Rökin fyrir afnámi hafta í gjaldeyrismálum, verðlags-
málum og á peningamarkaðnum eru skýr. t verðlagsmálum er Ijóst, að
það haftakerfi, sem við húum við á þvf sviði, hefur heinlínis stuðlað að
háu verðlagi innanlands. Frelsi í verðlagsmáium er nevtendum í hag
eins og verðsamkeppni stórmarkaða hefur sýnt. Þau höft, sem enn eru
í gjaldeyrismálum eru fráleit. Gagnvart öllum almenningi koma þau
fyrst og fremst fram í því að sú gjaldeyrisyfirfærsla, sem skömmtuð er
til ferðalaga erlendis, er svo lág, að hún hefur skapað annan
gjaldeyrismarkað til hliðar við hinn opinberlega gjaldeyrismarkað.
Þörf er aukins frjálsræðis einnig á öðrum sviðum gjaldeyrisviðskipta.
Loks verður stöðugt fleirum Ijóst, að það vaxtakerfi, sem við nú búum
við kemur beinlfnis í veg fyrir að það fjármagn verði til í landinu,
sem atvinnuvegirnir þurfa á að halda til þess að rekstur þeirra gangi
snurðulaust. Ekki er hægt að búast við því, að fólk hafi áhuga á að eiga
peninga í banka, ef því fylgir augljóst tap eins og nú er. Þeir
atvinnurekendur eru áreiðanlega margir, sem fremur mundu vilja
greiða hærri vexti, ef þeir a-ttu þá tryggari aðgang að fjármagni, en
óraunhæfa vexti, og um leið mjög takmarkaðan aðgang að fjármagni.
Sú frjálsræðisstefna, sem forsætisráðherra hefur hér boðað, mundi því
hafa jákvæð og heilbrigð áhrif á allt viðskipta- og athafnalíf þjóðarinn-
ar og hún er áreiðanlega í samræmi við vilja almennings. Þess vegna
er þess að vænta, að ríkisstjórnin iáti ekki sitja við orðin tóm í þessum
efnum helthtr fylgi fast fram áformum sfnum.
Fyrri hluti fjárlagaræðu
HÉR fer á eftir fyrri hluti fjárlaga-
ræSu MatthíasarÁ. Mathiesen fjár-
málaráðherra, en fyrsta umræða
fjárlaga fór fram á Alþingi í gær.
Siðari hluti fjárlagaræðunnar
verður birtur í Morgunblaðinu á
morgun.
Mattías
Á.
Mathiesen,
fjármála-
ráðherra:
Horfur i þessum efnum virðast nú um
sinn nokkru lakari en þær voru fram
eftir árinu. Kemur hér tvennt til. I
fyrsta lagi fóru launasamningar síðast-
liðið sumar og samningar, sem nú hafa
verið gerðir við opinbera starfsmenn,
fram yfir þau mörk sem efnahagsbatinn
gaf tilefni til. í öðru lagi sjást þess nú
merki að verðhækkun útflutningsafurða
hafi náð hámarki og sölutregðu sé farið
að gæta á sumum þeirra. Erfiðleikar eru
nú þegar í rekstri atvinnugreina sem
framleiða til útflutnings eða eiga í
beinni samkeppni við innfluttar vörur.
Horfur eru þess vegna á að framleiðsla
og atvinna standi ekki eins traustum
fótum og æskilegt er. Hætta er á að
verðbólga fari vaxandi á ný og erfitt geti
reynst að ná jöfnuði í viðskiptum lands-
ins við önnur lönd á næsta ári. Við
þessar aðstæður er afar brýnt að stefnan
í fjármálum og peningamálum mótist af
varúð og hófsemi. Þetta er þeim mun
mikilvægara sé þess gætt að komumst
við yfir tímabundnu erfiðleika með
skynsamlegri stjórn þá eru horfurnar
bjartar þegar lengra er litið. Arangurinn
sem náðst hefur í efnahagsmálum svo og
sigurinn í landhelgismálinu tryggja I
sameiningu traustan grunn að nýrri
sókn til framfara í landinu.
Við undirbúning fjárlaga- fyrir árið
1978 hefur mið verið tekið af þeim horf-
um sem ég hef nú lýst. Stefnt hefur
verið að því að jöfnuður haldist á fjár-
lögum og grynnkað verði á skuldum frá
fyrri árum. Þetta krefst ítrasta aðhalds í
útgjöldum bæði til þjónustu og fram-
kvæmda, aðhalds, sem þó er þröngur
stakkur skorinn af gildandi löggjöf og
þeim framkvæmdum sem þegar eru
hafnar og komnar áleiðis. Sömu sjónar-
miða verður að gæta I stjórn peninga-
mála og lánveitinga sjóða og annarra
opinberra aðila, og mun það koma fram i
lánsfjáráætlun fyrir næsta ár.
Þáttur opinberra aðila í þjónustu og
framkvæmdum hefur viðast hvar í
heiminum farið mjög vaxandi, ekki sist
undanfarinn áratug. Kemur þetta fram í
síhækkandi hlutfalli opinberra útgjalda
og opinberra tekna miðað við þjóðar-
framleiðslu. Það er ekki álitamál að
þessi aukning hafi svarað þörfum, sém
orðnar voru brýnar og batnandi efnahag-
ur gerði að vissu marki kleift að mæta.
Það er heldur ekki álitamál að oft á
tíðum varð þessum þörfum ekki sinnt
nema fyrir atbeina opinberra aðila. Hitt
hefur mönnum aftur á móti orðið ljóst í
vaxandi mæli að þessi öra aukning hefur
að sínu leyti valdið nýjum vanda. Hún
hefur skert möguleika til meiri einka-
neyslu, sem komið hefur fram í hækk-
andi sköttum, hún hefur dregið úr fjár-
munamyndun í atvinnurekstri og þar
með úr hagvexti og atvinnu. Við þetta
bætist svo, að mönnum hefur einnig
virst að þeim fjármunum, sem varið hef-
MEGINSTEFNA OG
FORSENDUR
FRUMVARPSINS
I athugasemdum við fjárlagafrum-
varpið fyrir árið 1975 var lögð áhersla á
þrjú meginmarkmið. I fyrsta lagi að
sporna við útþenslu ríkisbúskaparins
miðað við önnur svið efnahagsstarfsem-
innar i landinu. I öðru lagi að stilla
opinberum framkvæmdum svo í hóf að
ekki leiddi til óeðlilegrar samkeppni um
vinnuafl, þó án þess að atvinnuöryggi
væri hætta búin eða þessi viðleitni haml-
aði gegn þjóðhagslega mikilvægum
framkvæmdum. I þriðja lagi aó styrkja
fjárhag ríkissjóðs og stuðla með því að
efnahagslegu jafnvægi.
Ekki tókst á árinu 1975 að ná þeim
árangri sem að var stefnt. Olli þvi m.a.
meiri andstreymi i ytri skilyrðum þjóð-
arbúsins en við hafði verið búist. Ríkis-
sjóður var rekinn með miklum halla á
árinu 1975 eins og árið 1974. Aftur á
móti náðist verulegur árangur i átt til
jafnvægis á öllum sviðum efnahagslífs-
ins árið 1976 og hélt sú þróun áfram
fram eftir þessu ári. A síðasta ári voru
tekjur umfram gjöld á ríkisreikningi 800
m. kr. en á árinu 1975 var rekstrarhalli
7.500 m. kr. og á árinu 1974 3.300 m. kr.
Hlutur hins opinbera í samanburði vió
önnur svið efnahagsstarfsemi í landi er
oft mældur á þann veg að miða við
rikisútgjöld sem hlutfall af vergri þjóð-
arframleiðslu viðkomandi árs. Árið 1974
nam hlutfall þetta 29,6 prósentustigum,
1975 fór hlutfall þetta hækkandi og varð
31,4 prósentustig en á árinu 1976 lækk-
aði þetta hlutfall um 3,8 stig og varð
27,6% af vergri þjóðarframleiðslu þess
árs.
Við afgreiðslu fjárlaga fyrir árið 1977
var stefnt að því að auka ekki hlutdeild
ríkisins í þjóðarframleiðslunni og
treysta þannig þann árangur, sem náðst
hafði 1976 að draga úr ríkisumsvifum
miðað við þjóðarframleiðslu. Hækkun
þessa hlutfalls 1975 má að verulegu leyti
rekja til hins erfiða árferðis á þessum
árum, en einnig til þess, að útgjalda-
aukning og framkvæmdir höfóu verið
bundin í Iög eða ákveðin með öðrum
hætti á fyrri árum, þótt á skorti að
tekjurnar hrykkju fyrir útgjöldum. Ur
þessu varð óhjákvæmilega að bæta með
fjáröflun, sem og var gert. Nú er útlit
fyrir að hlutdeild ríkisins í þjóðarfram-
leiðslu minnki nokkuð á árinu 1977 frá
því sem var á síðasta ári. Samkvæmt
þessu frumvarpi má ætla að heildarút-
gjöld ríkisins verði 27—28% af þjóðar-
framleiðslu á árinu 1978 eða svipað hlut-
fall og I ár. Þannig hefur tekist á siðustu
tveimur árum að draga úr ríkisútgjöld-
um á mælikvarða þjóðarframleiðslu og
er stefnt að því að þau aukist ekki á ný á
næsta ári.
Þetta er í samræmi við efnahagsstefnu
ríkisstjórnarinnar eins og henni hefur
verið lýsf í stefnuræðu forsætisráðherra,
margvislegum efnahagsvanda. Við
þessum hættumerkjum verður að bregð-
ast á réttan hátt með því m.a. að beita
fjármálum ríkisins á næsta ári i sam-
ræmi við þau. Fjárlagafrumvarpið end-
urspeglar þetta viðhorf. Kappkostað
verður að treysta þann jöfnuð í rikisfjár-
málunum, sem náðst hefur á síðastliðn-
um tveimur árum, jafnframt því sem
haldið er aftur af vexti þjóðarútgjalda
bæði með beinum samdrætti i opinber-
um umsvifum og eins með því að beita
sköttum á árinu 1978 þannig að vexti
einkaneyslu verði i hóf stillt. Þó er í
frumvarpinu reiknað með að vöxtur
eink:neyslu verði 5—6% i kjölfar 8%
aukningar á þessu ári. Þessi áætlun gæti
þó breyst þegar línur skýrast í þjóðhags-
horfum næsta árs. Markmið frumvarps-
ins er að koma í veg fyrir vaxandi við-
skiptahalla og jafnframt að halda svo
aftur af innlendri eftirspurn í heild um
meira en 5% á næsta ári er að því stefnt
með þessu frumvarpi að skapa fjárhags-
legt svigrúm fyrir aukningu vegafram-
kvæmda á næsta ári. Nú er svo komið að
lokið er stórum áföngum í orkumálum
og því gefst færi á að auka vegafram-
kvæmdir en þó því aðeins að fjárhagur
vegagerðarinnar sé efldur. Með frum-
varpinu er gert ráð fyrir 15 króna hækk-
un bensíngjalds og hliðstæðri hækkun
þungaskatts í þessu skyni.
Við ákvarðanir um útgjöld ríkisins á
næsta ári hefur þess verið freistað aó
umsvif I opinberri starfsemi verði minni
miðað við þjóðarframleiðslu en á þessu
ári. Þannig eru útgjöld til samneyslu
rétt um l'/2% meiri en í ár, eða sem
svarar fólksfjölgun, Eins og fyrr greindi
veróur samdráttur í opinberum fram-
kvæmdum nærri 5%. Þessi minnkun
kemur þó einkum fram í minni lántök-
um til framkvæmda fremur en á sjálfri
útgjaldahlið fjárlaga vegna mikilvægis
vegaframkvæmdanna, sem munu auk-
ast.
í tekjuáætlun frumvarpsins eru magn-
breytingar helstu stofna óbeinna skatta
miðaðar við 4% aukningu þjóðarút-
gjalda á næsta ári eða svipað og búast
má við um aukningu þjóðarframleiðslu
og þjóðartekna. I frumvarpinu er reikn-
að með tolialækkun í ársbyrjun 1978
samkvæmt gildandi tollskrá og skerðir
það árstekjur ríkissjóðs um 1.600 —
1.800 m. kr. Þá er reiknað með áfram-
haldandi innheimtu sjúkragjalds svo og
18% sérstaks vörugjalds. Eignarskatts-
stiga verði breytt til samræmis við
breytta fasteignamatsvísitölu. I frum-
varpinu er gert ráð fyrir að láta skatt-
vísitölu við tekjuskattsálagningu á
næsta ári taka mið af verðlagsþróun
jafnhliða tekjuhækkun. Sú ráðstöfun er
nauðsynleg við ríkjandi aðstæður þegar
tekjur hækka umfram verðlag og þörf er
á að beita ríkisfjármálum gegn vaxandi
þunga eftirspurnar. Að öðru leyti er
tekjuáætlun reist á gildandi lögum.
Launaáætlun frumvarpsins er miðuð við
samning rikisins og BSRB, sem rann út
nýir kjarasamningar við ríkisstarfsmenn
feli f sér 3.500 til 4.000 m.kr. útgjöld á
næsta ári umfram áætlun frumvarpsins
eins og það liggur fyrir að óbreyttum
verðlagsforsendum að öðru leyti. Jafn-
framt þarf endurskoðun að fara fram
vegna verðbóta bæði 1. des n.k. og á
árinu 1978 eins og fram kemur í athuga-
semdum við frumvarpið. Ljóst er að
draga þarf úr ríkisútgjöldum vegna
launasamninga á þessu ári eða afla þarf
ríkissjóði viðbótartekna. A þessu stigi
liggja ekki fyrir ákveðnar tillögur í
þessu efni, en að þeim er unnið og munu
Iagóar fram siðar. Aður en ég vík að
tekju- og gjaldahlið frumvarpsins, mun
ég gera grein fyrir afkomu ríkissjóðs
1976 og þróun ríkisfjármála 1977.
AFKOMA RÍKISSJÓÐS 1976
í mars s.l. var lögð fram á Alþingi I
fyrsta sinn skýrsla fjármálaráðherra um
og sjóðbreyting var hins vegar hagstæð
um 378 m.kr. Þessir tveir liðir sýndu því
breytingu til hins verra við bankakerfið
í heild um 518 m.kr. og að auki gengis-
hækkun lána við Seðlabankann um 699
m.kr. eða samtals 1.217 m.kr. Lausafjár-
staðan við aðra en Seðlabankann batnaði
hins vegar mjög verulega eða um 3.117
m.kr. og við aðra en bankakerfið I heild
um 2.739 m.kr., þar af við ýmsa við-
skiptamenn um nær 1.600 m.kr.
Skuld rikissjóðs við Seðlabankann i
árslok 1976 nam 11.582 m. kr. Eitt brýn-
asta viðfangsefnið á sviði ríkisfjármála
er að iækka þessa skuld.
B-hluti ríkisreiknings fyrir árið 1976
hefur nú verið lagður á borð háttvirtra
þingmanna. Fyrir þinglok vænti ég þess
að geta lagt fram A- og B-hluta rikis-
reikningsins með athugasemdum yfir-
skoðunarmanna, svörum og tillögum
þeirra ásamt frumvarpi til samþykktar á
Kappkostaó verður að treysta þann jöfnuð í ríkis-
fjármálum sem náðst hefur á síðustu tveimur árum
r
A árinu 1976 og fyrri hluta
árs 1977 varð mikill bati á efna-
hagsmálum hér á landi. Þjóð-
JL. jL. arframleíðsla tók að auk-
ast á nýjan leik, viðskiptakjör bötn-
uðu, verðbólga minnkaði verulega og
mikill viðskiptahalli áranna 1974 og 1975
hvarf að mestu. Orsaka batans var að
leita annars vegar í hagstæðum ytri skil-
yrðum, einkum tiækkun verðlags á út-
flutningi samfara hægari verðhækkun
innfluttrar vöru en áður hafði verið,
hins vegar í þvi aðhaldi sem stefnan i
fjármálum og efnahagsmálum innan-
lands veitti samfara hófsemi i launa-
samningum. Kom þetta fram i því jafn-
vægi í fjármálum ríkissins, sem náðist
bæði árín 1976 og 1977 eftir halla undan-
farinna ára, og í mun hægari útlánum
bankanna og betri stöóu þeirra en áður
hafði verið. Stefnan í fjármálum og efna-
hagsmálum árið 1977 var við það miðuð,
aó batinn gæti farið vaxandi, að lífskjör
gætu batnað í samræmi við bættar að-
stæður, að verðbólga gæti haldið áfram
að minnka og að árið 1978 gæti viðskipta-
jöfnuður við önnur lönd orðið jákvæður.
Gæfist þannig færi á að greiða niður
erlendar skuldir, sem safnast hafa.
ur verið til aukinnar opinberraU þjón-
ustu og framkvæmda, hafi ekki alltaf
verið vel varið, þjónustan hafi ekki sinnt
þeim þörfum, sem til var ætlast, þrátt
fyrir mikinn tilkostnað og fram-
kvæmdirnar hafi ekki ætíð reynst arð-
bærar eða gagnlegar að öðru leyti. Þessi
viðhorf eiga jafnt við hér á landi og
annars staðar og hlýtur að verða að taka
tillit til þeirra í auknum mæli. Stefnt
hefur verið að því undanfarin þrjú ár að
útgjöld ríkisins lækkuðu ú hlutfalli vió
þjöðarframleiðslu og hefur nokkur
árangur náðst í því efni. Eitt veigamesta
atriði til lækkunar á útgjöldum ríkisins
er endurmat á þeirri þjónustu, sem ríkið
veitir og þeim framkvæmdum, sem það
stendur fyrir. Slikt endurmat getur hins
vegar ekki átt sér stað fyrir tilstuðlan
þeirra einna sem með fjármálastjórnina
fara. I því efni þarf samstöðu Alþingis,
þeirra ráðuneyta sem um einstaka mála-
flokka fjalla, og fjármálastjórnarinnar.
Sú samstaða hlýtur aftur að byggjast á
skilningi almennings á mikilvægi þess
að breytt sé um stefnu. Sá skilningur
mun áreiðanlega fara vaxandi hér á
landi eins og reyndin hefur orðið annars
staðar.
en þar voru sett fram höfuðmarkmið
efnahagsstefnunnar í fimm liðum:
9 að stuðla að vexti þjóðarframleiðslu:
% að aukning kaupmáttar ráðstöfunar-
tekna almennings verði i samræmi
við áætlaða aukningu þjóðartekna ár-
ið 1978;
• að komast sem næst jöfnuði í við-
skiptum við útlönd og takmarka
þannig erlendar lántökur sem mest
við afborganir eldri lána og þörf
bættrar gjaldeyrisstöðu;
• að afstýra atyinnuleysi og umfram-
eftirspurn eftir vinnuafli svo að jafn-
vægi ríki á vinnumarkaðnum;
• að hamla gegn óeðlilega örum víxl-
hækkunum verðlags og kaupgjalds,
þannig að draga megi úr verðbólg-
unni á næstu árum og sé það mark-
mið látið sitja í fyrirrúmi.
Þetta frumvarp er liður í þeirri við-
leitni að komast sem næst þessum mark-
miðum á næsta ári og markar þá fjár-
málastefnu sem fylgja verður í þvi
skyni. Eins og fram kom í upphafi máls
míns eru nú ýmsar blikur í lofti í íslensk-
um efnahagsmálum. Hætta er á aukinni
verðbólgu sem veikir samkeppnisað-
stöðu islenskra atvinnuvega og veldur
1. júlí s.l., og samning við BHM, sem
rann út 1. nóvember s.l. Þar að auki voru
láunabreytingar áætlaðar í hátt við
samninga ASÍ að því er varðar áfanga-
hækkanir og reiknað er með verðbótum
á laun 1. september s.l. en ekki frekari
verðbótum. í verðlagsforsendum er í
aðalatriðum miðað vió verðlag i október
s.l. Að auki er reiknað með verðbreyting-
um næsta ár sem telja má að fylgt gætu
grunnkaupshækkun samkvæmt kjara-
samningum ASl og vinnuveitenda frá
júní s.l. Fyrir afgreiðslu fjárlaga þarf að
endurmeta nákvæmlega launa- og verð-
lagsforsendur frumvarpsins bæði með
tilliti til kjarasamninga opinberra starfs-
manna og verðlagshorfa. A þetta við
bæði um gjaldahlið og tekjuhlið frum-
varpsins. Ljóst er að útgjaldaauki ríkis-
sjóós vegna samninganna við ríkisstarfs-
menn verður um 1500 m.kr. árið 1977
umfram þá útgjaldahækkun, sem fram
kemur í athugasemdum vió frumvarpið,
þ.e. að útgjöldin kynnu að verða 97,5 i
stað 96,0 milljarðar kr. Tekjuáætlunin
kann einnig að breytast að nokkru en
ljóst er að hér er um verulegan fjárhags-
vanda að ræða. Sé litið til næsta árs
virðist óhjákvæmilegt að reikna með að
afkomu ríkissjóðs 1976 samkvæmt
bráðabirgðatölum rikisbókhalds. Þá var
og A-hluti ríkisreiknings 1976 afhentur
þingmönnum fyrir þinglausnir á s.l.
vori.
Sú hefð hefur ríkt um árabil, að aðal-
greinargerð fjármálaráðherra til Al-
þingis um fjárhagslega afkomu rikis-
sjóðs á liðnu ári sé flutt með fjárlaga-
ræðu í upphafi þings. Þar sem nú er
kleift aó afhenda þingmönnum A-hluta
rikisreiknings að vori og gera grein fyrir
afkomu ríkissjóðs þá, og það hefur þegar
verið gert fyrir árið 1976, tel ég tíma-
bært að breyta frá þessari venju. Fjalla
ég að þessu sinni ekki sérstaklega um
afkomu rikissjóðs á því ári. Ég vil þó
drepa á tvo atriði.
Hið fyrra er hinn hagstæði rekstrar-
jöfnuður, að fjárhæð 816 m.kr., sem náð-
ist á árinu 1976, en frá og með árinu 1968
hefur rekstrarjöfnuður rikissjóðs aðeins
tvisvar áður orðið hagstæður, þ:e. árin
1970 og 1972.
Síðara atriðið er staða ríkissjóðs við
Seðlabankann, bankakerfió svo og ýmsa
viðskiptamenn. Staðan við Seðlabank-
ann versnaði um 896 m.kr. á árinu 1976.
Breyting stöðunnar við innlánsstofnanir
honum svo og frumvarpi til fjárauka-
laga.
Á liðnum árum hefur B-hluta ríkis-
reiknings verið lítil sem engin skil gerð í
umræðu um ríkisfjármálin. A-hluti rikis-
reiknings nær, sem kunnugt er, yfir fjár-
reiður rikissjóðs og ríkisstofnana en B-
hluti yfir rikisfyrirtæki og sjóði í ríkis-
eign, þar með Sundurliðun á reikningum
almannatryggingakerfisins. Bankar og
ýmsar lánastofnanir rikisins falla ekki
undir ríkisreikning samkvæmt lögum.
1 B-hluta rikisreiknings hefur allt frá
árinu 1968 í samandregnu og samræmdu
formi verið gerð grein fyrir reikningum
um 115 rikisaðila hvers fyrir sig ásamt
samandregnu yfirliti um efnahag þeirra
svo og gjöld og tekjur. Hins vegar er nú i
fvrsta skipti sýnt heildaryfirlit þar sem
allir meginþættir eru dregnir fram með
hliðstæðum hætti og gert er í A-hluta
ríkisreiknings. Ég leyfi mér að visa til
þess án þess að gera hér grein fyrir þeim
tölum.
Annað veigamikið nýmæli i B-hluta
ríkisreiknings er í kaflanum um „sér-
stök yfirlit“. Þar eru nú i fyrsta skipti
sýnd yfirlit um tekin og veitt lán rikisins
samkvæmt A- og B-hluta rikisreiknings.
Aðalyfirlitið nær yfir árin 1971 til 1976.
1 því koma fram bæði tekin og veitt lán
ásamt frádráttarliðum vegna lána inn-
byrðis hjá þeim ríkisaðilum sem ríkis-
reikningur nær til. Yfirlitið á því að
sýna stöðu veittra lána til annarra en
ríkisins samkvæmt skilgreiningu ríkis-
reiknings svo og stöðu tekinna lána hjá
öðrum. Jafnframt koma fram tekin lán
umfram veitt. Sú fjárhæó sýnir í raun
verðgildi þess lánsfjár nettó, sem í A- og
B-hluta hefur verið notað til eigin þarfa,
þá fyrst og fremst fjárfestingar. Þessi
fjárhæð nam 41,9 milljarði króna í árs-
lok 1976 og hafði hækkað um 16,4 millj-
arða króna á árinu að meðtalinni gengis-
hækkun. Án hennar nam skuldaaukn-
ingin á árinu í A- og B-hluta 10,4 millj-
örðum króna. Sú fjárhæð er fyrst og
fremst mismunur vegna nýrra lána orku-
veitna, Landsvirkjunar, Kröfluvirkjun-
ar, línulagna og Rafmagnsveitna ríkisins
og lánveitinga Byggingarsjóðs ríkisins,
Byggðasjóðs, Lánasjóðs íslenskra náms-
manna o.fl. aðila á B-hluta auk bre.vting-
ar yfirdráttarskuldar ríkissjóðs i Seðla-
bankanum í árslok 1975 í umsamin lán.
Skuldir ríkisins i A- og B-hluta við
erlenda aðila í árslok 1976 eru sam-
kvæmt yfírliti taldar 51,2 milljarður
króna.
Gerð verður nánari grein fyrir Iána-
málum ríkisins þegar skýrsla fíkisstjórn-
arinnar um lánsfjáráætlun fyrir árið
1978 verður lögð fram á Alþingi siðar í
þessutn mánuði.
Hitt atriðið, sem ég vil að lokum fjalla
um í þessum kafla ræðu minnar, er
endurmatsskráning eigna ríkisins. í lög-
unum um ríkisbókhald, gerð ríkisreikn-
ings og fjárlaga frá árinu 1966 er kveðið
svo á í 59. gr., að auk árlegs endurmats
efnislegra fjármuna skuli a.m.k. ti'unda
hvert ár framkvæma sérstakt ítarlegra
endurmat er sé ntiðað við áætlað endur-
nýjunarvirði að frádregnum afskriftum.
Á vegum eignadeildar fjármálaráðu-
neytisins mun á næstu tveimur árum
fara fram ítarlegt endurmat á eignum
ríkisins og jafnframt þvi verða unnin
fullkomin skrá yfir allar eignir ríkisins,
bæði efnislega muni og réttindi: Skráin
mun ná til allra fasteigna ríkisins og að
auki til tækja, véla, áhalda og alls hús-
búnaðar. Skráin mun ná-til allra ríkisað-
ila, bæði í A- og B-hluta, og stefnt er að
því að ljúka verkefni þessu og birta
skrána eigi síðar en 1980.
Áður en ég vík frá umræðu um rikis-
reikninginn vil ég enn einu sinni benda
á hið ótviræða gildi þess að hafa ávallt
nýjar, haldgóðar upplýsingar um ríkis-
fjármálin, bæði innan hvers árs og fyrir
árið í heild. Eg tel, að verulegur árangur
hafi náðst á þessu sviði varðandi ríkis-
sjóð, svo og ríkisstofnanir sem gerð er
grein fyrir í A-hluta rikisreiknings. 1
þessari jákvæðu þróun hefur tvimæla-
laust skipt verulegu máli sú nýskipan,
sem upp var tekin i ársbyrjum 1976 í
bókun, endurskoðun og greiðslum,
ásamt gerð skammtíma greiðsluáætlana.
Ein forsenda slíkra vinnubragða er
tölvuvinnsla gagna, sem veitir mögu-
Ieika á margþættum yfirlitum úr vinnsl-
unni. Sýnishorn af slikum vfirlitum
fylgdi i fyrsta skipti nteð A-hluta ríkis-
reiknings 1976.
Enda þótt nokkuð vel megi við una
varðandi upplýsingagjöf flestra stofnana
í A-hluta rikisreiknings verður ekki hið
sama sagt um ýmsa rikisaðila er falla
undir B-hluta. Dráttur á frágangi árs-
reikninga hefur vaklið verulegum töfum
viö gerð B-hluta rikisreiknings, þannig
að torvelt mun reynast að skila þeim
hluta að vori með A-hluta reikningsins.
Að því verður þó unnið kappsamlega að
koma þessu i betra horf.
Þá hefur verið ákveðið að frá og með
næstu áramótum verði þeim stofnunum
og rikisfyrirtækjum, bæði í A- ,og B-
hluta. sem hafa eigin fjárvörslu, gert
skylt að senda rikisbókhaldinu mánaðar-
leg yfirlit um tegundaskiptingu gjalda
og tekna sinna. Með þessu er enn frekar
sköpuð skilyrði fyrir yfirstjórn ríkisfjár-
mála til að sinna því stjórnunar- og eftir-
litshlutverki, sem henni er ætlað varð-
andi útgjöld ríkisins i heild.
ÞÓRUN RÍKISFJAR
MÁLA 1977
I fjárlögum ársins 1977 var tekin upp
sú nýbreytni í fjárlagaáætlun að gera
ráð fyrir verulegri fjárhæð til að mæta
verðhækkunum á árinu, bæði verðbótum
á laun og auknum rekstrarkostnaði, og
var tekjuáætlun einnig b.vggð á þessum
launa- og verðlagsforsendum. Þannig
var á sérstökum lið hjá fjármálaráðu-
neytinu tekin upp rösklega 2 milljarða
kr. fjárveiting i þessu skyni. Það er fyrir
Framhald á bls 18.